Επαγγελματική Εξουθένωση: Πώς μπορώ να καταλάβω ότι βιώνω μια κατάσταση burnout;

Ακρόαση άρθρου......

Ο όρος επαγγελματική εξουθένωση (burnout) χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Freudenberger το 1974 για να περιγράψει μια κατάσταση εξάντλησης των επαγγελματιών ψυχικής υγείας στο εργασιακό τους περιβάλλον.

Eπαγγελματική εξουθένωση

Καθόρισε την κατάσταση αυτή ως «αδυναμία για επίδοση, ή εξουθένωση λόγω υπερβολικών απαιτήσεων που αφορούν την ενέργεια, τη δύναμη ή τις δυνατότητες». Το άτομο σε αυτή την κατάσταση γίνεται άκαμπτο, «ξεροκέφαλο» και ανελαστικό, εμποδίζει την πρόοδο και τις δομικές αλλαγές επειδή οι αλλαγές αυτές απαιτούν προσπάθεια για προσαρμογή.

Ο Freudenberger προτείνει ότι περισσότερο ευάλωτοι να αναπτύξουν επαγγελματική εξουθένωση είναι οι αφοσιωμένοι και οι απορροφημένοι από την εργασία τους, εκείνοι δηλαδή που αισθάνονται τόσο μια εσωτερική πίεση να προσφέρουν όσο και μια εξωτερική να αποδώσουν.

Περιέγραψε τον «αφοσιωμένο εργαζόμενο» (dedicated) ο οποίος αναλαμβάνει υπερβολικά μεγάλο όγκο εργασίας, τον «υπερ-δεσμευμένο εργαζόμενο» (overcommitted) του οποίου η ζωή έξω από την εργασία δε δίνει ικανοποίηση και τον «αυταρχικό εργαζόμενο» (authoritarian) ο οποίος νιώθει ότι κανείς άλλος εκτός απ αυτόν δε μπορεί να κάνει τη δουλειά με την ίδια αποτελεσματικότητα (Freudenberger, 1975).

Αποκτήστε το βιβλίο Burnout: Πώς θα βγείτε από το φαύλο κύκλο του στρες, από το εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο ψυχολογίας του Psychology.gr

Πώς μπορώ να καταλάβω ότι βιώνω μια κατάσταση «burnout»;

Το «burnout» γίνεται συνήθως αντιληπτό όταν επαναλαμβάνεται το ακόλουθο μοτίβο σκέψεων και συναισθημάτων στην καθημερινότητα του ατόμου:

• Δεν αισθάνομαι κίνητρο να σηκωθώ από το κρεβάτι κάθε πρωί
• Ο χρόνος που περνάω στη δουλειά «φαντάζει» αιώνας
• Αισθάνομαι έντονη κόπωση και είμαι λιγότερο παραγωγικός και αποδοτικός στην εργασία μου
• Δεν είμαι δημιουργικός και καινοτόμος στην εργασία μου
• Κυριαρχούν έντονα σωματικά συμπτώματα όμως η αϋπνία ή η υπνηλία, οι πονοκέφαλοι, τα γαστρεντερικά προβλήματα καθώς και η μειωμένη σεξουαλική διάθεση
• Κυριαρχούν έντονα συναισθηματικά συμπτώματα όπως ο θυμός, η μελαγχολία, ο εκνευρισμός και η απαισιόδοξη σκέψη που συχνά οδηγεί και σε καταθλιπτική διάθεση
• Εκδηλώνονται τα αρνητικά συναισθήματα που βιώνω ως αντιστάθμισμα για την εργασιομανία.

Αίτια της επαγγελματικής εξουθένωσης και άμεσες συνέπειες

Η επαγγελματική εξουθένωση φαίνεται ότι προκαλείται από δυσανάλογα υψηλή προσπάθεια και χαμηλή ικανοποίηση σε συνδυασμό με πιεστικές εργασιακές συνθήκες. Το άτομο δηλαδή έχει εμπλακεί συναισθηματικά σε αυτό που κάνει, έχει αφιερώσει μεγάλο μέρος του χρόνου του υπό υψηλές απαιτήσεις, αλλά δε λαμβάνει θετικά αποτελέσματα.

Η επαγγελματική εξουθένωση επηρεάζει κυρίως τους νοσηλευτές, γιατρούς, κοινωνικούς λειτουργούς, εκπαιδευτικούς και άλλα παρόμοια επαγγέλματα. (Cox, 1978; Harrison, 1978; Cooper et al, 1988; O’Brien et al, 1994)

 Άμεσες συνέπειες αυτής αποτελούν οι ακόλουθες: (Goldin 1988) 

• Μείωση της ποιοτικής και ποσοτικής φροντίδας/ διδασκαλίας
• Απομόνωση
• Αδιαφορία
• Μικρή ανάμιξη με τους ασθενείς/ μαθητές
• Απομάκρυνση από τις ευθύνες
• Αύξηση των πιθανοτήτων κακομεταχείρισης
• Άρνηση
• Σκληρότητα
• Βραδύτητα στην εκτέλεση της εργασίας
• Απουσίες
• Τριβές και συγκρούσεις

Μερικοί ερευνητές τονίζουν τη σημασία των πιεστικών συνθηκών στην εργασία και τα προβλήματα που αφορούν τις σχέσεις μεταξύ συναδέλφων (Constable et al, 1986; Duxbury et al, 1984).

Ο Pines (1986) τονίζει περισσότερο το ρόλο του εργασιακού περιβάλλοντος ενώ κατά τη γνώμη του τα χαρακτηριστικά προσωπικότητας και τα κίνητρα παίζουν ρόλο μόνο για την πυροδότηση και τον καθορισμό της βαρύτητας.

Ωστόσο τονίζει επίσης ότι οι περισσότερο αφοσιωμένοι εργαζόμενοι εμφανίζουν βαρύτερες μορφές εξουθένωσης και κατά τη γνώμη του η αιτία της εξουθένωσης αυτής είναι υπαρξιακή και οφείλεται στην ανάγκη του ανθρώπου να δώσει νόημα στη ζωή του. Όταν η εργασία αποτυγχάνει να το κάνει, η επαγγελματική εξουθένωση είναι αναπόφευκτη (Pines, 1989).

Θεραπευτική παρέμβαση και πρόληψη

Η πρόληψη και η θεραπευτική παρέμβαση τόσο για την εργασιακή πίεση όσο και την επαγγελματική εξουθένωση βασίζονται τόσο στη δόμηση του κατάλληλου εργασιακού περιβάλλοντος όσο και στη σωστή διαχείριση του προσωπικού. Για να αισθανθεί το άτομο ικανοποιημένο από την εργασία του απαραίτητο είναι να επιδιώκεται η ομαδική εργασία και να επιλέγεται η θετική ανατροφοδότηση έναντι της αρνητικής. Ακόμη, για να διατηρηθεί το ενδιαφέρον του εργαζόμενου αμείωτο καλό είναι να αλλάζει το προσωπικό τομείς εργασίας και καθήκοντα συχνά αποδίδοντας σεβασμό στα προσόντα του κάθε ατόμου.  

Η επαγγελματική εξουθένωση έχει σοβαρό κοινωνικοοικονομικό αντίκτυπο. Αναφέρεται ότι σημαντικός αριθμός εργαζομένων παραιτούνται πρόωρα λόγω εξουθένωσης (Cooper et al, 1989). Ακόμα περισσότεροι χρησιμοποιούν συχνά τις υπηρεσίες υγείας. Οι μέρες εργασίας που χάνονται και η απώλεια παραγωγικότητας είναι σημαντικές. Οι μακροχρόνιες συνέπειες της εξουθένωσης πάνω στην ψυχική και σωματική υγεία των επαγγελματιών είναι επίσης σημαντικές αν και δεν έχουν μελετηθεί επαρκώς.

Η επιδείνωση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών που εξυπηρετούνται από το εξουθενωμένο προσωπικό καθώς και η κυνική διάθεση που αναπτύσσει το προσωπικό είναι ιδιαίτερα προβληματικά και επικίνδυνα στο χώρο της παροχής υπηρεσιών υγείας.

Η επαγγελματική εξουθένωση αν δεν εντοπιστεί εγκαίρως μπορεί να «δηλητηριάσει» κάθε όψη της ζωής του ατόμου, να έχει αρνητική επίδραση στις διαπροσωπικές και οικογενειακές του σχέσεις και να οδηγήσει σε μια γενικευμένη απαισιόδοξη διάθεση απέναντι στη ζωή.

Βιβλιογραφία:

Freudenberger HJ (1975): The Staff Burnout Syndrome in Alternative Institutions. Psychotherapy: Theory, Research and Practice; 12:73-82 

Επιμέλεια: Αντωνίου Αλέξανδρος-Σταμάτιος (2008), Burnout – Σύνδρομο Επαγγελματικής Εξουθένωσης, University Studio Press 

Goldin J.(1985) The influence of self-image upon the performance of nursing home staff Nursing Homes, 34(6): 33-38

Cox T. (1978), Stress. London, Macmillan

Harrison R.V. (1978): Person-environment fit and job stress. In C.L. Cooper and R. Payne (Eds): Stress at Work. Chichester, Wiley.

Cooper CL, Baglioni AJ (1988), A Structural Model Approach Toward the Development of a Theory of the Link Between Stress and Mental Health. Brit J Med Psychol;61:87-102

O’ Brien S., Page S (1994): Self Efficacy, Perfectionism and Stress in Canadian Nurses. Can J Nurs Res;26(3):49-61

Pines A, Aronson E (1989): Career Burnout: Causes and Cures. The Free Press, A Division of Macmillan Inc., New York, pp xii

Constable C.J. and Russel D.W. (1986), The effects of social support and the work environment upon burnout among nurses, J of Human Stress.; Spring:22-26

Duxbury M., Armstrong G., Drew D. and Henly S., (1984): Head nurse leadership style with stuff nurse burnout and job satisfaction in neonatal intensive care units.  Nursing Research;33:97-101