Σύνδρομο Munchausen δι’ Αντιπροσώπου: Όταν η παθολογική ανάγκη για προσοχή βάζει ζωές σε κίνδυνο

Αποτελεί κοινό τόπο πως τα περιστατικά κακοποίησης έχουν πληθύνει ραγδαία, με συνέπεια η παιδική ή ενήλικη κακοποιητική συμπεριφορά να έχει λάβει τεράστιες διαστάσεις τόσο σε παγκόσμια σφαίρα όσο και εγχώρια, ενώ συχνά γίνεται λόγος για τους αναρίθμητους ορισμούς, οι οποίοι προσπαθούν να εξηγήσουν αυτό το φαινόμενο.

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, η κακοποίηση συνιστά την ακατάλληλη μεταχείριση ενός ατόμου προκειμένου να υπάρξει η επίτευξη κάποιου σκοπού από την πλευρά του θύτη, εμπεριέχοντας ως έννοια όλες τις μορφές κακομεταχείρισης ( σωματική, συναισθηματική & σεξουαλική κακοποίηση, παραμέληση κτλπ ) που υφίστανται τόσο στην κοινωνία όσο και στην οικογένεια.

Αυτή η εκμετάλλευση, αφενός προξενεί ψυχολογική αστάθεια στο θύμα και αφετέρου βλάβη σε σημαντικούς τομείς ανάπτυξης, επομένως το άτομο αυτό, να καθίσταται «αδύναμο» να αντιδράσει. Πιο συγκεκριμένα, αν και έχουν καταγραφεί πάμπολλες μορφές κακοποίησης, το ενδιαφέρον μονοπωλεί το Σύνδρομο Munchausen δι’ αντιπροσώπου ή αλλιώς πλασματική διαταραχή που επιβάλλεται σε κάποιον/α.

Σε μία πρώτη προσέγγιση διαφαίνεται πως τόσο το σύνδρομο Munchausen (πλασματική διαταραχή), όσο και το σύνδρομο Munchausen δι’ αντιπροσώπου απαρτίζουν ψυχικές κλινικές διαταραχές, όπου η δεύτερη δημιουργήθηκε ως συνέχεια της πρώτης, ενώ η ονομασία και των δύο προήλθε από τον βαρόνο Baron Munchausen, ο οποίος ήταν γνωστός για τις φανταστικές ιστορίες που επινοούσε για τον εαυτό του με βάση την στρατιωτική θητεία που υπηρέτησε στον Ρωσοτουρκικό πόλεμο (1735-1739).

Όσον αφορά στις αντιθέσεις τους, στην πρώτη περίπτωση το ίδιο το άτομο θυματοποιεί τον εαυτό του/της ,προξενώντας ιδεατά συμπτώματα μίας νόσου, ώστε κατόπιν αυτής της ενέργειας ο/η φερόμενος/η «ασθενής/η» να υποστεί ιατρική μεταχείριση, στοχεύοντας παράλληλα στη δημιουργία ενός κλίματος συμπόνιας και ευαισθησίας στους/στις οικείους του/της.

Με άλλα λόγια, οι νοσούντες από το παρόν σύνδρομο έχουν επίγνωση των ψευδών καταστάσεων που έχουν διαμορφώσει, ενώ σύμφωνα με τον Γκούβερη είναι άκρως ενημερωμένοι/ες για την συμπτωματολογία της σωματικής ή ψυχικής ασθένειας που κάνουν χρήση, με συνέπεια πολλές φορές να φθάνουν στο σημείο εμπαίζουν την ιατρική γνώμη.

Συμπληρωματικά στην δεύτερη περίπτωση, η οποία απαρτίζει μία ειδική κατηγορία σωματικής και ψυχολογικής κακοποίησης, ο/η φερόμενος/η θύτης δημιουργεί μία ιδεατή κατάσταση και συγκεκριμένα μία πλασματική νόσο στο θύμα, καλλιεργώντας έτσι συναισθήματα φόβου, λύπης και εξάρτησης. Ειδικότερα όπως επεξηγούν και οι ειδικοί από το Cleveland Clinic στο Οχάιo, οι θύτες που νοσούν από το σύνδρομο αυτό ψεύδονται για την κατάσταση της υγείας του εξαρτημένου ατόμου, τονίζοντας ταυτόχρονα πως τα θύματα που λαμβάνουν χώρα στην πλειονότητα των περιπτώσεων είναι κυρίως παιδιά προσχολικής ηλικίας, ηλικιωμένοι και άτομα με ειδικές ανάγκες.

Παρ΄όλο που δεν εντοπίζεται επαρκές βιβλιογραφικό υλικό σχετικά με τα αίτια της συμπεριφοράς του/της φροντιστή- δράστη, σύμφωνα με τα διάφορα περιστατικά που έχουν εκτυλιχθεί διαφαίνεται πως τα κίνητρα για τέτοιου είδους συμπεριφορές δεν είναι οικονομικά, μολονότι μετά από κάποιο διάστημα οι δράστες πιθανόν να λαμβάνουν οικονομική ενίσχυση από φιλανθρωπικές οργανώσεις ή από το ευρύτερο οικογενειακό περιβάλλον.

Πιο αναλυτικά διαφαίνεται πως οι ενέργειες γίνονται κυρίως για συναισθηματικούς λόγους, καθώς ο/η θύτης επιδιώκει την αναγνώριση από το περίγυρό του/της. Λαμβάνοντας υπόψη το παραπάνω και σύμφωνα με τους ειδικούς του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν, στα περισσότερα περιστατικά που έχουν καταγραφεί η μητέρα- θύτης αναπτύσσει την κακοποιητική συμπεριφορά για να «κερδίσει» τον τίτλο της υποδειγματικής μητέρας.

Εκ παραλλήλου είναι γνωστό, πως αυτή η αντιμετώπιση μπορεί να σχετίζεται με την παραμέληση που βίωνε ο/η φροντιστής από τον γονέα ή και τους δύο γονείς κατά την παιδική κυρίως ηλικία ή από τον/την σύντροφό του/της μετέπειτα. Αδιαμφισβήτητα, δεν είναι λίγες οι φορές που μητέρες έχουν υποδείξει το παραπάνω σύνδρομο λόγω της παραμέλησης που επεδείκνυε το ταίρι τους, στοχεύοντας ξανά στη προσοχή τους.

Αναφορικά με τα συμπτώματα, εκείνα ίσως να ποικίλουν ανάλογα με την οξυδέρκεια του/της δράστη και το βαθμό της κακοποίησης, τουτέστιν εάν είναι ήπιας ή οξείας μορφής, ενώ ενδέχεται να προκληθεί ανεπανόρθωτη ζημιά στο θύμα έως και ο θάνατος.

Όπως προκύπτει από τα διάφορα συμβάντα που έχουν λάβει χώρα κατά καιρούς συνάγεται το συμπέρασμα πως οι θύτες εντάσσονται σε δύο κατηγορίες, όπου στην πρώτη ανήκουν οι εκείνοι/ες που διαστρεβλώνουν τις πληροφορίες σχετικά με το ιατρικό ιστορικό και τα συμπτώματα του θύματος, ενώ στη δεύτερη κατατάσσονται οι φροντιστές που προξενούν οι ίδιοι ασθένεια στο θύμα.

Κάποια συχνά συμπτώματα που εμφανίζει το θύμα στη δεύτερη περίπτωση φαίνεται να είναι το άσθμα, ο πόνος στο στήθος ή στην κοιλιακή χώρα, ο έμετος, ο πυρετός, η αιμορραγία, η ευκοιλιότητα, κάποιο εξάνθημα, διάφορες όψεις αλλεργιών και προβλήματα στη σίτιση όπως η ανορεξία. Εκτός από αυτά, δύναται να υπάρχουν και πιο σοβαρές μορφές συμπτωμάτων όπως είναι οι επιληπτικές κρίσεις και η αναιμία, ενώ είναι σημαντικό να αναφερθεί πως είναι πιθανόν να υπάρξει περίοδος ύφεσης των συμπτωμάτων καθώς και να υφίστανται για μεγάλό χρονικό διάστημα.

Άξια αναφοράς είναι η άποψη της ιατρικής κοινότητας, η οποία δηλώνει πως οι νοσούντες από το σύνδρομο Μινχάουζεν δι’ αντιπροσώπου εμφανίζουν κάποια κοινά γνωρίσματα, τα οποία εφιστούν την προσοχή για τον επικείμενο κίνδυνο. Αναλυτικότερα, ο/η δράστης εμφανίζεται φιλικός/η προς το ιατρικό/ νοσηλευτικό προσωπικό με αφοσίωση προς το εξαρτημένο άτομο, εκδηλώνοντας συνάμα υπερβολική ανησυχία για την κατάσταση της υγείας του/της.

Ταυτόχρονα, στην πλειονότητα των περιπτώσεων εκείνοι/ες φέρουν γνώσεις σχετικά με το πρόβλημα υγείας ή εντοπίζονται να είναι οι ίδιοι/ες εργαζόμενοι/ ες σε τομείς υγείας.

Ομοίως, στην κατηγορία των ύποπτων συμπτωμάτων τοποθετούνται η αποκλειστική φροντίδα του/ της θύτη, η μη ταύτιση των συμπτωμάτων με τις ιατρικές εξετάσεις, η μη συσχέτιση του αίματος των δειγμάτων του εργαστηρίου με το αίμα του θύματος και η ανεύρεση χημικών ουσιών στα κόπρανα ή στα ούρα του/της θύματος. Αξιοσημείωτη είναι η αντίληψη της ιατρικής κοινότητας, η οποία επισημαίνει πως η συμπτωματολογία του/της εκάστοτε ασθενή/ους περιγράφεται από τον/την φροντιστή και η όποια απομάκρυνση αυτού ή αυτής από το νοσοκομειακό χώρο δηλώνει την μη υπόσταση των συμπτωμάτων, ενώ είναι πιθανή η βελτίωση της κατάστασης της υγείας του εξαρτημένου ατόμου εντός του νοσοκομείου και η επιδείνωση αυτής κατά την επιστροφή του/της στο σπίτι.

Η θεραπεία του συγκεκριμένου συνδρόμου,αποτελεί μία μακρόχρονη διαδικασία ψυχολογικής και συμβουλευτικής υποστήριξης, με σκοπό να επιτευχθεί η ουσιαστική βελτίωση της πλασματικής νόσου.

Ωστόσο, μέρος της ιατρικής γνώμης ισχυρίζεται πως αυτή η διαδικασία είναι επίμοχθη, λόγω των ασύστολων ψεμάτων που κάνει χρήση ο/ η πάσχων/ πάσχουσα και της άρνησης του/ της ότι χρήζει βοήθεια.

Παράλληλα, η φαρμακευτική αγωγή χορηγείται αν και εφόσον υπάρχει συννοσηρότητα με κάποια άλλη διαταραχή ( λ.χ αγχώδης διαταραχή), ενώ ιδιάζουσας σημασίας κρίνεται η επίβλεψη του ατόμου κατόπιν της θεραπείας προκειμένου να μην υπάρξει επανάληψη της προηγούμενης συμπεριφοράς, ιδιαίτερα όταν το άτομο συμβιώνει με άτομα που εντάσσονται σε ευάλωτες ομάδες.

Εν κατακλείδι τα δύο σύνδρομα ασκούν σημαντική επιρροή στην υγεία των ατόμων που εμπλέκονται σε αυτά, δημιουργώντας παράλληλα αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχολογική, κοινωνική, σωματική και ακαδημαϊκή πρόοδο, επηρεάζοντας τόσο την οικογένεια όσο και την κοινότητα.

Επομένως κρίνεται επιτακτική η ανάγκη για άμεση αντιμετώπιση και θεραπεία , ώστε να επέλθει η υγεία και η αποκατάσταση της ζωής των πασχόντων, καθώς όπως αναφέρει και ο ψυχαναλυτής Sigmund Freud «ο άνθρωπος δεν θα πρέπει να παλεύει να εξαφανίσει τα σύνδρομά του, αλλά να συντονιστεί με αυτά, γιατί αυτά είναι που κατευθύνουν την επαφή του με τον κόσμο».

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

1.Γκούβερης,Π.(2023). Μινχάουζεν διά αντιπροσώπου.Αθήνα: εκδόσεις Παπαζήση.

2.Ηλιοπούλου,Ε.,Μαργαρίτη,Γ.,&Μπαχτή,Γ. (2022). Ο ρόλος του κοινωνικού λειτουργού στην ανίχνευση και αντιμετώπιση του Συνδρόμου Munchausen δι’ αντιπροσώπου. Πτυχιακή εργασία. Τμήμα επιστημών της εκπαίδευσης και κοινωνικής εργασίας. Πανεπιστήμιο Πατρών.

3.Τριγώνη,Χ.Α.,Πλασταργιά, Π.,& Τσικνάκη,Κ.(2017). Στάσεις και  αντιλήψεις των επαγγελματιών υγείας ως προς την ενδοοικογενειακή βία. Πτυχιακή εργασία. Τμήμα Νοσηλευτικής. Α.Τ.Ε.Ι Ηρακλείου Κρήτης. Ανακτημένη στον διαδικτυακό χώρο: apothesis.lib.hmu.gr 

4. Healthwise,S.(2023).Munchqusen Syndrome by Proxy (MSBP).University of Michigan Health. Αναρτημένο στον διαδικτυακό χωρο: www.uofmhealth.org/