Από που προέρχεται η εξάρτηση; Η σημασία της θεραπείας μέσω τέχνης

Παγκόσμια Ημέρα κατά των Ναρκωτικών έχει οριστεί η 26η Ιουνίου και στην χώρα μας όλα τα προγράμματα απεξάρτησης γιορτάζουν αυτή την ημέρα με δράσεις εξωστρέφειας.

Στόχος της παγκόσμιας ημέρας κατά των ναρκωτικών

Στόχος αυτής της ημέρας είναι να απομυθοποιηθεί η εξάρτηση και τα εξαρτημένα άτομα και να έρθουν στο προσκήνιο οι ανάγκες, οι επιθυμίες, οι δυσκολίες, τα μεγάλα κενά που η θεραπεία προσπαθεί να γεφυρώσει, ώστε τα απεξαρτημένα πλέον άτομα να μπορέσουν και πάλι να ενταχθούν στην κοινωνία, να ζήσουν μια ολοκληρωμένη και πλήρη ζωή. Να αποκτήσουν στην ουσία ζωή -φεύγοντας από το λυκόφως της χρήσης.

Από που προέρχεται η εξάρτηση

Η Κατερίνα Μάτσα (2012) αναφέρεται στην εξάρτηση ως το αποτέλεσμα μιας κρύπτης, η οποία θεωρεί ο Serge Tisseron (2011) πως γεννιέται από τα μυστικά και από τα ανεπιτέλεστα πένθη μέσα στην οικογένεια. Ο Claude Olievenstein (1982) ορίζει την εξάρτηση ως την συνάντηση μιας ουσίας, της προσωπικότητας του τοξικοεξαρτημένου και του περιβάλλοντός του.

Η εξάρτηση επομένως –και δη η τοξικοεξάρτηση- εγκαθίσταται σε ανθρώπους με δύσκολη παιδική ηλικία, δύσκολες οικογενειακές σχέσεις, ανθρώπους με μεγάλες ευαισθησίες –αυτό άλλωστε είναι που τους ξεχωρίζει από όλους τους υπόλοιπους που ενώ βιώνουν παρόμοιες καταστάσεις δεν καταφεύγουν σε κάποια εξαρτητική συμπεριφορά για να επιβιώσουν.

Η ψυχική διαδικασία της απεξάρτησης

Η περίοδος επομένως της απεξάρτησης είναι μια μεγάλη, δύσκολη και επίπονη ψυχικά διαδικασία, αφού το εξαρτημένο άτομο οφείλει να επεξεργαστεί τα ψυχικά του ελλείμματα, να αντιμετωπίσει κατά πρόσωπο οτιδήποτε κάλυπτε μέσα από την χρήση ναρκωτικών ουσιών, αλλά και να δημιουργήσει τις νέες συνθήκες που θα του επιτρέψουν να επιστρέψει στη ζωή με όλα τα εφόδια που εκείνο χρειάζεται. Αυτό φυσικά σημαίνει και μια μακρά περίοδο ματαιώσεων –όχι μόνο σε προσωπικό αλλά και διαπροσωπικό επίπεδο με τον θυμό να εκφράζεται κυρίως απέναντι στους γονείς, τους θεραπευτές, το περιβάλλον του ατόμου, αλλά και μια προσπάθεια να βγάλει τις μάσκες που φορούσε τόσα χρόνια ώστε να αντικρύσει ξανά τον εαυτό του.

Η σημασία της θεραπείας μέσω τέχνης

Στο βιβλίο της «Ψυχοθεραπεία και τέχνη στην απεξάρτηση, το παράδειγμα του 18 ΑΝΩ» (2008), η πρώην επιστημονική διευθύντρια του 18 ΑΝΩ, Κατερίνα Μάτσα, μιλάει για τη σημασία της θεραπείας μέσω τέχνης –αλλά και της ίδιας της τέχνης- στην απεξάρτηση, μια πρακτική που ξεκίνησε ήδη από τη δεκαετία του ’80 στο συγκεκριμένο πλαίσιο, και μεταλαμπαδεύτηκε αργότερα και σε άλλα προγράμματα απεξάρτησης (όπως είναι ο «ΘΗΣΕΑΣ» του Δήμου Καλλιθέας).

Αποκτήστε το βιβλίο Ψυχοθεραπεία και τέχνη στην απεξάρτηση από το εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο ψυχολογίας της Πύλης μας

Πώς μπορεί η τέχνη και η Δραματοθεραπεία να στηρίξει τα άτομα στην απεξάρτηση;

Η Δραματοθεραπεία είναι μια ψυχοθεραπευτική μέθοδος που συνδυάζει στην ψυχοθεραπευτική διαδικασία το σώμα, το παιχνίδι, τις αισθήσεις, τα σύμβολα. Συνδέει τα άτομα με το παρελθόν τους και το παρόν τους, ονειρευόμενα το μέλλον. Η Sue Jennings (1998:41) περιγράφει την Δραματοθεραπεία ως μια θετική θεραπεία –αφού δεν επικεντρώνεται μόνο στην επίλυση αλλά και στη διορθωτική εμπειρία μέσω της δράσης.

Στην ομάδα Δραματοθεραπείας, τα μέλη θα έρθουν σε επαφή με το σώμα τους - αυτό το σώμα που η εξάρτηση έχει παγώσει, το έχει ακινητοποιήσει, το έχει αρρωστήσει. Θα κινήσουν ξανά τα χέρια και τα πόδια τους, θα κινητοποιηθούν να παίξουν. Να παίξουν σαν παιδιά. Να θυμηθούν πώς χόρευαν, πώς έτρεχαν, πώς σταματούσαν απότομα. Θα έρθουν σε επαφή με την δημιουργικότητά τους – θα κληθούν να πιάσουν (συχνά για πρώτη φορά στη ζωή τους) πινέλα, μαρκαδόρους και να ζωγραφίσουν, να αποτυπώσουν εικαστικά αυτό που νιώθουν και σκέφτονται.

Θα πουν ιστορίες και θα ακούσουν ιστορίες, θα τις δραματοποιήσουν. Θα αναλάβουν ρόλους – ξορκίζοντας ρόλους που τους έχουν δυσκολέψει, αλλά και δοκιμάζοντας νέους ρόλους που θα ήθελαν να αναπτύξουν. Θα προσπαθήσουν να συμπληρώσουν το παζλ του εαυτού τους και να το ολοκληρώσουν. Να στηριχθούν ο ένας πάνω στον άλλο και η μια πάνω στην άλλη.

Ο στόχος της απεξάρτησης

Γιατί ο στόχος της απεξάρτησης δεν είναι απλώς «να κοπεί μια κακή συνήθεια», ούτε οι «άλλοι» στο πρόγραμμα απεξάρτησης «να το επιδιορθώσουν το παιδί», αλλά το άτομο να μπορέσει να ενηλικωθεί, να πενθήσει για τις απώλειές του, να μάθει να σχετίζεται, να εμπιστεύεται, να πέφτει και να ξανασηκώνεται.

Εξάρτηση και απεξάρτηση στην εφηβεία

Είναι όμως το ίδιο να δουλεύει κανείς θεραπευτικά με ανθρώπους 25, 30 και 40 χρονών (και μεγαλύτερους) και το ίδιο με εφήβους των 14 και 15 χρόνων; Μπορεί ο έφηβος να συνειδητοποιήσει τους κινδύνους που κρύβει η χρήση κάνναβης, όπως έχει ζήσει την φθορά και την καταστροφή στο σώμα του ο ενήλικος εξαρτημένος;

Οι εκθέσεις του ΕΚΤΕΠΝ, του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά, δείχνουν στην έρευνα του 2018 πως η ηρωίνη έχει μια σταθερή κάμψη ως ναρκωτικό επιλογής, ενώ αυξάνεται η χρήση κάνναβης στους εφήβους, δημιουργώντας ένα νέο πεδίο αντιμετώπισης της εξάρτησης σε μια πολύ πιο δύσκολη περίοδο, την εφηβεία, αλλά και με ένα ναρκωτικό το οποίο έχει εν πολλοίς κανονικοποιηθεί

Η Απεξάρτηση επομένως οφείλει –σε γενικές γραμμές- να επεκταθεί από τον πληθυσμό στον οποίο είχε επικεντρωθεί τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες (ενήλικες με συχνότερη εξάρτηση την ηρωίνη) σε έναν νέο και διαφορετικό πληθυσμό (εφήβους και νέους με συχνότερη εξάρτηση την κάνναβη). Το πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι αυτό και με πόση επιτυχία θα το κατορθώσει, θα το αποδείξει μόνο η ίδια η πράξη, η ανάγκη και η καθημερινότητα.

Βιβλιογραφία:

Jennings S. (1998), Introduction to Dramatherapy, Theatre and Healing, Ariadne’s Ball of Thread, London: Jessica Kingsley Publishers
Μάτσα, K. (2008), Ψυχοθεραπεία και τέχνη στην απεξάρτηση, το παράδειγμα του 18 ΑΝΩ, Αθήνα: εκδόσεις Άγρα
Μάτσα, K. (2012), Το αδύνατο πένθος και η κρύπτη, ο τοξικομανής και ο θάνατος, Αθήνα: Εκδόσεις Άγρα
Olievenstein C. (1982), Η ζωή του τοξικομανή, Μτφρ. Μορφίνη Ε., Αθήνα: Εκδόσεις Παλλάδα
Tisseron S. (2011), Οικογενειακά Μυστικά, Μετ. Βασιλείου Μ., Αθήνα: Εκδόσεις Άγρα