Η θεωρία του δεσμού: Πώς είναι να είσαι μωρό;

Έχετε ένα τεράστιο πλεονέκτημα έναντι του μωρού σας: Ξέρετε περίπου τι να περιμένετε όταν θα γίνετε γονέας. Θα έχετε δει τους γονείς σας να φροντιζουν τα μικρότερα αδέρφια, θα έχετε παρατηρήσει άλλους γονείς με τα παιδιά τους, ίσως να θυμάστε πώς νιώθατε ως παιδί, μπορεί να έχετε διαβάσει βιβλία για γονείς και, κυρίως κάποτε ήσαστε μωρό. Η εμπειρία σας, αν και αποθηκευμένη στο ασυνείδητο, εξακολουθεί να είναι εκεί.

Πώς είναι να είσαι μωρό;

Ένα μωρό, από την άλλη πλευρά, δεν έχει ιδέα πώς είναι να είσαι γονέας. Δεν έχει υπάρξει καν ως μωρό ακόμα. Όλα όσα βιώνει είναι μια πρωτόγνωρη εμπειρία. Είναι σχεδόν αδύνατο να φανταστεί κανείς πώς είναι να ζεις τα πάντα έτσι, αλλά προσπαθήστε να το έχετε κατά νου. Οι πρώτες εμπειρίες, όποιες κι αν είναι σχηματίζουν τις βαθύτερες εντυπώσεις. Πλέον, ως ενήλικες έχουμε λιγότερες ευκαιρίες να βιώσουμε πρώτες εντυπώσεις. Όταν γνωρίζουμε ένα νέο άτομο, σχηματίζουμε μια γνώμη γι' αυτό, όμως δεν αλλάζει η φιλοσοφία μας για τους ανθρώπους εν γένει, η οποία έχει εδραιωθεί εδώ και πολύ καιρό.

Η ζωή είναι ευκολότερη για ένα μωρό, αν η πρώτη του εντύπωση είναι ότι ο κόσμος αποτελεί ένα ασφαλές και στοργικό περιβάλλον, στο οποίο ανήκει. Όσες δυσκολίες και μπόρες κι αν βρει μπροστά του ένας άνθρωπος, θα είναι λιγότερο ευάλωτος και θα ανακάμψει πιο γρήγορα, αν ως παιδί είχε νιώσει ότι τον αγαπούν, ότι είναι σημαντικός και αποδεκτός.

Αποκτήστε το βιβλίο Το βιβλίο που θα ήθελες να είχαν διαβάσει οι γονείς σου από το εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο ψυχολογίας της Πύλης μας.
Κάθε γονιός θέλει δύο βασικά πράγματα: Να είναι το παιδί του ευτυχισμένο και να μην τα θαλασσώσει με την ανατροφή του. Πώς επιτυγχάνονται όμως αυτά;

Φανταστείτε ότι βρίσκεστε ξαφνικά σε μια έρημο. Δεν έχετε τροφή ούτε καταφύγιο, δεν υπάρχει τίποτα πόσιμο και, το χειρότερο από όλα, είστε εντελώς μόνοι. Πώς θα νιώθατε μετά από μία ώρα; Μετά από δυο; Και τι θα γινόταν αν ξαφνικά, κάπου στο βάθος, βλέπατε ανθρώπους; Θα κάνατε ό,τι περνούσε από το χέρι σας για να τραβήξετε την προσοχή τους! Θα ουρλιάζατε, θα φωνάζατε και θα κουνούσατε τα χέρια σας σαν τρελοί. ίσως το μωρό να αισθάνεται κάπως έτσι.

Ένα μωρό προέρχεται από τη μήτρα, ένα περιβάλλον συγχρονισμένο από τη φύση και τις ανάγκες του. Εναπόκειται σε εμάς να διαβάσουμε τα σωματικά μηνύματα του μωρού για να αποκρυπτογραφήσουμε αυτό που μας λέει. Κάθε φορά που καταφέρνουν να επικοινωνήσουν και εμείς ανταποκρινόμαστε ανάλογα, είναι σαν το άτομο στην έρημο να κατάφερε να τραβήξει την προσοχή των ανθρώπων και να ξέρει ότι θα σωθεί.

Η σημασία των πρώιμων εμπειριών

Αν η πρώτη εμπειρία της ζωής σας ήταν να είστε μόνοι στην έρημο, οι απόψεις σας για τον κόσμο και η προσωπικότητά σας θα διαμορφώνονταν από τον τρόπο που αυτοί οι άνθρωποι ανταποκρίθηκαν, με το αν η ανταπόκριση αυτή ήταν συμβατή με τις ανάγκες σας ή όχι. Αν χρειάστηκες να φωνάζετε για πολλή ώρα πριν σας προσέξουν, αν οι ανάγκες σας κατανοήθηκαν και ικανοποιήθηκαν γρήγορα και, πιθανότατα περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, το πόσος χρόνος χρειάστηκε να μείνετε μόνοι, χωρίς τη συντροφιά που είχατε ανάγκη, αυτό θα δημιουργήσει ένα συναίσθημα, μια διάθεση βαθιά μέσα σας, που μοιραία τείνει να γίνει η προεπιλεγμένη άποψη και θέση σας για ένα μεγάλο διάστημα, ώσπου μια σειρά από άλλες εμπειρίες μπορέσουν να την αλλάξουν.

Διαβάστε στην Πύλη μας για τον Μπόουλμπι Τζον, ο οποίος ανέπτυξε τη θεωρία προσκόλλησης. Ο Τζον Μπόουλμπι θεωρούσε ότι η υγιής ψυχολογική ανάπτυξη ενός παιδιού εξαρτάται από τη δημιουργία μίας ασφαλούς και λειτουργικής σχέση με τον γονέα ή το άτομο που φροντίζει για την ανατροφή του

Θεωρία δεσμού-προσκόλλησης

Τα μωρά έρχονται στον κόσμο προγραμματισμένα για να σχηματίσουν εξαρτήσεις, δεσμούς, με άλλους ανθρώπους. Σύμφωνα με τη θεωρία του δεσμού (ή της προσκόλλησης), αν κάποιος εύκολα συνάπτει στενές και τρυφερές σχέσεις, ή απαιτητικές, εξαρτημένες και πολύπλοκες, είτε δυσκολεύεται να κάνει σχέσεις εξολοκλήρου, είτε ζει με την ψευδαίσθηση ότι είναι ειτυχέστερος μόνος, όλα συνδέονται με τον τρόπο που του συμπεριφέρθηκαν ως μωρό.

Οι τέσσερις κύριοι τύποι σχηματισμού δεσμών είναι: ο ασφαλής, ο αγχώδης/αμφιθυμικός, ο αποφευκτικός και ο απορριπτικός. Το ζητούμενο είναι να προωθήσετε τον ασφαλή τύπο δεσμού στο μωρό σας. Και για να το κάνετε αυτό, αξίζει πρώτα να σκεφτείτε το είδος δεσμού που είχατε σε σχέση με τους γονείς σας. Εάν δεν είχατε έναν ασφαλή δεσμό, θα πρέπει να είστε πιο προσεκτικοί, να έχετε επίγνωση και συνείδηση του τρόπου με τον οποίο συμπεριφέρεστε στο μωρό σας για να σχηματίσετε μια σχέση μαζί του, που να συμβαδίζει με τις ανάγκες του παιδιού σας και να βασίζεται στην ενσυναίσθηση που προκύπτει με τρόπο φυσικό από τη σύνδεσή σας.

Ο ασφαλής τύπος δεσμού

Εάν, όταν ήσαστε μωρό, οι ανάγκες σας για τροφή και συντροφικότητα ικανοποιούνταν με συνέπεια, είναι πιθανό να μεγαλώσατε νιώθοντας ότι οι άνθρωποι είναι γενικά καλοί. Αυτό σημαίνει ότι εμπιστεύεστε και τα πηγαίνετε καλά με τους άλλους, γενικά αισθάνεστε αισιόδοξοι και δημιουργείτε εύκολα σχέσεις. Όλα αυτά σας βοηθούν να έχετε μια ωραία ζωή. Όταν σκέφτεστε θετικά τόσο για τον εαυτό σας, όσο και για τους άλλους, αυξάνετε την τύχη στη ζωή σας. Είναι σαν κάθε φορά που πέφτατε  στην έρημο, να υπήρχε κάποιος εκεί για να σας πιάσει. Δεν χρειάστηκε να κουραστείτε πολύ για να τραβήξετε την προσοχή του, ήταν εκεί για σας και σύντομα δεν ήσαστε μόνοι και δεν νιώθατε μόνοι.

Μονιμότητα αντικειμένου

Αυτή είναι η συνθήκη που επιδιώκουμε. Μερικές φορές οι γονείς ανησυχούν επειδή τα μωρά σε ηλικία μερικών μηνών μπορεί ξαφνικά να παρουσιάσουν μια έντονη προσκόλληση επάνω τους. Είναι πολύ συνηθισμένο να θέλουν μόνο εσάς και να μην πηγαίνουν πρόθυμα σε άλλους ανθρώπους. Είναι επειδή έχουν την ασφαλή εξάρτηση -που είναι θετικό, αλλά δεν έχουν ακόμη αναπτύξει αυτό που οι ψυχοθεραπευτές αποκαλούν μονιμότητα αντικειμένου. Αυτή είναι η ικανότητα κατανόησης ότι κάποιος ή κάτι υπάρχει ακόμα και όταν το παιδί δεν μπορεί να το δει ή να το πιάσει.

Αν συνεχίσετε να ικανοποιείτε τις ανάγκες του μωρού σας τακτικά , αργά ή γρήγορα θα αναπτύξει αυτή την ικανότητα και αυτή η δύσκολη φάση θα περάσει. Δεν μου αρέσει να δίνω εκτιμήσεις για το πότε θα συμβεί αυτό ηλικιακά, γιατί κάποια παιδιά αναπτύσσουν αυτή την ικανότητα νωρίτερα και κάποια αργότερα.

Αγχώδης/αμφιθυμικός τύπος δεσμού

Εάν ως βρέφος οι ανάγκες σας δεν ικανοποιούνταν συστηματικά, αν έπρεπε να φωνάξετε δυνατά και για πολλή ώρα μέχρι να τραβήξετε την προσοχή και μερικές φορές ακόμα και τότε δεν το καταφέρνατε, πιθανότατα η πεποίθηση που έχετε είναι ότι ο κόσμος θα σας αγνοεί, θα σας προσπερνά και ότι θα πρέπει να κάνετε πολύ θόρυβο για να κερδίσετε την προσοχή των άλλων. Δεν θα νιώθετε τη συντροφικότητα ως δεδομένο στη ζωή σας. Μπορεί ακόμα να μη θεωρείτε τον εαυτό σας γενικά ένα εντάξει άτομο και να πιστεύετε ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν είναι καλοί και αξιόπιστοι.

Είναι σαν να έπρεπε να χοροπηδάτε στην έρημο για ώρες μέχρι να τραβήξετε την προσοχή των ανθρώπων που περνούσαν από εκεί, οι οποίοι όμως συχνά σας αγνοούσαν και δεν σας έπαιρναν μαζί τους. Παρόλο που οι πρώτες εμπειρίες σας τείνουν να δώσουν τις βάσεις για το πώς βλέπετε τον κόσμο, μπορείτε να αναπτύξετε ασφαλείς τύπους δεσμών, εάν μια σταθερά θετική εμπειρία συμβαίνει συχνά για να αντικαταστήσει τα προηγούμενα αρνητικά μοτίβα συσχετισμού.

Ο αποφευκτικός τύπος δεσμού

Αν ως βρέφος σας άφηναν συχνά να κλαίτε και πολλές φορές κανείς δεν ανταποκρινόταν στις κραυγές σας, στο τέλος ίσως να απογοητευόσαστε και να σταματούσατε. Σε αυτή την περίπτωση η πεποίθησή σας και το μάντρα σας θα είναι κανείς δεν πρόκειται να μου δώσει σημασία, άρα για ποιο λόγο να προσπαθώ;

Δεν μπορείτε να πιστέψετε ότι έχετε επιρροή σε άλλους ανθρώπους, δεν περιμένετε ότι κάποιος μπορεί να σας καταλάβει και μεγαλώσατε βλέποντας τον εαυτό σας ως ένα άτομο μοναχικό. Όταν οι άνθρωποι σας προσπερνούν στην έρημο, σταματάτε να κουνάτε τα χέρια για να τραβήξετε την προσοχή τους, επειδή δεν βλέπετε τον λόγο να το κάνετε-και εκείνοι αντίστοιχα πιστεύουν ότι, αφού δεν κουνάτε τα χέρια και δεν φωνάζετε, δεν τους χρειάζεστε.

Το μειονέκτημα αυτού του τύπου δεσμού είναι ότι, στην ενήλικη ζωή, δεν αφήνετε τους άλλους να σας πλησιάσουν. Όπως και με τον αγχώδη τύπο, μπορείτε να αλλάξετε αυτόν τον τύπο δεσμού με πολλή εξάσκηση και προσπάθεια.

Ο απορριπτικός τύπος δεσμού

Με βάση το παραπάνω παράδειγμα, φανταστείτε ότι βρίσκεστε στην έρημο και οι άνθρωποι τις περισσότερες φορές δεν σταματούν αλλά όταν το κάνουν, αντί να ικανοποιήσουν τις δικές σας ανάγκες, απαιτούν από εσάς να ικανοποιήσετε τις δικές τους. Σας κακομεταχειρίζονται, δεν σας παρέχουν τροφή ή σας προκαλούν σωματική βλάβη. Φανταστείτε την επίδραση που θα είχε αυτό στο σύστημα πεποιθήσεών σας και πως θα μαθαίνατε να συνδέεστε με άλλους ανθρώπους. Πιθανότατα θα βλέπατε τους άλλους ως πηγή πόνου, θα αναπτύσσατε ελάχιστα ή και καθόλου την ικανότητα ενσυναίσθησης, ενώ η ηθική σας συνείδηση θα ήταν ασταθής.

Το παρόν άρθρο αποτελεί αδειοδοτημένο απόσπασμα από το βιβλίο της Philippa Perry Το βιβλίο που θα ήθελες να είχαν διαβάσει οι γονείς σου που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα