Ψευδείς αναμνήσεις: Εσύ έχεις χαθεί στο εμπορικό κέντρο ως παιδί;

Οι ψευδείς αναμνήσεις πρόκεινται για κατασκευασμένες ή στρεβλωμένες αναμνήσεις. Οι ψευδείς αναμνήσεις μπορεί να αποτελούν το κατασκεύασμα της φαντασίας του ατόμου, να πρόκειται για παραμορφώσεις των αρχικών αναμνήσεων ή να εμφυτευτούν από κάποιον άλλον.

Εμφανίζονται συχνά, αφού η μνήμη είναι μια μη τέλεια λειτουργία και πιθανόν εμφανίζονται κάποια ‘σφάλματα’. Η μνήμη επηρεάζεται εύκολα, παρόλο που τα ποσοστά ακρίβειάς της είναι πολύ υψηλά.

Ψευδής μνήμη: George Franklin 

Ο George Franklin καταδικάστηκε το 1990 στην Αμερική για τον φόνο και βιασμό μιας 8χρονης κοπέλας. Η κατάθεση έγινε από την κόρη του, Eileen, η οποία ισχυρίστηκε ότι ανακάλεσε αναμνήσεις που δείχνουν τον πατέρα της να δολοφονεί και να βιάζει το ανήλικο κορίτσι.

Μετά από 6 χρόνια, ο George αφέθηκε ελεύθερος, αφού διαπιστώθηκαν κάποιες σημαντικές ανακρίβειες στην κατάθεση της Eileen: οι αναμνήσεις της φαίνεται να έχουν ανακληθεί μέσω της ύπνωσης, γεγονός που σε αρκετές δικαιοδοσίες απαγορεύεται, αφού θεωρείται ότι τα άτομα σε εκείνη την κατάσταση είναι πιο επιρρεπείς σε ψεύτικες αναμνήσεις.

Δύο ακόμη καταθέσεις της για φόνο δύο κοριτσιών από τον πατέρα της, βρέθηκαν να αποτελούν ψευδή ανάμνηση. Σε καμία από τις 2 περιπτώσεις δε βρέθηκε DNA του George. Αντιθέτως, βρέθηκε DNA άλλου θύτη.

Μπορούν οι ψευδείς αναμνήσεις να εμφυτευτούν;

Η ύπνωση μπορεί να αποτελεί μια πιθανή πηγή επιρροής της μνήμης, όμως δεν είναι η μόνη. Για να το ερευνήσει αυτό η Loftus, διακεκριμένη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Καλιφόρνιας, ασχολήθηκε σε εργαστηριακό επίπεδο με την ψευδή και την κατεσταλμένη μνήμη.

Μάλιστα, πρόκειται για μια από τους ειδικούς που κατέθεσε στην περίπτωση του George Franklin. Η Loftus, γνώριζε εξ’ αρχής τις δυσκολίες της διαδικασίας:

• Δεν είναι πάντα δυνατή η επαλήθευση αν μια ψευδής μνήμη είναι πράγματι ψευδής.
• Το χρονικό πλαίσιο που έχει περάσει από το συμβάν συνήθως θα είναι αρκετά μεγάλο, ώστε να μην είναι εφικτό να προσδιοριστεί αν αυτό που αναφέρει κάποιος είναι ψευδή μνήμη ή όχι.

Με αυτές τις παραμέτρους υπόψη, η Loftus δημιούργησε μια τεχνική για να εξετάσει τη δυνατότητα εμφύτευσης ψευδούς μνήμης. Η τεχνική ονομάζεται ‘Lost in the Mall’ ή (παλιότερα) Familial Informant Narrative Procedure. Το έναυσμα της ανάγκης εξέτασης των ψευδών αναμνήσεων, ήταν για την Loftus, οι άνθρωποι με τυπική ανάπτυξη που ισχυρίζονταν ότι έχουν ιδιαίτερες ανακτημένες αναμνήσεις, όπως απαγωγή από εξωγήινους.

Το πείραμα Lost in the Mall

Η Loftus και η Pickrell, η  μαθήτριά της, έδωσαν στα άτομα που συμμετείχαν σύντομες αφηγήσεις. Αυτές υποτίθεται ότι προέρχονταν από μέλη των οικογενειών τους και περιέγραφαν γεγονότα που συνέβησαν στην παιδική τους ηλικία. Ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες να προσπαθήσουν να ανακαλέσουν αυτά τα γεγονότα και να περιγράψουν περισσότερα πάνω στο κάθε συμβάν.

Ένα από αυτά ωστόσο δεν συνέβη ποτέ, κάτι που οι συμμετέχοντες αγνοούσαν. Μέσα στις διάφορες εμπειρίες λοιπόν ήταν και μια, κοινή για όλους τους συμμετέχοντες, που περιέγραφε ότι το άτομο στα 5 ή 6 του έτη είχε χαθεί για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα σε ένα εμπορικό κέντρο.

Τελικά, ένας ηλικιωμένος το διασώζει και επιστρέφει στην οικογένειά του. Στα 24 άτομα, οι 5 ανακάλεσαν αυτή την ψευδή μνήμη ως αληθινή. Συζητούσαν αρκετές λεπτομέρειες που οι ερευνητές δεν έδωσαν στην περιγραφή.

Η ανάμνηση δεν ήταν εντελώς ξεκάθαρη, όμως και μόνο το γεγονός ότι 25% των συμμετεχόντων μπόρεσε να ανακαλέσει λεπτομέρειες, είναι ένα αρκετό ποσοστό για να θεωρηθεί ότι η εμφύτευση ψευδών αναμνήσεων, είναι πιθανό σενάριο.

Η Loftus ερμηνεύει την ικανότητα ανάκλησης λεπτομεριών από τόσα άτομα για ένα γεγονός που ποτέ δε συνέβη, ως απόρροια της φαντασίας τους. Δηλαδή, η φαντασία ότι το γεγονός συμβαίνει, τους οδήγησε στη δημιουργία ψευδών αναμνήσεων. Στη συνέχεια, εξετάζοντας τις πειραματικές μεταβλητές, διαπίστωσε ότι σε ποσοστό μεταξύ 20-40% των συμμετεχόντων, θα μπορούσε να εμφυτευτεί τουλάχιστον ένα είδος τέτοιας μνήμης. 

Άλλες έρευνες για τη ψευδή μνήμη

Ο W. Kimbereley και η ομάδα του, δοκίμασαν το πείραμα: Μια εικόνα αξίζει χίλια ψέματα. Κινούμενοι στην ίδια λογική με το παραπάνω πείραμα, αντί περιγραφών, εκείνοι χρησιμοποίησαν εικόνες. Μια από αυτές είναι ψεύτικη και απεικονίζει πτήση με αερόστατο.

Σκοπός ήταν η δοκιμή εμφύτευσης ψευδών αναμνήσεων. Και το πέτυχαν! Ακολουθώντας τα βήματα των Loftus και Pickrell, κατάφεραν να δημιουργήσουν μερικώς ή πλήρως ψευδείς αναμνήσεις της πτήσης στο 50% των συμμετεχόντων.

Μεταγενέστερες μελέτες ακολούθησαν τα χνάρια της τεχνικής του χαμένου στο εμπορικό κέντρο για να εμφυτεύσουν άλλες, ακραίες αναμνήσεις: νοσηλεία μιας νύχτας, ιδιαίτερο ατύχημα σε οικογενειακό γάμο, διάσωση από πνιγμό με τη βοήθεια ναυαγοσώστη και άλλα.

Πράγματι ο εγκέφαλος δεν αποτελεί μια τέλεια μηχανή. Αποτελεί ένα εργαλείο, που μας βοηθά να ζούμε λειτουργικά τη ζωή μας. Αυτά τα σφάλματα που προκύπτουν, αφορούν στη φυσιολογική λειτουργία του και δεν είναι κάτι ανησυχητικό.

Είναι ωστόσο σημαντικό να αναφερθεί ότι πολλές φορές η επιστήμη έχει χρησιμοποιηθεί για σκοπούς με ιδιαίτερα συμφέροντα, για αυτό και οι ψευδείς αναμνήσεις μπορούν να αποτελέσουν πρόβλημα υπό συγκεκριμένες συνθήκες.

Τελικά εσύ, χάθηκες στο εμπορικό κέντρο ως παιδί;