Ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας

Ναρκισσιστικά στοιχεία υγιούς προσωπικότητας και ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας
Είναι απόλυτα φυσικό να νιώθεις ή να δρας με λίγο ναρκισσισμό σε κάποιες περιόδους της ζωής σου. Κάτι τέτοιο δε σημαίνει πως έχεις ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας (Narcissistic Personality Disorder / NPD).

Στοιχεία ναρκισσισμού έχουν οι περισσότεροι άνθρωποι σε δεδομένες καταστάσεις, σε κάποιες περιόδους της ζωής τους ή και μερικές φορές, είναι κομμάτι της προσωπικότητάς τους. Σου μιλώ για μια ήπια κατάσταση η οποία είναι φυσική και μπορεί να αποτελεί χαρακτηριστικό μιας υγιούς προσωπικότητας. Η ανάγκη να νιώθεις σημαντικός, να επιθυμείς την προσοχή των άλλων, την επιτυχία και την αγάπη, σε πλαίσια που δεν επηρεάζουν αρνητικά τις σχέσεις σου με τους άλλους και τον εαυτό σου και δεν είναι εμμονικά και σταθερά σε διάρκεια, δεν αποτελούν από μόνα τους ενδείξεις NPD. 

Κάτι τέτοιο μπορεί να θεωρηθεί ναρκισσιστική συμπεριφορά ή στάση σε κάποιο σημείο της πορείας σου αλλά διαφέρει κατά πολύ από τη ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας στην ένταση, τη συχνότητα και τη διάρκεια καθώς και στο πως επηρεάζονται σταθερά και σε μόνιμη βάση οι σχέσεις με το περιβάλλον αλλά και με τον ίδιο τον εαυτό.

Κάποιες συμπεριφορές του NPD μπορεί να φαντάζουν σαν υψηλή αυτοπεποίθηση αλλά η υγιής αυτοπεποίθηση και το NPD διαφέρουν κατά πολύ.

Οι άνθρωποι με υψηλή αυτοεκτίμηση είναι συνήθως ταπεινοί σε αντίθεση με εκείνους που πάσχουν από NPD οι οποίοι τείνουν να τοποθετούν τον εαυτό τους στην υψηλότερη θέση του βάθρου και τον πείθουν πως είναι καλύτεροι από όλους τους άλλους.

Έτσι, δε μιλάμε για ναρκισσιστική διαταραχή αναφερόμενοι σε κάποιον που έχει υψηλή αυτοεκτίμηση, κοινωνική αυτοπεποίθηση, δυναμισμό ή είναι υπερήφανος για τις πραγματικές ικανότητες και επιτυχίες του ούτε για κάποιον που φροντίζει ιδιαιτέρως την εξωτερική του εμφάνιση ή είναι ανταγωνιστικός και φυσικά, ούτε για εκείνον στον οποίο, απλά, δεν αρέσεις.

Ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας

Η ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας είναι ένα πολυσύνθετο θέμα ψυχικής υγείας που μπορεί να προκαλέσει έντονο ψυχικό πόνο και αντανακλάται στις διαπροσωπικές σχέσεις, στην ποιότητα της καθημερινότητας, στην ισορρροπία, την ευημερία και την ευτυχία του πάσχοντος.

Είναι μια μακροχρόνια συνθήκη που αναπτύσσεται αρκετά νωρίς στη ζωή και μπορεί να έχει αντίκτυπο σε όλη τη διάρκειά της. Γίνεται ξεκάθαρα εμφανής στην ενηλικίωση και δεν αναγνωρίζεται από το ίδιο το άτομο καθώς κάτι τέτοιο πηγαίνει ενάντια στην αυτοεικόνα του.

Προκαλεί μεγάλη αναστάτωση τόσο σε εκείνο όσο και στο περιβάλλον του αφού οι συμπεριφορές του κάνουν εξίσου δύσκολη τη δική του ζωή αλλά και των γύρω του.

Ένα άτομο με NPD δρα εγωκεντρικά και ματαιόδοξα, το απασχολούν μόνο τα δικά του ‘θέλω’ και οι ατομικές του ανάγκες, είναι απαιτητικό και κάνει τα πάντα για να φτάσει στους στόχους του. Συνήθως έχει σταθερά προβλήματα με την εργασία, τα οικονομικά, τις σχέσεις του -για τις οποίες νιώθει πως δεν το γεμίζουν- και κάποιες φορές δυσκολεύεται με τάσεις προς εθισμούς.

Ωστόσο, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε πως μια τέτοιου είδους συμπεριφορά οφείλεται σε ένα πολυεπίπεδο ψυχικό πρόβλημα και δεν αποτελεί συνειδητό ηθικό παράπτωμα. 

Η ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας φαίνεται ως μια συνθήκη εντελώς παράδοξη καθώς ο πάσχων μπορεί να δρα αλαζονικά, με φαινομενικά μεγάλη αυτοπεποίθηση αλλά συχνά παλεύει με τη χαμηλή αυτοεκτίμησή του. 

Από τη μια πλευρά έχει έντονη την αίσθηση της αλαζονείας, την πεποίθηση πως είναι ανώτερος όλων των άλλων και έχει φυσικά δικαιώματα στα πάντα και από την άλλη μπορεί να νιώθει ανασφαλής, ‘λίγος’, κενός.

Διαβάστε ακόμη στο Psychology.gr, το σχετικό άρθρο με τίτλο: Ναρκισσισμός: Ο βασιλιάς είναι γυμνός.

Συμπτώματα ναρκισσιστικής διαταραχής προσωπικότητας

Για να διαγνωσθεί ένα άτομο με NPD πρέπει να αξιολογηθεί από έναν ειδικό. Τα άτομα με NPD δεν έχουν τα ίδια συμπτώματα, στον ίδιο βαθμό ή ένταση αλλά χρειάζεται να έχουν τουλάχιστον πέντε από τα παρακάτω σταθερά, για αρκετά μεγάλη χρονική διάρκεια και σε διαφορετικές καταστάσεις για να γίνει μια τέτοια διάγνωση.

Σύμφωνα με το DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Ένωσης (APA) ως συμπτώματα της ναρκισσιστικής προσωπικότητας ορίζονται:

Η έντονη αίσθηση αυτο-σπουδαιότητας, μεγαλομανείας και αλαζονείας
Το άτομο έχει μεγάλη ιδέα για τον εαυτό του, την ιδέα μιας ιδανικής εικόνας και αυτός είναι ένας από τους τρόπους για ξεφεύγει από το έντονο συναίσθημα της ανασφάλειας που το διέπει.

Φαντασιώσεις τελειότητας και ανωτερότητας
Φαντασιώνεται απεριόριστη δύναμη, επιτυχία, εξυπνάδα, ομορφιά, αποδοχή ή αγάπη και πιστεύει πως τα αξίζει περισσότερο από τον κάθε έναν.

Αίσθηση ιδιαιτερότητας και μοναδικότητας
Έχει έντονη την ανάγκη να τονίζει πόσο ξεχωριστο και μοναδικο πλάσμα είναι σε σχέση με όλους τους άλλους. Τις περισσότερες φορές αυτό το οδηγεί στο να θεωρεί πως μπορεί να συνεννοηθεί μόνο με ανθρώπους που είναι και αυτοί «ανώτεροι» από τους άλλους. Αν κάποιος δεν το καταλαβαίνει είναι γιατί δεν είναι τόσο «έξυπνος» ή «ανώτερος».

Χρειάζεται τον έπαινο και την αποδοχή
Έχει ανάγκη το θαυμασμό και τον έπαινο και δεν είναι δεκτικό σε κανενός είδους κριτική. Επιπλέον, φθονεί όσους δεν το θεωρούν εξαιρετικό στα όσα λέει και κάνει.

Ισχυρή πεποίθηση πως έχει περισσότερα δικαιώματα
Πιστεύει πως αξίζει ιδιαίτερη μεταχείριση και έχει δικαίωμα σε όλα τα διαθέσια προνόμια. Επίσης, πως όλοι θα πρέπει να συμμορφώνονται με τις προσδοκίες και τις απαιτήσεις του.

Τάση εκμετάλλευσης των άλλων
Οι τακτικές της χειραγώγησης και της εκμετάλλευσης των άλλων αποτελούν βασικά «εργαλεία» για ένα άτομο με NPD. Εκμεταλλεύεται τους άλλους για να πετύχει τους προσωπικούς του στόχους και αυτό γιατί έχει την ανάγκη να «κερδίσει» όλους τους άλλους, να είναι ο νικητής. Σε πολλές περιπτώσεις χρησιμοποιεί στρατηγικές ψεύδους προκειμένου να προχωρήσει προς τις επιθυμίες του και γίνεταιιδιαίτερα σκληρό όταν δεν ικανοποιούνται οι ανάγκες του ή όταν κάποιος δεν του φέρεται όπως περιμένει.

Έλλειψη ενσυναίσθησης
Το άτομο με ναρκισσιστική διαταραχή δεν είναι ικανό να μπει στη θέση των άλλων ούτε να κατανοήσει τα συναισθήματα και τις ανάγκες τους. Aυτό εμφανίζεται σαν εγωκεντρισμός, περιφρόνηση ή έλλειψη οίκτου προς τις καταστάσεις που βιώνουν οι άλλοι.

Ζήλια, μνησικακία, καχυποψία
Πιστεύει πως οι άλλοι το ανταγωνίζονται ή το ζηλεύουν αλλά και το ίδιο ζηλεύει τις επιτυχίες των άλλων και είναι ανταγωνιστικο.

Υπεροψία και περιφρόνηση
Θεωρεί τους άλλους σαν «ανάξιους», «γελοίους» και «απαράδεκτους», γεγονός που ενισχύει την τάση υπεροψίας και περιφρόνησης που το διέπει.

Εμφανής και συγκαλυμμένος ναρκισσισμός
Τα παραπάνω συμπτώματα ανήκουν στον πιο αναγνωρίσιμο τύπο NPD που πολλές φορές αναφέρεται ως Εμφανής Ναρκισσισμός. Ωστόσο, πέρα από στάσεις και συμπεριφορές όπως υπεροψία, κυριαρχία, επιδειξιομανία, υπερβολική αυτοπεποίθηση, απαιτητικότητα και επιθετικότητα καθώς και μία στάση προσποίησης προς κάτι που δεν είναι στην πραγματικότητα, υπάρχουν και κάποια άλλα συμπτώματα που δεν είναι τόσο εμφανή. Αναφέρονται στον συγκαλυμμένο ναρκισσισμό και ανάμεσά τους συμπεριλαμβάνονται:

Άγχος και νευρικότητα, ανασφάλεια, σκληρή αυτοκρική, χαμηλή αυτοεκτίμηση και αίσθημα κατωτερότητας, αμυντική στάση, μοναξιά και απομόνωση, φόβος, θυμός, ντροπή και υπερβολική ευαισθησία σε ό, τι έχει να κάνει με την κριτική προς αυτό.

Φυσικά, ακόμα και αν αυτός ο τύπος ναρκισσισμού είναι λιγότερο εμφανής, κάποιος με συγκαλυμμένο ναρκισσισμό, θα παραρουσιάσει εγωκεντρικές συμπεριφορές πιστεύοντας, μυστικά, πως είναι ανώτερος όλων των άλλων και θα έχει κατά πολύ μειωμένη την ικανότητα να κατανοήσει τα συναισθήματα των γύρω του.

Συντροφικές σχέσεις

Ένα άτομο με διαταραχή ναρκισσιστικής προσωπικότητας είναι, εκ πρώτης όψεως, ιδιαίτερα ελκυστικό. Είναι γοητευτικό και ευγενικό στην αρχή αλλά όλο αυτό, τελικά, οδεύει μόνο προς το δικό του όφελος μακροπρόθεσμα.

Όντας ζεστό και τρυφερό, σίγουρα θα το λατρέψεις. Έτσι, θα έχει το θαυμασμό σου που τόσο επιθυμεί. Ωστόσο, η ικανότητά του για ειλικρινή οικειότητα απουσιάζει και μια μακροχρόνια σχέση μαζί του δεν είναι ποτέ υγιής. Ο σεβασμός, η κατανόηση, η ευγένεια, η αμοιβαιότητα είναι ανύπαρκτα. 

Όλες οι συμπεριφορές που σε ελκύουν αρχικά, μετατρέπονται σε χειριστικές τακτικές που εξυπηρετούν το δικό τους όφελος.

Δυστυχώς τα άτομα με NPD δεν είναι σε θέση να δημιουργήσουν υγιείς συντροφικές σχέσεις καθώς δεν έχουν ενσυναίσθηση, είναι χειριστικά, απαξιωτικά, δεν αναλαμβάνουν ευθύνες για τις συμπεριφορές τους και τις περισσότερες φορές λειτουργούν με δόλο. Είναι ιδιαίτερα κακοί ακροατές, αναζητούν τον πλήρη έλεγχο του συντρόφου, ζηλεύουν οποιονδήποτε φανεί ανώτερος από εκείνους και η μνησικακία τους συντροφεύει.

Στην περίπτωση που βρίσκεσαι σε μια τέτοιου είδους σχέση, οφείλεις να γνωρίζεις πως δεν μπορείς να αλλάξεις το σύντροφο με NPD. Εκείνο που είναι το πιθανότερο να γίνει, είναι, στην πορεία, το να βρεθείς απομονωμένος από φίλους, οικογένεια και όλους όσους σε νοιάζονται και να παγιδευτείς σε ένα λαβύρινθο χωρίς διέξοδο. Το καλύτερο που μπορείς να κάνεις για την υγεία, την ασφάλεια και την ευτυχία σου είναι να απομακρυνθείς από μια τέτοια σχέση.

Οικογένεια και φίλοι

Η συναισθηματική χειραγώγηση και η παραποίηση της αλήθειας μπορούν να σε κάνουν να αμφιβάλεις για το ίδιο σου τον εαυτό. Η αγάπη υπό συνθήκες, ο εγωκεντρισμός, η δημιουργία θολών εικόνων και άγχους και η απαξίωση των συναισθημάτων των άλλων είναι χαρακτηριστικά που επηρεάζουν, επίσης, τις φιλικές και οικογενειακές σχέσεις.

Το να μπορέσεις να διαχειριστείς ένα άτομο με NPD στην οικογένεια είναι δύσκολη υπόθεση. Το καλύτερο που μπορείς να κάνεις -αν δεν μπορείς να απομακρυνθείς-. είναι να μιλήσεις με κάποιον ειδικό. 

Να θυμάσαι, η  οικογένεια και οι φίλοι ενός ατόμου με ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας θέλουν, επίσης, φροντίδα και βοήθεια. Είναι απόλυτα εντάξει να θέσουν όρια και να δώσουν προτεραιότητα στη δική τους ψυχική και φυσική υγεία. 

Αίτια NPD

Τα πραγματικά αίτια της ναρκισσιστικής διαταραχής προσωπικότητας είναι άγνωστα αλλά πιστεύεται πως η ανάπτυξή του είναι ένας συνδυασμός γενετικών, περιβαλλοντικών και ψυχολογικών παραγόντων.

Αν ένας από τους δύο γονείς έχει NPD, υπάρχει μεγαλύτερη τάση για την ανάπτυξή του. Πολλές εμπειρίες, επίσης,  μπορούν να ενισχύσουν την ανάπτυξη της ναρκισσιστικής διαταραχής προσωπικότητας όπως οι δύσκολες σχέσεις με τους γονείς ή τα άτομα φροντίδας, υπερβολικοί έπαινοι ή υπερβολική κριτική, πρώιμα τραύματα και κακοποίητικές συμπεριφορές.

Διαχείριση NPD

Τα άτομα με NPD μπορούν να ωφεληθούν από διάφορες ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις όπως η ψυχοδυναμική θεραπεία και η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία. Το πιθανότερο είναι πως μια τέτοια διαδικασία θα έχει μεγάλη διάρκεια και η δυσκολία έγκειται στο ότι ένα άτομο με NPD δεν είναι δεκτικό σε κανενός είδους κριτική και, πολλές φορές, κάτι τέτοιο το κρατά μακριά από την οποιαδήποτε θεραπεία. Δύσκολα θα δεχθεί να αλλάξει τη δυσλειτουργική συμπεριφορά του και θα  να επιρρίψει ευθύνες σε οποιονδήποτε άλλον εκτός του εαυτού του. 

Έτσι, ζωτικής σημασίας για την επιτυχία της  της διαχείρισης NPD είναι η θέληση του πάσχοντος να αναγνωρίσει τις δυσκολίες του και να δεσμευτεί να αλλάξει τη συμπεριφορά του.

Η ψυχοθεραπεία θα βοηθήσει το άτομο να αναγνωρίσει τα πραγματικά αίτια των συμπεριφορών του, να μπορεί να διαχειριστεί αποτελεσματικά τα συναισθήματά του, να αναλαμβάνει τις ευθύνες των πράξεών του, να αναπτύξει την αυτοεκτίμησή του, να διαχειριστεί κατάλληλα τις δικές του προσδοκίες αλλά και των άλλων και να κατανοήσει την επίδραση της συμπεριφοράς του στα περιβάλλοντά του.

Με την κατάλληλη υποστήριξη και την δέσμευσή του για αλλαγή μπορεί να αρχίσει να αλλάζει τα μοτίβα της σκέψης του και κατά συνέπεια τις συμπεριφορές του. Έτσι, θα είναι σε θέση να αναπτύξει καλύτερες διαπροσωπικές σχέσεις και να βελτιώσει την ποιότητα της ζωής του.