Ο στρατιώτης

Όπως αναφέρω στο βιβλίο μου Βιωματικός οδηγός ψυχοθεραπείας «Οι ιστορίες των ανθρώπων είναι ιστορίες ανθρώπων που επιχειρούν την αυτονομία και την ενηλικίωση. Υπό αυτή την έννοια η ενηλικίωση είναι ένα εγχείρημα προς την αυτοπραγμάτωση και την κοινωνικοποίηση, το οποίο εγχειρείται πάντοτε στο φάσμα των επιρροών από την οικογένεια καταγωγής, καθώς και της απόπειρας για προσωπική διαφοροποίηση από αυτή.

Επομένως, για κάθε ζήτημα ή πρόβλημα που προκύπτει στο βιογραφικό συνεχές των ανθρώπων, τόσο η αιτία, όσο και η λύση είναι η αυτονομία και η ενηλικίωση.

Και τι είναι ενηλικίωση; τι άλλο από το να κάνεις την τέχνη με κόπο (αρχικά) και σταδιακά τον κόπο με τέχνη (όποια τέχνη κι αυτή της ζωής μέσα).

Στη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα παρατηρούμε μια δυσκολία μετάβασης στην ενηλικίωση και κυρίως στην ψυχοκοινωνική της διάσταση.

Ένας λόγος αυτής της άγονης ενηλικίωσης είναι η δυσκολία μετάβασης από τα παλιά μοτίβα που είναι εγγεγραμμένα στον ψυχισμό μας, ή η ακόμη μεγαλύτερη δυσκολία της γόνιμης αναγέννησης ενός καινούργιου συλλογικού μοτίβου ενηλικίωσης, το οποίο όσο δεν υφίσταται αφήνει τους ανθρώπους μετέωρους.

Το συναντούμε συνεχώς αυτό στην ψυχοθεραπευτική διαδικασία, βλέπουμε δηλαδή ανθρώπους να παιδεύονται όντας ανώριμοι, ανέτοιμοι και δίχως γνώσεις και εφόδια να χτίσουν δημιουργικά τις ζωές τους.  

Η περίπτωση του Λευτέρη

Πριν λίγες μέρες δέχτηκα ένα τηλεφώνημα από μια γνωστή μου γυναίκα, η οποία λόγω του επαγγέλματός της ανήκει σε αυτούς που αποκαλούμε «επώνυμους» ή «διάσημους». Μου ζήτησε να δω μια οικογένεια συγγενών της που αντιμετωπίζει ένα πρόβλημα με τον νεαρό γιό της. Ένα ακατάληπτο πρόβλημα, μη αναγνωρίσιμο στα στενά όρια του παραδοσιακού πλαισίου που περιβάλλει την κουλτούρα της οικογένειας.

Ο μεγαλύτερός τους γιος εμφανίζει περίεργους φόβους σχετικούς κυρίως με τον covid-19.

Οι φοβίες δεν υπάρχουν στο λεξικό της οικογενειακής τους παράδοσης, μιας παράδοσης γεμάτης ξεριζωμούς, απώλειες, καταστροφές, πόνους, ξανα-στήσιμο της ζωής κι έναν διαρκή αγώνα για την επιβίωση που απαιτεί σιδερένια αντιμετώπιση σε ό,τι φέρνει η ζωή. Ο επιβιωτικός αγώνας τους έκανε σκληροτράχηλους, αλλά κι ευαίσθητους και ικανούς να χειρίζονται τις αναποδιές της ζωής.

Σε αρκετές περιπτώσεις όμως τους απέκλεισε στα όρια μιας συγχωνευμένης συνθήκης συμβίωσης, επειδή το μαζί έχει καταγραφεί ως βασική συνιστώσα της επιβίωσης.

Κλειστήκανε ωστόσο τόσο πολύ που δεν αντιλαμβανόταν τις αλλαγές που συμβαίνανε στο κοινωνικό γίγνεσθαι και τις απαιτήσεις των καιρών. Ο έξω κόσμος έμοιαζε τόσο διαφορετικός που φάνταζε μεν καλύτερος ώστε να διοχετεύουν προς τα εκεί τα παιδιά τους, ήταν όμως και τρομακτικός, όπως κάθε τι άγνωστο.

Ερχόμενοι λοιπόν στο γραφείο ενός ψυχοθεραπευτή (γιατρού στη δική τους συνείδηση, δηλαδή ενός ειδικού που θα τους λύσει το πρόβλημα) το διαβατήριο για τον «έξω» κόσμο δεν είναι η προσωπικότητά τους, αλλά η σύνδεσή τους με τον σημαντικό άλλο. Δίχως τον σύνδεσμο αυτόν δεν κατέχουν τους κωδικούς για να περάσουν την πόρτα της έξω κοινωνίας.

Μπαίνουν μέσα στην αίθουσα με δισταγμό, «είμαστε οι συγγενείς της Ελπίδας» ομολογούν ξέπνοα, σαν να μας δείχνουν το διαβατήριο για να περάσουν σε έναν άγνωστο για αυτούς κόσμο. Μπαίνουν με φόβο, όπως αυτούς που έχει κι ο γιος τους. Ο οποίος όπως προ-είπα έχει φοβίες, φοβάται πως θα αρρωστήσει και θα πεθάνει από τον covid-19, κάτι που οι γονείς του το αποδέχονται μεν, αλλά δεν το κατανοούν.

Απέναντί μου υπάρχουν δύο πολυθρόνες, στη μία κάθεται η μητέρα και στην άλλη ο γιος, ο Λευτέρης, ενώ ο πατέρας στέκεται σε ευθυτενή στάση λίγο πίσω όρθιος και αναμένει. Θα μπορούσε να σταθεί εκεί σε όλη την διάρκεια της συνεδρίας, αυτό έδειχνε η στάση του σώματός του, η οποία βέβαια έδειχνε και άλλα σημαντικά πράγματα: είμαι εκτός του συστήματος και συμμετέχω σε αυτό μόνο ως ένας καλός στρατιώτης στον πόλεμο της επιβίωσης.

Η εικόνα είναι συγκινητική και τραγική: ο αρρωστο-φοβικός γιος, η θλιμμένη μητέρα και ο στρατιώτης πατέρας κι όλοι μαζί σαν μια σφιχτή γροθιά που παλεύει για την επιβίωση και την προκοπή.

Σύντομο ιστορικό της φοβίας

Ο Λευτέρης είναι 18 ετών και από τον περασμένο Οκτώβριο έχει φύγει για σπουδές στη μεγάλη πόλη, σχετικά κοντά από το πατρικό του σπίτι, όπου φιλοξενείται στο σπίτι της αδελφής του πατέρα του. Είναι η πρώτη φορά που φεύγει από το στενό οικογενειακό πλαίσιο και ο φόβος της ενηλικίωσης είναι εμφανής.

Εξάλλου είναι ο ίδιος φόβος που τον παρέλυσε συναισθηματικά με αποτέλεσμα να μην επενδύσει επαρκώς στη μελέτη των μαθημάτων της Γ’ Λυκείου, προκειμένου να αξιοποιήσει τις πανελλήνιες εξετάσεις ως διαβατήριο πρόσβασης σε κάποια από τις σχολές της επιλογής του κι ως εκ τούτου αναγκάστηκε να πάει σε ένα ιδιωτικό ΙΕΚ.

Λίγο μετά την μετακόμισή του έχει ένα μεγάλο ατύχημα με το αυτοκίνητο, αλλά ευτυχώς εκείνος βγαίνει αλώβητος, όμως τρομάζει κι όταν αργότερα κάνει το εμβόλιο για τον covid-19 οι φοβίες του αρχίζουν να φουντώνουν υπερβολικά.

Πίσω ωστόσο από τις φοβίες υπάρχουν όλες αυτές οι αγωνίες, οι προβληματισμοί και οι φόβοι που έχει ένας νέος ενήλικας για το μέλλον του. Και πόσο μάλιστα ενός νέου ανθρώπου που καλείται να τα καταφέρει σε έναν κόσμο άγνωστο και πολύ διαφορετικό από αυτόν που αφήνει πίσω.

Όπου και για αυτό διακατέχεται και από μια μεγάλη αγωνία, για ό,τι αφήνει πίσω του δηλαδή και κυρίως μια ασυνείδητη έγνοια για τη θλιμμένη μητέρα του. Ένα μοτίβο σχέσης που ακολουθεί τα χνάρια του στρατιώτη πατέρα του, ο οποίος έχει ακριβώς την ίδια στενή σχέση με την δική του μητέρα, η οποία είναι μόλις 60 ετών και νοηματοδοτεί τη δική της ύπαρξη μέσω του γιου της και των δικών του επιτευγμάτων.

Ό,τι μας έκανε να επιβιώνουμε παλιά, τώρα αποτελεί τροχοπέδη στις αλλαγές μας και στην αναπτυξιακή μας πορεία.

Ο Λευτέρης λοιπόν καλείται να γίνει «στρατιώτης» σε έναν άγνωστο πόλεμο, σε ένα πεδίο μάχης που γίνεται με άλλα όπλα, τα οποία ακόμη δεν ανα-γνωρίζει. Κι ενώ είναι δυνατός, νιώθει ευάλωτος, εύθραυστος και παράλληλα ενοχοποιημένος γιατί αυτό δεν αρμόζει σε μια γενιά πολεμιστών. Αν πολεμήσει θα χάσει, μα κι αν δεν πολεμήσει πάλι θα χάσει: αυτό είναι το υπαρξιακό δίλημμα που ακινητοποιεί τον νεαρό ενήλικα Λευτέρη και δεν επιτρέπει τις προσωπικές του «ελευθερίες».

Τι θα του υποδείξει τον δρόμο της αλλαγής; Σίγουρα τον περιμένει πολύς κόπος στη γωνία των σκοπών και των επιδιώξεών του. Σίγουρα όμως και οι γονείς του χρειάζεται να βάλουν ένα χεράκι, όχι σαν κι αυτό που βάζανε ως τώρα.

Στη συζήτηση μαζί τους αντιλαμβάνομαι κάποιες ιδιαίτερες επιθυμίες που παραμένουν ανομολόγητες κάτω από το πρίσμα της επιβίωσης. Η μητέρα ας πούμε, η οποία γεννήθηκε και μεγάλωσε σε χώρα του εξωτερικού, έχει να δει την δική της μητέρα πάνω από δέκα χρόνια. Ποτέ τα χρήματα δεν επαρκούν για αυτό το ταξίδι πίσω στη μνήμη και μπροστά στο όνειρο της αντάμωσης με την επιθυμία.

Η μητέρα του Λευτέρη είναι μια γυναίκα που έμαθε να θυσιάζεται για να χαίρονται οι άλλοι, να παραμερίζει τις δικές της ανάγκες και επιθυμίες για να χορτάσουν οι άλλοι, εξάλλου για παρόμοιους λόγους έφυγε από την πατρίδα της. Με συγκινούν αυτοί οι άνθρωποι, ίσως γιατί είναι πλέον σπάνιοι, αλλά και με λυπούν, ίσως γιατί δεν φροντίζουν να χορτάσουν την πείνα τους κι έτσι άθελά τους γίνονται ασθενικοί και ατροφικοί φροντιστές.

Της πρότεινα να θέσει το ταξίδι στην γενέτειρά της ως ένα στόχο σε προτεραιότητα το επόμενο διάστημα και μόνο που το φαντάστηκε ένιωσε σαν να πήρε μια βαθιά ανάσα και να γέμισαν τα πνευμόνια της με οξυγόνο.

Από την άλλη ο στρατιώτης (ο πατέρας) μιλά λίγο, αλλά κατανοεί πολλά, συγκινείται με όσα ακούει, αλλά προσπαθεί να το κρύψει. Θέλει να δει τον γιο του να τα καταφέρνει κι έχει να του πει πολλά για τον δικό του αγώνα, για τους δικούς του τρόπους, έτσι ώστε απλά να γνωρίζει πως το σημαντικό είναι να είσαι δεσμευμένος και να αγωνίζεσαι.

Τα υπόλοιπα δεν γνωρίζει να του τα διδάξει, δεν γνωρίζει τα νέα όπλα, αλλά αυτό ακριβώς δεν σημαίνει ενηλικίωση πλέον; δηλαδή να βρεις εσύ τον δικό σου δρόμο, πατώντας πάνω σε ό,τι σου έμαθαν ή δεν σου έμαθαν οι γονείς σου;

Η συγκίνηση του πατέρα μας οδηγεί με ευλάβεια στο άνοιγμα μιας σχέσης, αυτή με τον γιο του και σε μια απλή παραίνεση σε κείνον: όταν θελήσεις να μιλήσεις με κάποιον στην πατρική οικογένεια θα τηλεφωνείς στον πατέρα σου, σε κείνον θα λες τα ζόρια σου και τις χαρές σου.

Ομολογουμένως δε γνωρίζω τι απ’ όλα όσα διημείφθησαν στην συγκεκριμένη συνεδρία θα πάρουν μαζί τους αυτοί οι άνθρωποι, πόσο σπουδαίο όμως και γενναίο παράλληλα, είναι να τους βλέπεις να επιχειρούν στο άγνωστο με σκοπό να επιβιώσουν και να εξελιχθούν.

Ναι, ο πατέρας τηλεφώνησε στη «γνωστή-διάσημη» συγγένισσά του για να της ζητήσει να μάθει κι εκείνη από τον «γιατρό» τι συμβαίνει και ως πιο εγγράμματη να τους μεταφέρει τη «διάγνωση» του. Ναι θα είναι δύσκολο η μητέρα να κάνει το ταξίδι στη χώρα της, γιατί πάντα κάτι άλλο θα τίθεται ως προτεραιότητα κι εκείνη θα παραμερίζει το όνειρο.

Ναι, ο γιος θα είναι δύσκολο να επικοινωνεί μόνο με τον πατέρα του ή και η μητέρα να μην σηκώνει το τηλέφωνο για να τον καλεί, ησυχάζοντας έτσι τις αγωνίες και τα κενά της. Αν οι αλλαγές συμβαίναν τόσο γρήγορα τότε οι άνθρωποι απλά θα τις είχαν κάνει από καιρό. Οι αλλαγές απαιτούν έναν διεργασιακό κόπο και χρόνο ώστε οι άνθρωποι να νιώθουν ασφαλείς να πάρουν το ρίσκο να τις πραγματοποιούν, βήμα το βήμα ή και άλμα το άλμα.

Το νέο πεδίο της ενηλικίωσης χρειάζεται πολλά από τα παλιά όπλα ή εργαλεία, όπως η δέσμευση, η ευθύνη, η αλληλεγγύη, η αυτοθυσία, η εγγύτητα, η φροντίδα, κ.α., όπως και κάποια νέα που απαιτούν οι διαφοροποιημένες κοινωνικές συνθήκες, όπως η προσωπική διαφοροποίηση, η αυτοφροντίδα, η ευελιξία και η ευπροσαρμοστικότητα, η συνθετική ικανότητα και η εν-συναίσθηση, η αναγνώριση, έκφραση και η ενδυνάμωση των συναισθημάτων, ειδικά για τους άντρες και η αντίστοιχη χαλύβδωση του ψυχισμού και του κοινωνικού ρόλου της γυναίκας.

Ο σύγχρονος άνθρωπος χρειάζεται να κινείται περισσότερο ευέλικτα και αποτελεσματικά και έξω από το πεδίο των ρόλων, δηλαδή σε αυτό του προσώπου και της αντίστοιχης ανάπτυξης της προσωπικότητας ως το εργαλείο κατανόησης της πραγματικότητας.

Η αυτοαναφορικότητα ως κλειδί κατανόησης και συνύπαρξης με τον άλλο στοιχειοθετεί το νέο πλαίσιο ενηλικίωσης. Ταυτόχρονα βέβαια με την αναγκαιότητα οι άνθρωποι να συγκλίνουν σε βασικές αρχές και αξίες και να συνθέτουν από κοινού ένα ηθικό σύστημα αυτοαναφοράς της κοινότητας. 

Και όσο τα γράφω αναρωτιέμαι αν τελικά γίνει μια ευρεία πολεμική σύρραξη τι ισχύ θα έχουν τα παραπάνω;

Μάλλον σε αυτή την περίπτωση ο «στρατιώτης» θα έχει περισσότερες πιθανότητες να επιβιώσει, γιατί γνωρίζει την τέχνη του πολέμου, όντας στρατιώτης και εν καιρό ειρήνης. Ξέρει να βγάζει το ψωμί του κυριολεκτικά, να σκάβει το χώμα και να αρμέγει τους χυμούς της φύσης.