Παιδί και ιδρυματισμός

Σύμφωνα με τον Goffman, ιδρυματισμός είναι όταν ένας μεγάλος αριθμός ατόμων αποκόπτεται από την κοινωνία για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα και ζει πλέον μία έγκλειστη ζωή και υπάρχουν περιπτώσεις όπου άνθρωποι μπορούν να βρεθούν σε δομές με εντελώς διαφορετικό σύστημα κανόνων διαβίωσης, όπως οι φυλακές, μια μοναστική δομή, ή το δωμάτιο ενός οικοτροφείου. 

Ιδρυματισμός και επανακοινωνικοποίηση

Σε αυτές τις περιπτώσεις, οι προσδοκίες και οι κανόνες συμπεριφοράς είναι εκ διαμέτρου αντίθετες με αυτές που είχε συνηθίσει το άτομο. Καλείται λοιπόν, όταν βγει από αυτές, να επανενταχτεί στο κοινωνικό σύνολο και να επανασυνδεθεί με αυτό μέσω της επανακοινωνικοποίησης.

Τι γίνεται όμως με τα παιδιά και τα βρέφη; Τι γίνεται όταν από την στιγμή της γέννησης τους, η μόνη εικόνα κοινωνικής ζωής που έχει το άτομο είναι αυτή ενός ιδρύματος; Τι συμβαίνει στην ψυχή, την νόηση και το πνεύμα αυτών των παιδιών; Ο ψυχολόγος Rene Spinz εισήγαγε τον όρο Ιδρυματισμό για τις ψυχοδιανοητικές διαταραχές (δυσκολίες προσήλωσης, υπερκινητικότητα, φόβος, εκδηλώσεις απόγνωσης) που πλήττουν το βρέφος κατά τον αποχωρισμό του από την μητέρα και την τοποθέτησή του σε Ίδρυμα.

Ιδρύματα προστασίας και νομικό πλαίσιο

Έχει υιοθετηθεί από πολλές χώρες της Δυτικής Ευρώπης, ένα νομικό πλαίσιο κάλυψης των βρεφών, σύμφωνα με το οποίο παιδιά εώς τριών ετών, δεν πηγαίνουν στα ιδρύματα παιδικής προστασίας, αλλά με εισαγγελική εντολή, μεταφέρονται απευθείας σε ανάδοχες οικογένειες. Ταυτόχρονα, οι κοινωνικές υπηρεσίες είναι παρούσες και συνεργάζονται με τις βιολογικές οικογένειες των παιδιών, έτσι ώστε να μπορέσουν να επανασυνδεθούν ή αν αυτό δεν είναι εφικτό, να κινηθούν οι διαδικασίες υιοθεσίας. Θα πρέπει να θυμόμαστε ότι τα παιδιά που δίνονται σε ιδρύματα προστασίας, δεν είναι κατά κύριο λόγο ορφανά. Οι οικογένειες μπορεί να αντιμετωπίζουν σοβαρά οικονομικά - κοινωνικά προβλήματα, ή οι γονείς μπορεί να κάνουν χρήση ουσιών, και να μην είναι σε θέση να φροντίσουν τα παιδιά τους.

Αποκτήστε το βιβλίο Να ζεις, να αγαπάς και να μαθαίνεις από το εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο ψυχολογίας της Πύλης μας.

Ο θεσμός της αναδοχής στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα τώρα τα παιδιά μπορούν να παραμείνουν στα ιδρύματα, έως την ενηλικιωσή τους και μόνο. Και τα ιδρύματα, κρατικά και ιδιωτικά μη κερδοσκοπικά είναι περίπου 100. Μετά από αυτή, δεν υπάρχει σύστημα επαρκές είτε κρατικό ή ιδιωτικό που να λειτουργήσει υποστηρικτικά στα πρώτα βήματα της ενηλικίωσης, αν και τα τελευταία χρόνια, κυρίως από τις μη κερδοσκοπικές δομές, γίνεται μια πρώτη πρώιμη προσπάθεια και για αυτό. Και θα πρέπει να αναφέρουμε ότι ο θεσμός της αναδοχής στην Ελλάδα, δεν είναι ούτε γνωστός, ούτε προσιτός, σε αντίθεση με την υπόλοιπη Ευρώπη.

Κάτι που είναι ζήτημα προς διευρεύνηση, καθώς η υιοθεσία αποτελεί αγκάθι, τόσο για τις κοινωνικές υπηρεσίες όσο και για τα ίδια τα ζευγάρια, αφού σύμφωνα με στοιχεία του Κέντρου Κοινωνικής Πρόνοιας Περιφέρειας Αττικής, οι κρατικές υιοθεσίες (οι υιοθεσίες από ιδρύματα) δεν ξεπερνούν τις 75 το χρόνο και οι νέες αναδοχές είναι περίπου 35.

Υπάρχει βέβαια μια σημαντική αλλαγή με την οποία απλοποιείται σε έναν βαθμό η γραφειοκρατική δυσλειτουργία: το σύστημα διαδυκτιακής πλατφόρμας, το Πληροφοριακό Σύστημα Αναδοχής και Υιοθεσίας, στο οποίο καταχωρούνται ηλεκτρονικά τα δεδομένα, στοιχεία και αρχεία που αφορούν το Εθνικό και τα Ειδικά Μητρώα Ανηλίκων, το Εθνικό και τα Ειδικά Μητρώα Υποψήφιων Αναδόχων Γονέων, το Εθνικό και τα Ειδικά Μητρώα Εγκεκριμένων Αναδοχών Ανηλίκων, το Εθνικό και τα Ειδικά Μητρώα Υποψήφιων Θετών Γονέων, το Εθνικό Μητρώο Υιοθεσιών και το Ειδικό Μητρώο Επαγγελματιών Αναδόχων.)

Ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη παιδιών στα ιδρύματα

Ένα παιδί, αναπτύσσεται ψυχοσυναισθηματικά σε ένα περιβάλλον ιδρυματικό ή νοσοκομειακό. Οι πρώτες του εικόνες είναι σκόρπιες και αποστειρωμένες. Δεν υπάρχει το πρώτο σημείο και πρόσωπο αναφοράς και ταύτισης: η Μητέρα. Ή ένα πρόσωπο, σημαντικός άλλος με το οποίο το παιδί θα ταυτιστεί, θα προσκολληθεί και θα αναπτύξει συναισθηματικό δεσμό. Δεσμός που είναι απαραίτητος για την αυτο-εικόνα του, την συναισθηματική του ανάπτυξη, την αυτονομία και αυτάρκειά του.

Στο ίδρυμα, αλλά και στα νοσοκομεία οι νοσηλευτές και οι εργαζόμενοι εκεί, είναι ξεκάθαρο ότι τις περισσότερες φορές υπερβαίνουν τις δυνατότητές τους για να φροντίσουν αυτά τα παιδιά. Όμως, τίποτα δεν μπορεί να αναπληρώσει το πρόσωπο που θα έπρεπε να είναι στενά συνδεδεμένο με το παιδί. Το περιβάλλον του ιδρύματος, επηρεάζει και τις γνωστικές ικανότητες, και την συμπεριφορά λόγω της έλλειψης ερεθισμάτων και την ανάπτυξη κοινωνικών σταθερών δεσμών.

Η οικογένεια και οι φίλοι ως πρώτοι φορείς κοινωνικοποίησης

Ο πρώτος φορέας κοινωνικοποίησης ενός ατόμου είναι η οικογένεια. Παρέχει ασφάλεια, δίνει πρότυπα συμπεριφοράς στο παιδί, του μαθαίνει τρόπους, του δείχνει τι είναι καλό ή κακό, αποδεκτό ή όχι, έτσι ώστε μεγαλώνοντας, να υιοθετήσει αυτά που του ταιριάζουν και να διαμορφώσει την δική του προσωπικότητα. Σε ένα ιδρυματικό περιβάλλον, αυτό είναι αδύνατο.

Οι παρέες των συνομιλίκων επίσης είναι σημαντικός πρωτογενής φορέας κοινωνικοποίησης. Το παιδί νοιώθει αυτονομία, αναπτύσσει κοινωνικές δεξιότητες, όπως η ομαδικότητα και η συνεργασία και το κυριότερο, νοιώθει ότι αποτελεί μέλος μιας ομάδας, άρα ανήκει κάπου όπου είναι αποδεκτό. Πάλι σε ένα ιδρυματικό περιβάλλον, αυτό είναι αδύνατο.

Η μέριμνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την ιδυματική προστασία

Ως μέτρα αντιμετώπισης, έχουν συνταχθεί κατευθυντήριες γραμμές από την Ευρωπαϊκή Ένωση που στοχεύουν στην μείωση της ιδρυματικής προστασίας και την ανάπτυξη άλλων κοινοτικών μορφών προστασίας. Η ανάθεση σε ανάδοχη οικογένεια (όπου είναι δυνατόν σε συγγενείς), μικρές δομές, που μοιάζουν με σπιτική φροντίδα με φιλοξενία έως έξι παιδιών ανά σπίτι, και η απλοποίηση των κανόνων υιοθεσίας, έτσι ώστε το παιδί να μπορεί να βρεθεί όσο το δυνατόν συντομότερα σε συνθήκες οικογενειακού περιβάλλοντος είναι μερικές από αυτές.

Η σημασία της Πρόνοιας του κράτους

Η Ελλάδα, ακολουθεί με τους δικούς της ρυθμούς, αυτές τις σημαντικές αλλαγές. Με αργούς, αλλά σταθερούς ρυθμούς. Μην ξεχνάμε, επίσης, ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της ελληνικής κοινωνίας, αυτό του δεσίματος της οικογένειας και την σταθερότητα των συγγενικών δεσμών, στοιχείο που στην συγκεκριμένη περίπτωση βοηθά, καθώς πολλά παιδιά, πηγαίνουν είτε στους παππούδες είτε σε συγγενείς.

Εν κατακλείδι, ο τρόπος που ένα κράτος και μια κοινωνία δοκιμάζει τα αντανακλαστικά της, σε θέματα τόσο σημαντικά όπως είναι η πρόνοια, η φροντίδα και η αποκατάσταση των παιδιών που αποκόβονται από την οικογένεια τους, των αυριανών πολιτών, αντανακλά την δική της συναισθηματική ωριμότητα και ενσυναίσθηση. Και προάγει αισθήματα δικαιοσύνης και ευημερίας, ώστε η ίδια η πολιτεία να είναι ασφαλής και ώριμη.

"Κάθε παιδί είναι καλλιτέχνης. Το θέμα είναι πώς θα παραμείνει καλλιτέχνης μεγαλώνοντας." Πάμπλο Πικάσo

Βιβλιογραφία:

Goffman, E. (1961) Asylums: Essays on the social situation of mental patients and other inmates London, Penguin

Spitz, R.A. (1965). The first year of life : a psychoanalytic study of normal and deviant development of object relations. New York : International Universities Press.

Tράπεζα πληροφοριών νομοθεσίας