Είμαστε όλοι τρελοί; Μια κριτική στην ψυχιατρική διαγνωστική και στα διαγνωστικά συστήματα

«Μα δεν θέλω να πάω σε τρελούς», παρατήρησε η Αλίκη. «Α, ξέρεις αυτό δεν μπορείς να το αποφύγεις», είπε ο Γάτος, «είμαστε όλοι τρελοί εδώ».” (L. Carroll, 1865).

Ο φαντασιακός κόσμος της Χώρας των Θαυμάτων του Λιούις Κάρολ, μοιάζει σιγά σιγά να προσεγγίζει κατά πολύ τη δική μας ζοφερή και δυστοπική πραγματικότητα, καθώς ο κίνδυνος να είμαστε ή να θεωρηθούμε όλοι ως «τρελοί» αρχίζει να είναι απτός.

Κίνδυνος της ψυχιατρικοποίησης

Η εξοικείωση του κόσμου με τις ψυχιατρικές διαγνώσεις καθιστά τα τελευταία χρόνια εφικτή την αποστασιοποίηση των ανθρώπων από την κοινωνική προκατάληψη και το στίγμα που περιέβαλε την ψυχική νόσο και τα ψυχικά προβλήματα εν γένει.

Το αποτέλεσμα είναι οι άνθρωποι να αναζητούν πιο εύκολα και πιο γρήγορα κάποιον επαγγελματία ψυχικής υγείας προκειμένου να βοηθηθούν.

Παράλληλα όμως, ανακύπτει και ο κίνδυνος της ψυχιατρικοποίησης καθημερινών προβλημάτων τόσο από τους θεραπευτές όσο και από τους ίδιους τους θεραπευόμενους.

Η πρώτη προσπάθεια ομαδοποίησης των ψυχιατρικών διαταραχών αναγνώριζε τις ψυχώσεις, τις νευρώσεις και τις χαρακτηρολογικές διαταραχές. Η περιγραφή των διαταραχών αυτών αντανακλούσε σε μεγάλο βαθμό την ψυχαναλυτική προσέγγιση της ψυχοπαθολογίας.

Η διαφορική διάγνωση ανάμεσα στις δύο πρώτες κατηγορίες γινόταν με το κριτήριο της διαταραχής στη σχέση του ατόμου με την πραγματικότητα ή με τον ίδιο του τον εαυτό ενώ η τρίτη κατηγορία αφορούσε σε δυσλειτουργικά στοιχεία της προσωπικότητας του πάσχοντος.

Διαγνωστικό σύστημα ταξινόμησης ψυχιατρικών διαταραχών

Το 1952, η Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία, σε μια προσπάθεια υιοθέτησης μιας κοινής γλώσσας μεταξύ των κλινικών, εξέδωσε την πρώτη έκδοση του εγχειριδίου DSM-I (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders), δηλαδή ενός διαγνωστικού συστήματος ταξινόμησης των ψυχιατρικών διαταραχών.

Η πέμπτη έκδοση κυκλοφόρησε το 2013 και ξεσήκωσε μία σειρά αντιδράσεων μέσα στην κοινότητα των ειδικών ψυχικής υγείας.

Το DSM-V, λοιπόν, μοιάζει να έχει συμπεριλάβει στην κατάταξή του μία διάγνωση για ... τα πάντα.

Ο αριθμός των διαγνώσεων που περιγράφονται στο DSM-5, είναι κατά πολύ μεγαλύτερος από αυτόν του DSM-IV, 541 έναντι 383. Έντονη κριτική ασκήθηκε όσον αφορά στην εισαγωγή νέων διαγνώσεων, με βάση την αίσθηση ότι αυτή έγινε εσπευσμένα και χωρίς την παρατήρηση χρόνων αλλά και την ύπαρξη πολυάριθμων ερευνών, όπως απαιτούνταν στο παρελθόν.

Αλλαγή στον ορισμό της ψυχικής διαταραχής

Στο DSM-5 προτείνεται μάλιστα μια αλλαγή και στον ορισμό της ψυχικής διαταραχής.

Αποκτήστε το βιβλίο Η σχολή των Θεών, από το εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο ψυχολογίας του Psychology.gr

Συγκεκριμένα αναφέρεται μεν ότι η ψυχική διαταραχή είναι ένα συμπεριφορικό ή ψυχολογικό σύνδρομο που δεν είναι πρωτίστως αποτέλεσμα κοινωνικής παρέκκλισης ή συγκρούσεων με την κοινωνία χωρίς όμως να τονίζεται ότι αντιθέτως, οι παρεκκλίνουσες συμπεριφορές (π.χ. πολιτικές, θρησκευτικές ή σεξουαλικές) και συγκρούσεις που συμβαίνουν κατά κύριο λόγο ανάμεσα σε ένα άτομο και στην κοινωνία δεν αποτελούν ψυχική διαταραχή, παρά μόνον εφόσον η παρέκκλιση ή η σύγκρουση είναι σύμπτωμα δυσλειτουργίας του ατόμου.

Η αλλαγή αυτή απαιτεί από τον ψυχίατρο να αναζητήσει και να κρίνει την αιτία της μπορεί να οδηγήσει στο να ορίζονται ως ψυχικές διαταραχές κοινωνικοπολιτικές παρεκκλίσεις.

Ψυχιατρικοποίηση και στιγματισμός

Ανθρώπινες συμπεριφορικές τάσεις, οι οποίες μέχρι πρότινος θεωρούνταν ως φυσιολογικές εκδοχές της ανθρώπινης προσωπικότητας, καθώς και συναισθηματικές εκφάνσεις ταυτοποιούνται μέσω αυτού του ταξινομικού συστήματος ως ψυχιατρικές διαγνώσεις, με αντίστοιχη θεραπευτική πρόταση.

Η αύξηση του αριθμού των ανθρώπων που πληρούν τα κριτήρια για μια διάγνωση οδηγεί αναπόφευκτα στην ψυχιατρικοποίηση και στο στιγματισμό ακόμη και της φυσιολογικής, ψυχικής δυσφορίας.

Για να γίνει ακόμη πιο σαφής η επικινδυνότητα αυτής της τάσης, πρέπει να καταστεί σαφές ότι δίνεται ουσιαστικά στην ψυχιατρική η δυνατότητα να ορίζει το φυσιολογικό, με ολοένα και πιο ευέλικτα κριτήρια.

Πρόκειται λοιπόν για μία τάση που κατηγοριοποιεί τις διαφορετικότητες, με στόχο να προτείνει συγκεκριμένες «θεραπευτικές» προσεγγίσεις για κάθε ομάδα.

Παθολογικοποίηση της θλίψης

Η θλίψη ή το πένθος μπορούν πλέον να ενταχθούν από τους ειδικούς στη διάγνωση του βαρέος καταθλιπτικού επεισοδίου, αρκεί να διαρκέσουν περισσότερο από το «αποδεκτό», παθολογικοποιώντας έτσι τη θλίψη.

Διάγνωση γενικευμένης αγχώδους διαταραχής

Η μείωση της απαιτούμενης διάρκειας των συμπτωμάτων και του αριθμού των απαραίτητων κριτηρίων για τη διάγνωση της Γενικευμένης Αγχώδους Διαταραχής ενδέχεται να αυξήσει επικίνδυνα τη συχνότητα εμφάνισης της «διαταραχής», δεδομένης ειδικά της υπερβολικής αύξησης του αισθήματος του άγχους στις σύγχρονες κοινωνίες.

Το άγχος αποχωρισμού μπορεί πλέον να διαγνωστεί επίσημα και στους ενήλικες ενώ επιτέλους, η φοβική αντίδραση απέναντι στις ενέσεις, την αιμοληψία και άλλες ιατρικές πράξεις, απέκτησε έναν επίσημο «τίτλο».

Ήπια Νευρογνωστική Διαταραχή

Η Ήπια Νευρογνωστική Διαταραχή (Mild Neurocognitive Disorder) μπορεί να διαγιγνώσκεται και σε ηλικιωμένους που παρουσιάζουν την αναμενόμενη για την ηλικία τους γνωσιακή έκπτωση ειδικά όσον αφορά τις λειτουργίες της μνήμης.

Αυτό έχει ήδη πολύ συχνά σαν αποτέλεσμα την πρόωρη και βεβιασμένη συνταγογράφηση αντιανοϊκών φαρμάκων χωρίς την αντίστοιχη ένδειξη.

Διαταραχή της Ελλειμματικής Προσοχής & Υπερικινητικότητας

Τα τελευταία 20 χρόνια η διάγνωση διαταραχών του φάσματος του αυτισμού και διαφόρων συμπεριφορικών διαταραχών στα παιδιά, έχει αυξηθεί ραγδαία.

Η μείωση του αριθμού των κριτηρίων που χρειάζεται να πληρούνται για τη διάγνωση της Διαταραχής της Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερικινητικότητας, μιας διάγνωσης που ήδη παρουσιάζει σημαντική επιδημιολογική διόγκωση, θα οδηγήσει πιθανότατα σε νέα αύξηση του επιπολασμού.

Εναντιωματική προκλητική διαταραχή

Με την έλευση του νέου ταξινομικού συστήματος, δίνονται στους ειδικούς καινούριες δυνατότητες:

Ένα παιδί, παύει πλέον να είναι ανυπάκουο και μετατρέπεται σε πάσχον, με τη διάγνωση της εναντιωματικής προκλητικής διαταραχής (oppositional defiant disorder).

Τα αναφερόμενα «συμπτώματα» που περιγράφονται ως κριτήρια δε διαφέρουν ιδιαίτερα από αυτό που άλλοτε θα περιγράφαμε απλοϊκά και ανθρώπινα σαν «εφηβεία».

Η αμφισβήτηση των κανόνων, οι συγκρούσεις με ενήλικες και η αρνητική διάθεση μετατρέπονται σε συμπτώματα μίας παθολογικής κατάστασης.

Διαταραχής Διασπαστικής Απορρύθμισης της Διάθεσης

Παιδιά και έφηβοι διατρέχουν τον κίνδυνο να λάβουν τη διάγνωση της Διαταραχής Διασπαστικής Απορρύθμισης της Διάθεσης (Disruptive Mood Dysregulation Disorder), η οποία αναφέρεται σε ασαφώς και υποκειμενικά προσδιοριζόμενες συναισθηματικές εκρήξεις και δε βασίζεται επαρκώς στην κλινική ερευνητική βιβλιογραφία.

Ο Αμερικανός ψυχίατρος Dr. Allen Francis, γνωστός επικριτής του DSM- V έχει εκφράσει ανοιχτά την ανησυχία του ως προς τον κίνδυνο υπερ- διάγνωσης και κατ’ επέκταση υπερ- συνταγογράφησης φαρμακευτικών σκευασμάτων του τύπου της μεθυλφαινυδάτης αλλά και των αντικαταθλιπτικών, σε παιδιά και εφήβους.

Και αυτά δεν είναι παρά ορισμένα παραδείγματα.

Οι συχνά ασαφείς και πολύ ελαστικοί ορισμοί των ψυχικών παθήσεων, οδηγούν ιατρούς άλλων ειδικοτήτων πολλές φορές σε λανθασμένη ή εσπευσμένη ταυτοποίηση ψυχιατρικών νόσων.

Οι ίδιοι οι ψυχίατροι πολλές φορές σπεύδουν να προτείνουν «θεραπείες» για τα διάφορα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι προσερχόμενοι στα ψυχιατρικά ιατρεία, δίνοντας σε διάφορες χώρες και τον αντίστοιχο κωδικό ταξινομικού συστήματος, ώστε να αιτιολογήσουν τις προτάσεις τους απέναντι στα ασφαλιστικά ταμεία.

Η αναζήτηση της διάγνωσης

Επιπλέον, προϊόντος του χρόνου, υπάρχει και μία τάση διαφορετικής αντιμετώπισης των ψυχικών προβλημάτων αλλά και της ζωής εν γένει. Οι νέοι του σήμερα αναζητούν μία διάγνωση.

Φαντάζει πιο «εύκολο» να αποδεχτούν τη διαφορετικότητα ή τα προβλήματά τους αν καταφέρουν να ενταχθούν σε ένα σύνολο, κάτω από την ταμπέλα- ομπρέλα μίας διαγνωστικής κατηγορίας.

Η χρήση ψυχιατρικών φαρμάκων έχει απενοχοποιηθεί, ειδικά στη συνείδηση των νέων, οι οποίοι αναζητούν ολοένα και πιο εύκολα τη λύση στα προβλήματά τους μέσω των αντικαταθλιπτικών, βενζοδιαζεπινών ή ψυχοαναληπτικών του τύπου της μεθυλφαινιδάτης, με τη σύμφωνη γνώμη βέβαια πολλών ειδικών.

Η ατομική προσπάθεια ανάπτυξης δεξιοτήτων διαχείρισης του stress, η αναζήτηση κοινωνικού υποστηρικτικού δικτύου, η εμπιστοσύνη στον πανδαμάτορα χρόνο έχουν δώσει τη θέση τους στην ψυχιατρική.

Ιατρικοποίηση της ψυχοπαθολογίας

Η ελαστικότητα των ασαφών πλέον διαγνωστικών ορίων, η ολοένα αυξανόμενη προσθήκη «διαταραχών» αλλά και η εισαγωγή διαγνώσεων που ενδέχεται να οδηγήσουν σε θεραπευτική προσέγγιση απλά ευάλωτων αλλά όχι διαταραγμένων ψυχικά ομάδων αποτελούν ορισμένους από τους ανησυχητικούς παράγοντες όσον αφορά στη στροφή που φαίνεται να έχει πάρει η ψυχιατρική τα τελευταία χρόνια και στον ενδεχόμενο διαγνωστικό υπερπληθωρισμό μέσω της «ιατρικοποίησης» της ψυχοπαθολογίας.

Η όποια κριτική ασκείται αποτελεί μία προσπάθεια προάσπισης της επιστημονικότητας της ψυχιατρικής και όχι μία αντι- ψυχιατρική κίνηση.

Υπάρχει μάλλον μία ανάγκη για αναθεώρηση του τρόπου με τον οποίο προσεγγίζεται ο ψυχικός πόνος, ξεκινώντας από την αναγνώριση ότι πολλές φορές αποτελεί απλά μία φυσιολογική ψυχική εμπειρία.

Ίσως θα πρέπει όλοι μας να αναλογιστούμε αν χρειαζόμαστε τόσες ταμπέλες ή αν εν τέλει, είμαστε όλοι απλά «τρελοί»...

Προτεινόμενη βιβλιογραφία:

American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. 5th ed. American Psychiatric Publishing, Washington, DC, 2013.

Καράβατος Αθ. Η υποδοχή του DSM-5: Tο πρόβλημα του DSM-5 δεν βρίσκεται στο 5 αλλά στο DSM. Σύναψις 2014, 32, 4-8.

Barbara Kay (2010). New psychiatry manual adds to the oversupply of invented victims. National Post 12/12/10.

Allen J. Frances, M.D (2012). DSM 5 Is Guide Not Bible - Ignore Its Ten Worst Changes. Psychology Today, December 2, 2012.

British Psychological Society. (2011) Response to the American Psychiatric Association: DSM-5 development.

Frances, A. (2011). Who needs DSM-5? A strong warning comes from professional counselors. Psychology Today.

Heinz A: Der Krankheitsbegriff im Spannungsfeld. Psyche im Fokus, 2013; 1(2): 12–5.

Maier W et al.: Wann wird seelisches Leiden zur Krankheit? Zur Diskussion um das angekündigte Diagnosesystem DSM-V, 2013.

Narrow W, Kuhl E. Dimensional approaches to psychiatric diagnosis in DSM-5. J Mental Health Policy 2011, 14:197–200.

Clarke DE, Kuhl EA. DSM-5 cross-cutting symptom measures: a step towards the future of psychiatric care? World Psychiatry 2014, 13:314–316