Άγχος αποχωρισμού στην παιδική ηλικία: πώς ορίζεται και γιατί είναι σημαντική η έγκαιρη διάγνωσή του

Ακρόαση άρθρου......

Αρκετές νέες μητέρες αναφέρουν συγκεκριμένες αντιδράσεις που εμφανίζουν κατ’ εξακολούθηση τα παιδιά τους κάθε φορά που αυτές απομακρύνονται από κοντά τους.

Συμπτώματα διαταραχής άγχους αποχωρισμού

Αυτά τα συμπτώματα αναγνωρίζονται από το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (DSM- V), ως διαταραχή άγχους αποχωρισμού (separation anxiety disorder) και συμπεριλαμβάνουν:

-Ασυνήθιστο άγχος αποχωρισμού από το άτομο φροντίδας
Εκτεταμένη και αδικαιολόγητη ανησυχία ότι αυτό το άτομο θα πάθει κακό αν απομακρυνθεί
Ανάγκη να γνωρίζει το παιδί που βρίσκεται αυτό το άτομο ανά πάσα στιγμή
Φόβος να μείνει μόνο
Σωματικές αντιδράσεις ως απάντηση στην υπερβολική ανησυχία.

Αυτά τα συμπτώματα διαφέρουν από άτομο σε άτομο ανάλογα με την ένταση και τη συχνότητα εμφάνισής τους αλλά σίγουρα θα πρέπει η διάρκειά τους να εκτείνεται από έξι μήνες και περισσότερο για να δοθεί η διάγνωση.

Συνήθως, η διαταραχή άγχους αποχωρισμού εμφανίζεται σε παιδιά μικρότερα των δέκα ετών (από 7 μηνών μέχρι 6 ετών) και συνοδεύεται από εφιάλτες, κρίσεις πανικού και μια ασίγαστη ανησυχία για την απώλεια της οικογένειας.

Η επιρροή του άγχους είναι πολυεπίπεδη καθώς παρατηρούνται αλλαγές στο σωματικό, το νοητικό και το συμπεριφορικό γίγνεσθαι του παιδιού.

Στις περισσότερες περιπτώσεις, το άγχος αποχωρισμού αποτελεί ένα υγιές κομμάτι ανάπτυξης και υποχωρεί σταδιακά με την πάροδο του χρόνου.

Είναι πολύ σημαντικό, λοιπόν, να δίνουμε χρόνο στο παιδί και να παρατηρούμε την ένταση των συμπτωμάτων του.

Η ταμπελοποίηση είναι μια διαδικασία αρκετά εύκολη αλλά καθόλου χρήσιμη για την πορεία της ανάπτυξης του παιδιού. Γι’ αυτό, δεν χρειάζεται υπερβολική ανησυχία από μέρους των γονέων αλλά σίγουρα όχι και εφησυχασμός.

Απεναντίας, θα μιλήσουμε για διαταραχή και όχι για μια φυσιολογική αντίδραση στην ανάπτυξη του παιδιού μόνο εφόσον το άγχος είναι έντονο για πολύ μεγάλα χρονικά διαστήματα και γενικεύεται όχι μόνο στον αποχωρισμό από τα πρόσωπα φροντίδας αλλά και σε άλλες καταστάσεις π.χ. όταν το παιδί εμφανίζει σχολική άρνηση ή/και κρίσεις πανικού.

ΔΥΣΤΥΧΩΣ ΔΕΝ ΔΙΑΛΕΞΑ ΤΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ ΜΟΥ
3 Μήπως μεγάλωσες και εσύ με γονείς που ήταν απόμακροι; Δύστροποι; Εγωκεντρικοί; Απορριπτικοί; Ελεγκτικοί; Επικριτικοί; Μη-διαθέσιμοι;
Ανακάλυψε τους τέσσερις τύπους τοξικών-ανώριμων γονέων

Βέβαια, τα συμπτώματα διαφέρουν ανάλογα με την ηλικία του παιδιού μπορεί όμως, όπως θα δούμε παρακάτω, στην ακραία μορφή τους να εξελιχθούν σε ένα παθολογικό φαινόμενο κατά την ενήλικη ζωή.

Αιτιολογία της διαταραχής άγχους αποχωρισμού

Πολλοί ψυχολόγοι προσπάθησαν να αναζητήσουν τα αίτια της εμφάνισης αυτής της διαταραχής καθώς απασχολεί όλο και περισσότερες μητέρες και παιδιά. Δεν υπάρχει όμως μια σαφής απάντηση πάρα μόνο η υπόνοια ότι ένα πολύ σημαντικό τραυματικό γεγονός πυροδοτεί την εμφάνιση του άγχους το οποίο εκδηλώνεται ξαφνικά ως υπερβολική ανησυχία όταν απομακρύνεται το παιδί από την ασφάλεια που του παρέχουν τα άτομα φροντίδας. Σίγουρα, όμως, αυτή δεν είναι μια επαρκής αιτιολόγηση για τη γέννηση της διαταραχής.

Αντιθέτως, είναι πιο πιθανό το άγχος να πυροδοτηθεί από σημαντικά γεγονότα όπως η γέννηση ενός μωρού, το διαζύγιο, ένας θάνατος που επηρεάζει τη δομή της οικογένειας, μια ξαφνική αρρώστια που θα απομακρύνει τη μητέρα από το παιδί, η πολύωρη εργασιακή απασχόληση της μητέρας κ.α.

Παράλληλα, αξίζει να σημειωθεί πως η συναισθηματική κατάσταση του παιδιού επηρεάζεται και καθορίζεται πολλές φορές από αυτήν της μητέρας. Οπότε, αλλαγές στην συγκινησιακή κατάσταση της μητέρας θα επηρεάσουν άμεσα και το παιδί.

Πολλές φορές βέβαια η μητέρα δεν αντιλαμβάνεται πως η ίδια με τον τρόπο της και την υπερβολική ανησυχία που εμφανίζει διαταράσσει και τον συναισθηματικό κόσμο του παιδιού και αναρωτιέται για πιο λόγο το παιδί έχει βίαια ξεσπάσματα θυμού, εφιάλτες και φοβίες ενώ μέχρι πριν λίγο καιρό η συμπεριφορά του ήταν απόλυτα λειτουργική. Η απάντηση δίνεται αν η ίδια παρατηρήσει τις αλλαγές στην δική της συμπεριφορά και αν κατανοήσει πως έστω και μια μικρή τροποποίηση στη σχέση της με το παιδί, καταλήγει να το επηρεάζει με δραστικό τρόπο.

ΔΥΣΤΥΧΩΣ ΔΕΝ ΔΙΑΛΕΞΑ ΤΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ ΜΟΥ
3 Μήπως μεγάλωσες και εσύ με γονείς που ήταν απόμακροι; Δύστροποι; Εγωκεντρικοί; Απορριπτικοί; Ελεγκτικοί; Επικριτικοί; Μη-διαθέσιμοι;
Ανακάλυψε τους τέσσερις τύπους τοξικών-ανώριμων γονέων
Όπως και να ‘χει, πρέπει να δοθεί η απαραίτητη προσοχή στο παιδί, καθώς λόγω του παρατεταμένου άγχους ενδέχεται να στερηθεί ορισμένες δεξιότητες που αντιστοιχούν στο εκάστοτε στάδιο ανάπτυξης που βρίσκεται.

Αυτό θα σήμαινε έλλειμμα στις κοινωνικές δεξιότητες εφόσον το παιδί αδυνατεί να συμμετέχει σε ομαδικά παιχνίδια αναζητώντας συνέχεια την παρουσία της μητέρας και φοβούμενο την παρουσία αγνώστων.

Κατ’ επέκταση αυτή η συμπεριφορά αναμένουμε να έχει αρνητικές επιπτώσεις στην ενήλικη ζωή του αν δεν αντιμετωπιστεί άμεσα.

Θεραπευτική αντιμετώπιση της διαταραχής άγχους αποχωρισμού

Η θεραπεία συμπεριλαμβάνει τεχνικές που μαθαίνονται με τη βοήθεια του ψυχολόγου και προτρέπουν τη μητέρα αρχικά να εμφανίζει συνέπεια όταν πρόκειται να φύγει αλλά και να επιστρέψει στο σπίτι καθώς με αυτό τον τρόπο χτίζει εμπιστοσύνη στη σχέση της με το παιδί.

Παράλληλα, η μητέρα μπορεί να καθησυχάζει με λεκτικό τρόπο το παιδί ότι θα επιστρέψει σύντομα ή μια συγκεκριμένη ώρα και πότε να μην φεύγει κρυφά.

Άλλες βοηθητικές μέθοδοι συμπεριλαμβάνουν: τη σταδιακή γνωριμία με διάφορα πρόσωπα και χώρους παρουσία της (π.χ. δασκάλους, νηπιαγωγούς πριν την έναρξη της σχολικής χρονιάς) ούτως ώστε να δομηθεί η αίσθηση της ασφάλειας στο παιδί και τη σταδιακή σύνδεση με ένα αγαπημένο αντικείμενο το οποίο θα αποτελεί νοερό συνδετικό κρίκο με τη μητέρα όταν αυτή θα φεύγει.

Η σταδιακή έκθεση σε αυτό που φοβάται ότι θα συμβεί το παιδί παρουσία της μητέρας είναι μια ακόμη βοηθητική τεχνική για τη μείωση του άγχους. Λόγου χάριν το παιδί φοβάται τους αγνώστους όταν βρίσκεται σε μια κοινωνική εκδήλωση και θέλει να είναι κοντά στη μητέρα του. Σε αυτή την περίπτωση, η μητέρα παίρνει το παιδί από το χέρι και το οδηγεί προς τα άγνωστα πρόσωπα συνομιλώντας μαζί τους αποτελώντας με αυτό τον τρόπο πρότυπο προς μίμηση για το παιδί.

Ακόμη, οι αμοιβές με μέτρο στο παιδί κάθε φορά που καταφέρνει να μείνει με ένα άγνωστο άτομο χωρίς να αναζητήσει τη μητέρα επίμονα είναι εξίσου αποτελεσματικές.

Μπορούμε επίσης να χρησιμοποιήσουμε το συμβολικό παιχνίδι για να δώσουμε εξηγήσεις στο παιδί σχετικά με τον αποχωρισμό, με τα υγιή συναισθήματα και την έκφρασή τους. Με τον ίδιο τρόπο μπορούμε να δημιουργήσουμε μια ιστορία μέσω των παραμυθιών με ήρωες οι οποίοι θα προσομοιάζουν με αυτούς της δικής μας οικογένειας και θα ταυτίζουν την κατάσταση του παιδιού με έναν ήρωα.

Γενικότερα, οι γονείς παίζουν σημαίνοντα ρόλο στην προσπάθεια του παιδιού να ξεπεράσει το άγχος του, γι αυτό δεν πρέπει να είναι απορριπτικοί προς το παιδί αλλά ούτε να ενισχύουν τις εξαρτητικές σχέσεις μαζί του. Ουσιαστικά, η προσπάθεια εστιάζεται στη δημιουργία ενός περιβάλλοντος που θα φαντάζει ασφαλές και καθόλου απειλητικό για το παιδί.

Αυτή η διαστρεβλωμένη θα λέγαμε εικόνα που έχει αφομοιώσει το παιδί, ενός «εχθρικού άλλου» που απειλεί το ίδιο και τη μητέρα, θα πρέπει να επαναδομηθεί σταδιακά και με πρότυπο ένα πρόσωπο εμπιστοσύνης, γιατί μπορούμε να αντιληφθούμε τις συνέπειες ενός μόνιμου άγχους υπό την παρουσία άλλων στην ψυχοσύνθεση του παιδιού αλλά αργότερα και του ενήλικα.

Η διαιώνιση του στρες θα το απομονώσει από κοινωνικές σχέσεις και θα δυσχεραίνει τη δημιουργία προσωπικών σχέσεων.

Κλείνοντας, αξίζει να αναφερθεί πως όλα τα παραπάνω στοιχεία δεν αποτελούν κανόνα για κάθε παιδί. Γιατί το κάθε παιδί είναι μοναδικό και πρέπει να αντιμετωπίζεται υπό το πρίσμα του οικογενειακού πλαισίου στο οποίο ανήκει.

Δεν μπορούμε να θεραπεύσουμε το άγχος ενός παιδιού χωρίς τη συμμετοχή της μητέρας ή του ατόμου φροντίδας.

Επομένως, η παροχή συμβουλευτικής βοήθειας πρέπει να είναι εξειδικευμένη και άρρηκτα συνυφασμένη με τη συνεργασία των γονέων.

Βιβλιογραφία

Ανδριανάκου, Α., Γεωργαρά, Γ. & Καμπούρα, Ε., (2015). Άγχος Αποχωρισμού Και Σχολική Προσαρμογή. Διπλωματική Εργασία. ΤΕΙ Δυτικής Ελλαδας: Πάτρα.

Συγγραφή - Επιμέλεια Άρθρου

Άννα Κωνσταντά - Ψυχολόγος

Άννα Κωνσταντά: έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology

Οι πληροφορίες που αναφέρονται στον επαγγελματικό κατάλογο ειδικών παρέχονται από τους ίδιους τους ειδικούς, κατά την εγγραφή τους στο σύστημα. Όταν βλέπετε την ένδειξη «έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology”, σημαίνει ότι το Psychology έχει ελέγξει, με email, τηλεφωνικά ή/και με λήψη των σχετικών εγγράφων, τα ακόλουθα στοιχεία: