Η επίδραση του γονικού δεσμού στις μελλοντικές μας σχέσεις. Τι συμβαίνει πραγματικά;

Πολλές φορές στη ζωή μας έχουμε αναρωτηθεί αν μας αξίζει η αγάπη που παίρνουμε από τους ανθρώπους μας. Αν δηλαδή δικαιούμαστε αληθινά να βρούμε την «πραγματική» αγάπη, όπως αυτή ορίζεται για τον καθένα μας, και τι σημαίνει για εμάς. 

Έχουμε όμως σκεφτεί/αναρωτηθεί, πώς τελικά έχουμε οδηγηθεί σε αυτήν την εικόνα για την αγάπη και με βάση ποια κριτήρια, κρίνουμε αν είμαστε άξιοι για αυτήν ή όχι;

Εδώ για ακόμη μια φορά, τον δρόμο, τον δείχνει η επιστήμη της ψυχολογίας.

Μέσα από πληθώρα μελετών και πειραμάτων, διαφαίνεται πόσο καθοριστικό ρόλο έχει η ανάπτυξη των ατόμων ως βρέφη-παιδιά και η σχέση που αναπτύσσεται με τους φροντιστές τους.

Αποκτήστε το βιβλίο Το φαινόμενο της προσκόλλησης από το εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο ψυχολογίας του Psychology.gr

Πείραμα του Harlow και θεωρία Bowlby

Στο διάσημο πλέον πείραμα του Harlow (1932), ο ερευνητής χωρίζει τα μωρά πιθήκων ρέζους από τις μητέρες τους μετά τη γέννα. Κατόπιν τους δίνει την επιλογή ανάμεσα σε δύο υποκατάστατες «μητέρες», μία, η οποία είναι κατασκευασμένη από σύρμα και κρατά ένα μπιμπερό και μία άλλη, που επίσης είναι από σύρμα, αλλά είναι καλυμμένη με μαλακό ύφασμα και δεν έχει καθόλου γάλα.

Τι συνέβη; Τις περισσότερες φορές τα βρέφη - πίθηκοι ζητούσαν τη «μητέρα» που ήταν καλυμμένη με ύφασμα και έτρεχαν κοντά της όποτε ένιωθαν φόβο. Από την άλλη, τη «μητέρα» από σύρμα τη χρησιμοποιούσαν μόνο για γάλα.

Τα παραπάνω αποτελέσματα δηλώνουν πως οι πίθηκοι, ενδιαφέρονταν για τη συρμάτινη μητέρα μόνο για να ικανοποιήσουν την ανάγκη της τροφής. Κυρίως όμως, αποζητούσαν φυσική επαφή και παρηγοριά, από την άλλη «μητέρα».

Ακολούθως, ο Bowlby (1951), εξέλιξε αυτή τη θεωρία.

Υποστήριξε πως οι συμπεριφορές των βρεφών (το κλάμα, η εγγύτητα κλπ), σχεδιάστηκαν από τη φύση έτσι, ώστε να διατηρήσουν τη φυσική εγγύτητα, καθώς τα βρέφη που την εμφάνιζαν είχαν περισσότερες πιθανότητες να επιζήσουν.

Τα βρέφη που παρουσίαζαν αυτές τις συμπεριφορές και οι φροντιστές οι οποίοι ανταποκρίνονταν σε αυτές, είχαν περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν ασφαλή δεσμό. 

Σύμφωνα με τη θεωρία του Bowlby, όπως εξελίχθηκε από την Ainsworth και τους Main & Solomon, υπάρχουν τέσσερις τύποι δεσμών, :

• ο ασφαλής (Secure – autonomous)
• ο ανασφαλής (Disorganized – unresolved)
• ο αποφευκτικός (Avoidant – dismissing)
• ο αγχώδης (Anxious – preoccupied).

Οι δεσμοί αυτοί χαρακτηρίζονται από κάποιες βασικές διαστάσεις, όπως την εγγύτητα με τους άλλους, την εξάρτηση/αποφυγή στις σχέσεις τους με τους άλλους και την ανησυχία ότι οι σύντροφοι τους θα τους εγκαταλείψουν/απορρίψουν.

Ασφαλής τύπος προσκόλλησης

Οι άνθρωποι που στην πρώιμη παιδική ηλικία είχαν αξιόπιστους και ικανούς φροντιστές, και άρα ασφαλή προσκόλληση, νιώθουν άνετα με την οικειότητα (άτομα χαμηλά ως προς την αποφυγή άλλων, χαμηλά ως προς την ανησυχία τους). Μπορούν να εμπιστευτούν και να επιτρέψουν στον εαυτό τους να φανεί τρωτός.

Στις ερωτικές σχέσεις ξεκινούν με προσδοκία και πιστεύουν πως οι σύντροφοι τους θα δείχνουν αγάπη και ανταπόκριση. Μπορούν να εκφράζουν τις ανάγκες και τα συναισθήματά τους. Δεν είναι υπερευαίσθητοι και δε φοβούνται την εγκατάλειψη.

Αν μία σχέση δε λειτουργήσει σωστά, έχουν υψηλή αυτοεκτίμηση ώστε να πιστέψουν πως θα βρουν την επόμενη φορά το σωστό άτομο: «Είναι εύκολο για μένα να πλησιάζω τους άλλους και στηρίζομαι άνετα επάνω τους, αφήνοντας και αυτούς να κάνουν το ίδιο. Δεν σκέφτομαι ότι κάποιος μπορεί να έρθει πολύ κοντά μου ή ότι ίσως με εγκαταλείψει…»

Ανασφαλής τύπος προσκόλλησης

Τα άτομα που έχουν αναπτύξει ανασφαλή προσκόλληση στην παιδική ηλικία έχουν περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν μοτίβα αποφυγής ως ενήλικες (άτομα υψηλά ως προς την αποφυγή άλλων, υψηλά ως προς την ανησυχία τους). Τα άτομα αυτά έχουν την τάση να είναι μοναδικά και θεωρούν τα συναισθήματα ασήμαντα. Κρατούν αποστάσεις από τις καταστάσεις που είναι πιεστικές για αυτούς.

Η ζωή των ατόμων αυτών είναι αρκετά εσωστρεφής και απομονωμένη. Λειτουργούν απομονωμένα και είναι αρκετά απόμακρα από τους άλλους αλλά και τον ίδιο τους τον εαυτό υπό τον φόβο να μην πληγωθούν.

«Είναι πολύ δύσκολο για μένα να εμπιστευθώ τους ανθρώπους και να στηριχθώ επάνω τους. Ανησυχώ ότι θα πληγωθώ αν πλησιάσω πολύ τον σύντροφό μου…»

Αποφευκτικοί άνθρωποι

Οι αποφευκτικοί άνθρωποι, επενδύουν λιγότερο στις σχέσεις (άτομα υψηλά ως προς την αποφυγή άλλων, χαμηλά ως προς την ανησυχία τους). Αυτοί πιθανότατα είχαν έναν φροντιστή που δεν ήταν συχνά κοντά τους. Είναι άτομα που πιστεύουν στην αυτάρκεια τους, και δεν αποκαλύπτουν εύκολα προσωπικά τους θέματα.

Στη σχέση, τα άτομα αυτά, τείνουν να αποστασιοποιούνται ύστερα από μία σύγκρουση και δεν είναι ανοιχτοί στο να δώσουν πολλά.

«Είναι σημαντικό για μένα να νιώθω ανεξάρτητος/η και αυτόνομος/η. Ο/Η σύντροφος μου με θέλει περισσότερο κοντά του/της και λέει ότι με αισθάνεται απόμακρο/η…»

Αγχώδη άτομα

Τα αγχώδη άτομα που λάμβαναν άστατη φροντίδα όταν ήταν βρέφη, πιθανά λαχταρούν την οικειότητα όταν ενηλικιωθούν (άτομα χαμηλά ως προς την αποφυγή άλλων, υψηλά ως προς την ανησυχία τους). Ανησυχούν για την έκβαση των σχέσεων τους, λαχταρούν πολύ να συνδεθούν με άλλους ανθρώπους, με αποτέλεσμα πολλές φορές αυτό να «πνίγει» την σχέση.

Χαρακτηρίζονται ως αρκετά επικριτικοί προς τους ίδιους και τους συντρόφους τους και αισθάνονται έντονη απογοήτευση όταν δεν έχουν την πλήρη προσοχή του συντρόφου.

Τα αγχώδη άτομα, συχνά έχουν έντονες υπαρξιακές ανησυχίες, δυσκολεύονται να ρυθμίσουν τα συναισθήματα τους, έχουν ανάγκη από φροντίδα και προσοχή.

«Συχνά ανησυχώ ότι ο/η σύντροφος μου δεν με αγαπά και θα με εγκαταλείψει. Η συνεχής ανάγκη μου να είναι πάντα δίπλα ο/η σύντροφος μου, πολλές φορές τον/την τρομάζει…»

Προσκόλληση και ερωτικές σχέσεις

Ο Bowlby, έγραψε «Ο σχηματισμός ενός δεσμού είναι σαν να ερωτεύεσαι, η διατήρηση ενός δεσμού είναι σαν να αγαπάς κάποιον και η απώλεια ενός συντρόφου είναι σαν να θρηνείς κάποιον».

Σύμφωνα με έρευνα των Amir Levine και Rachel Heller (2010), σημαντικός φαίνεται να είναι ο ρόλος των τύπων δεσμού που αποτελούν το ζευγάρι.

Δύο ασφαλείς σύντροφοι, προσφέρουν τις περισσότερες πιθανότητες για να διατηρηθεί μία πετυχημένη και σταθερή σχέση. Και αυτό γιατί, νιώθουν εξαιρετικά με την οικειότητα και την εγγύτητα και μπορούν να εκφράζουν τόσο τις ανάγκες, όσο και τα συναισθήματα τους.

Φυσικά, και οι άνθρωποι με ανασφαλή προσκόλληση μπορούν να έχουν επιτυχημένες σχέσεις, απλώς ενδεχομένως οι προκλήσεις να είναι μεγαλύτερες. Το ίδιο και για τα άτομα με αποφευκτική προσκόλληση, καθώς όμως πιστεύουν βαθιά στην αυτάρκεια δυσκολεύονται να επενδύσουν στις σχέσεις.

Οι αγχώδεις άνθρωποι, θα είναι κοντά στο σύντροφο τους. Μπορούν να νιώσουν μεγάλη οικειότητα και έντονα συναισθήματα. Ωστόσο, δυσκολεύονται να εμπιστευτούν τις σχέσεις τους εύκολα. Τείνουν να χρησιμοποιούν περισσότερο την σεξουαλική επαφή για να καταπραύνουν την ανασφάλεια τους και να προωθήσουν την οικειότητα (Birnbaum, 2006).

Τι συμβαίνει αν συνδυαστούν δύο διαφορετικοί τύποι προσκόλλησης;

Πολλές φορές, ο συνδυασμός διαφορετικών τύπων ατόμων μπορεί να έχει πληθώρα αποτελεσμάτων. Για παράδειγμα, μπορεί για τον αγχώδη σύντροφο, το αποφευκτικό ταίρι να επιβεβαιώνει την πεποίθηση του πρώτου, πως δε μπορεί να έχει εμπιστοσύνη στον σύντροφο του για την αφοσίωση του στη σχέση.

Ή αντίστοιχα για έναν μη ασφαλή σύντροφο, το ασφαλές ταίρι, να τον βοηθήσει να ανοίγεται και να μοιράζεται περισσότερο.

Χωρισμός και προσκόλληση

Τι συμβαίνει όμως όταν βρεθούμε αντιμέτωποι με έναν χωρισμό;

Τα άτομα με ασφαλή προσκόλληση, συνήθως αντιμετωπίζουν ευκολότερα το τέλος μίας σχέσης. Είναι πιο πιθανό να δεχθούν την απώλεια, να αντιμετωπίσουν τον θυμό και τη θλίψη.

Τα άτομα με αγχώδη προσκόλληση συνήθως αντιμετωπίζουν με μεγαλύτερη δυσκολία τους χωρισμούς. Γι’ αυτούς η απώλεια του συντρόφου, ο οποίος εκπροσωπεί την ασφάλεια που λαχταρούν, είναι δυσβάσταχτη.

Συμπερασματικά:

Ο τρόπος με τον οποίο τα άτομα έχουν ανατραφεί ως βρέφη – παιδιά, τα καθορίζει σε μεγάλο βαθμό και ως ενήλικες. Η θεωρία του δεσμού, διαμορφώνει σε σημαντικό βαθμό την μετέπειτα εξέλιξη του ατόμου. Ωστόσο, σίγουρα και άλλοι παράγοντες επηρεάζουν εξίσου την ανάπτυξη.

Επίσης, είναι σημαντικό να αναφερθεί, ότι δεν είναι απόλυτο πως όλα τα άτομα με έναν συγκεκριμένο τύπο δεσμού θα αναπτύξουν τις παραπάνω συμπεριφορές. Τα παραπάνω είναι αποτελέσματα ερευνών, που αντικατοπτρίζουν μεγάλο πλήθος ατόμων, ωστόσο ο κάθε ένας από μας είναι ξεχωριστός και διαμορφώνει διαφορετικά την προσωπικότητα του σύμφωνα πάντα και με τα δικά του βιώματα.

 

Βιβλιογραφία

Birnbaum, G. E., Reis, H. T., Mikulincer, M., Gillath, O., & Orpaz, A. (2006). When sex is more than just sex: attachment orientations, sexual experience, and relationship quality. Journal of personality and social psychology, 91(5), 929–943.

Bowlby, J. Attachment: Attachment and Loss Volume One(Basic Books Classics) 2nd Edition

Levine, A., Heller, R. Attached: The New Science of Adult Attachment and How It Can Help You Find—and Keep—Love: The New Science of Adult Attachment and How It Can Help You Find--and Keep-- Love

Lovenheim, P. Το φαινόμενο της Προσκόλλησης. 2021. Εκδόσεις Διόπτρα