Αποφυγή: η τέχνη της παράκαμψης

Στην πορεία της ζωής μας, έχουν υπάρξει φορές που έχουμε νιώσει πως θέλουμε να αποφύγουμε μία κατάσταση, μία σκέψη ή ένα συναίσθημα.

Αν σταθούμε λίγο διερευνητικά απέναντι σε αυτή την εγγενή μας τάση, θα δούμε ότι κάτι “κρύβεται” από κάτω και συνήθως έχει την φωνή του.

«Αγχώνομαι τι θα πουν οι άλλοι»
«Μήπως δεν αρέσει στους άλλους αυτό;»
«Υπάρχει περίπτωση να με απορρίψει αν το κάνω» κ.α.

Όσο διαχειρίσιμο και απλό αν μας φαίνεται πρέπει να έχουμε στο νου μας ότι υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι βιώνουν πολύ έντονα αυτές τις σκέψεις και οι οποίες γρήγορα γίνονται συμπεριφορά. Ας κατανοήσουμε λίγο καλύτερα, όμως, για ποιο πράγμα μιλάμε.

Τι είναι η αποφευκτική διαταραχή

Στην ενότητα των διαταραχών προσωπικότητας συναντούμε, ανάμεσα σε άλλες, την Αποφευκτική διαταραχή η οποία χαρακτηρίζεται από μεγάλου εύρους αποφυγές σε συναισθηματικό, συμπεριφορικό αλλά και γωσιακό επίπεδο[1]. Ενδιαφέρον αποτελεί ότι στο DSM V τα κριτήρια της συγκεκριμένης διαταραχής περιλαμβάνουν, στην πλειονότητά τους, την παράμετρο του φόβου απόρριψης και αρνητικής κριτικής από τους άλλους.

Συγκεκριμένα, σε συναισθηματικό επίπεδο τα άτομα αυτά βιώνουν έντονο φόβο και άγχος όταν πρόκειται να συνάψουν διαπροσωπικές σχέσεις λόγω του προσωπικού αισθήματος ανεπάρκειας.

Όσον αφορά στη συμπεριφορά, αποφεύγουν διαρκώς νέες δραστηριότητες, επαγγελματικές ενασχολήσεις και ανθρώπινες συναναστροφές. Τέλος, γνωσιακά επικρατούν οι πεποιθήσεις ότι το άτομο είναι ανάξιο να αγαπηθεί, υπάρχει μία διάχυτη ανεπάρκεια και μία σφοδρή ευαλωτότητα[2].

Διαφέρει, πράγματι, ριζικά μία τυπική ενήλικη συμπεριφορά από μία σαν και αυτήν που ενέχει τέτοιου είδους δυσκολίες;
Για να απαντήσουμε στο παραπάνω ερώτημα αρκεί να δούμε ποιες είναι οι ιδιότητες των πεποιθήσεων που έχουμε όλοι οι άνθρωποι και να τις συλλάβουμε συναρτήσει ενός συνεχούς.

Ποιεσ πεποιθήσεις επικρατούν στο άτομο

Τα σχήματα (πεποιθήσεις), λοιπόν, μπορούν να χαρακτηρίζονται από διαπερατότητα ή πυκνότητα και αυτός ο δείκτης καθορίζει το πόσο εύκολα μπορούν να τροποποιηθούν από νέες εμπειρίες. Επιπλέον, προσδιορίζονται ανάλογα με το σθένος που έχουν σε λανθάνοντα ή υπερσθεναρά και δείχνουν το πόσο ενεργά είναι τα σχήματα-πεποιθήσεις μία δεδομένη στιγμή και πόσο καθορίζουν την συμπεριφορά μας[3].

Αντιλαμβανόμαστε κατ’ αυτόν τον τρόπο ότι στην αποφευκτική διαταραχή, όπως και σε όλες τις διαταραχές προσωπικότητας, τα άτομα κατευθύνονται έντονα προς τον έναν πόλο του συνεχούς δυσκολευόμενοι να αναπτύξουν εναλλακτικές συμπεριφορές και ίσως πιο λειτουργικές.

Έτσι, λοιπόν, θα λέγαμε πως στην πραγματικότητα δεν διαφέρουν οι συμπεριφορές μας τόσο ποιοτικά όσο ποσοτικά. Για να είμαστε ακριβείς θα λέγαμε πως ένας άνθρωπος χωρίς αυτές τις δυσκολίες εμφανίζει μεγαλύτερο εύρος προσαρμοστικών συμπεριφορών ενώ ένας ενήλικας με αποφευκτική διαταραχή έχει περιορισμένες “στρατηγικές” οι οποίες εξυπηρετούν στο να αποφύγει -προσωρινά- οποιαδήποτε αρνητικό βίωμα.

Ένα από τα πολλά σημεία που είναι καίριας σημασίας ώστε να αντιληφθούμε πώς αυτές οι πεποιθήσεις διατηρούνται στον χρόνο και αξίζει να αναφέρουμε, είναι αυτό της επιλεκτικής προσοχής. Συγκεκριμένα, αυτή η ακούσια διαδικασία έχει την ιδιότητα να κάνει τα άτομα να παρατηρούν στο περιβάλλον τους μόνο τα ερεθίσματα τα οποία επιβεβαιώνουν το εκάστοτε δυσλειτουργικό σχήμα (στην περίπτωσή μας τις πεποιθήσεις αναξιότητας, ευαλωτότητας και αναξιότητας αγάπης) και να απορρίπτει οποιαδήποτε πληροφορία θα μπορούσε να το τροποποιήσει[4].

Παρατηρούμε λοιπόν, στο πλαίσιο της κατανόησης της συγκεκριμένης διαταραχής ότι η ταμπέλα «Αποφευκτική» εύκολα μπορεί να αποδομηθεί και να ιδωθούν τα άτομα αυτά μέσα από τις δυσκολίες τους αλλά και τις πρώιμες εμπειρίες που τους έχουν καθορίσει, ως άνθρωποι που ίσως χρειάζονται βοήθεια για να δουλέψουν με το τραύμα τους.

Με αφορμή όλα τα παραπάνω, αξίζει να μείνουμε στο πόσο συχνά όλοι μας μπορεί να αποφεύγουμε καταστάσεις ή ακόμα και σκέψεις στην καθημερινότητά μας προκειμένου να μην έρθουμε σε δύσκολη θέση, να μην αισθανθούμε αμήχανα ή αρνητικά συναισθήματα ή φοβούμενοι την άγνωστη έκβαση της κάθε περίπτωσης. Με απλά λόγια, να αναστοχαστούμε για το αν υπάρχουν στιγμές που οι αρνητικές μας πεποιθήσεις μπορεί να μας εμποδίζουν από το να πράξουμε αυτό που πραγματικά θέλουμε.

Επίσης, ωφέλιμο θα ήταν να προβληματιστούμε σχετικά με το ποιες είναι στην πραγματικότητα οι προσωπικές μας δεξιότητες (είτε κοινωνικές είτε συναισθηματικές κ.α) για την διαχείριση τέτοιων καταστάσεων αλλά και ποια ατομικά χαρακτηριστικά μας είναι εκείνα που μας βοηθούν να ανταπεξέλθουμε σε πιθανή κριτική ή απορριπτική στάση τρίτων.

Κλείνοντας, αξίζει να πούμε πως οι ανθρώπινες σχέσεις είναι πιθανό να συνδέονται με έναν φόβο για απώλεια ή απόρριψη ανεξαιρέτου αποφευκτικότητας.

Είναι σημαντικό, ωστόσο, μέσω των εμπειριών μας και των βιωμάτων μας να ανακαλύπτουμε την έννοια της αυτοαγάπης και της αυτοαποδοχής ακόμα κι αν η διαδρομή μας είναι γεμάτη προκλήσεις.

Είναι σημαντικό να επιτρέψουμε στους εαυτούς μας να αγκαλιάσουμε την αληθινή εκδοχή μας, η οποία δεν εξαρτάται από τον φόβο και την αποφυγή.

Άλλωστε ας μην ξεχνάμε πως η αποφευκτικότητα όπως άλλωστε και κάθε άλλο στοιχείο διαταραχής δεν σηματοδοτεί το τέλος αλλά την αρχή της αλλαγής και ενός ταξιδιού αυθεντικού και συνδεδεμένου με τον αληθινό εαυτό.

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Βeck et.al., 2004.

2. Beck et. Al. 1990, Beck et.al. 2004, Padesky & J. Beck 2015, Pretzer, J. & Beck, J.S 2004.

3.  Γ. Ευσταθείου, Μ. Λεμονούδη Μέρος του Εισαγωγικού Κεφαλαίου της 2ης έκδοσης του βιβλίου των διαταραχών προσωπικότητας.

4.  Καλαντζή-Αζίζι και συν. 2002.