15 Μαΐου Παγκόσμια Ημέρα Οικογένειας: Η Συμβολή της Οικογένειας στην Ψυχική Υγεία των Ατόμων

Η Διεθνής Ημέρα Οικογένειας καθιερώθηκε το 1993 με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ και εορτάζεται κάθε χρόνο στις 15 Μαΐου.

Ο ετήσιος αυτός εορτασμός αντανακλά τη σπουδαιότητα που αποδίδει η διεθνής κοινότητα στην οικογένεια και αποσκοπεί στην ευαισθητοποίηση και ανάδειξη κοινωνικών ζητημάτων που αφορούν την οικογένεια ως βασικό κύτταρο της κοινωνίας. Ο ρόλος που διαδραματίζει η οικογένεια είναι ζωτικής σημασίας σε πολλούς τομείς της ζωής.

Με αφορμή, λοιπόν, τα 30 χρόνια από την καθιέρωση της Διεθνούς Ημέρας της Οικογένειας, θα αναφερθούμε στον ρόλο της οικογένειας και τους λόγους για τους οποίους η συμβολή της είναι εξαιρετικά σημαντική για την ψυχική υγεία των ατόμων.

Ο ρόλος της οικογένειας στην ανατροφή του ατόμου

Ο όρος "οικογένεια" έχει διευρυνθεί στον δυτικό, κυρίως, σύγχρονο κόσμο και μπορεί πλέον να σημαίνει και πολλά άλλα πράγματα, πέρα από την κλασική δομή "μαμά, μπαμπάς, παιδί / παιδιά". Πλέον μπορεί να υπάρχουν πολλές και διαφορετικές μορφές, δομές και τύποι οικογένειας και η ερμηνεία και σημασία της λέξης "οικογένεια" να ποικίλλει για κάθε άνθρωπο. Μπορεί κανείς να νιώθει οικογένειά του ανθρώπους με τους οποίους έχει αναπτύξει κάποιο ιδιαίτερο δέσιμο ή σχέση -όχι απαραίτητα ερωτική-, χωρίς να υφίσταται καμία εξ αίματος ή νομική συγγένεια.

Παρ'όλα αυτά, ας κρατήσουμε στο μυαλό μας ότι, ανεξαρτήτως γάμου ή συγγενικών δεσμών, η οικογένεια είναι η μικρότερη και η πρώτη κοινωνική μονάδα, με την οποία έρχεται σε επαφή ο άνθρωπος στη ζωή του. Αυτή παρέχει τα πρωταρχικά θεμέλια για την ανάπτυξη του παιδιού και έχει, επίσης, καθοριστική επίδραση στη διαμόρφωση του χαρακτήρα και της προσωπικότητας. Δίνει τις βάσεις για την ενήλικη ζωή. Οι παραδόσεις, οι καθημερινές συνήθειες, οι στάσεις και οι αντιλήψεις για τη ζωή, ο τρόπος σκέψης, τα μοτίβα συμπεριφοράς και η φιλοσοφία της οικογενειακής ζωής έχουν βαθιά επίδραση στη διαμόρφωση της συμπεριφοράς και των στάσεων των μελών της οικογένειας, ιδιαίτερα των παιδιών.

Πως επηρεάζεται η ψυχική υγεία των ατόμων από την οικογένεια

Οι οικογενειακές σχέσεις μπορούν να έχουν ουσιαστική επίδραση στην ψυχική υγεία, τη συμπεριφορά, ακόμα και τη σωματική υγεία. Πολλές μελέτες έχουν δείξει πως οι κοινωνικές σχέσεις, ιδιαίτερα οι οικογενειακές, μπορούν να έχουν τόσο μακροπρόθεσμες, όσο και βραχυπρόθεσμες επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των ατόμων. Ανάλογα με τη φύση των σχέσεων αυτών, η ψυχική υγεία μπορεί να βελτιωθεί ή να επιδεινωθεί.

Οι συμπεριφορές των γονέων μεταδίδονται εύκολα σε παιδιά στην προεφηβεία και σε εφήβους, που δεν είναι ακόμα ψυχικά σταθεροί και βιώνουν πολλές εσωτερικές αναταραχές. Η ποιότητα μιας οικογένειας παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του παιδιού όσον αφορά στην ηρεμία και την ψυχική ευημερία.

Μεγάλος αριθμός ερευνών έχει αποδείξει πως οι κακές ή προβληματικές οικογενειακές σχέσεις μπορούν να προκαλέσουν άγχος, να επηρεάσουν την ψυχική υγεία, ακόμα και να επιφέρουν σωματικά συμπτώματα στα άτομα που βιώνουν αρνητικές εμπειρίες στο οικογενειακό τους περιβάλλον. Δεν είναι παράλογο, να προκύπτουν αρνητικά αποτελέσματα από μια συμβίωση με εντάσεις, στο περιβάλλον που θα έπρεπε να αισθάνεται κανείς σπίτι του -πόσο μάλλον στην περίπτωση ενδοοικογενειακής βίας-.

Οι μη υποστηρικτικές οικογένειες είναι πιθανό να βλάψουν την ψυχική υγεία κάποιου, να προκαλέσουν ψυχολογικά προβλήματα ή ψυχικά τραύματα, ή ακόμα και να επιδεινώσουν μια ήδη υπάρχουσα ψυχική ασθένεια, διαταραχή ή τραύμα.

Ζητήματα Ηθικής και Δεοντολογίας στην Άσκηση της Ψυχοθεραπείας
Κύκλος Σεμιναρίων για Επαγγελματίες Ψυχικής Υγείας | Γενική είσοδος: 35 ευρώ
Θεματικές Ενότητες: Διπλές σχέσεις θεραπευτή – θεραπευόμενου | Ψυχική ανθεκτικότητα του θεραπευτή | Υπέρβαση – παραβίαση ορίων στην ψυχοθεραπευτική σχέση | Ειδικές προκλήσεις στην ψυχοθεραπεία | Ζητήματα ηθικής και δεοντολογίας | Διαχείριση εξω-θεραπευτικών πληροφοριών | Διατήρηση και άρση του απορρήτου

Παιδιά που μεγαλώνουν σε οικογένειες με υψηλά επίπεδα σύγκρουσης, γονική ψυχική ασθένεια, κατάχρηση ουσιών ή άλλες προκλήσεις μπορεί να διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο για μια σειρά ψυχολογικών και κοινωνικών προβλημάτων, όπως κατάθλιψη, άγχος, προβλήματα συμπεριφοράς και κατάχρηση ουσιών.

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι δεν θεωρούνται όλες οι οικογένειες που αντιμετωπίζουν προκλήσεις δυσλειτουργικές και ότι πολλές οικογένειες είναι σε θέση να ξεπεράσουν τις δυσκολίες και να διατηρήσουν υγιείς σχέσεις. Επιπλέον, τα παιδιά και οι έφηβοι μπορεί να έχουν διαφορετικές εμπειρίες και στρατηγικές αντιμετώπισης που μπορούν να επηρεάσουν την ευημερία τους με διάφορους τρόπους.

Γιατί διαταράσσεται συνήθως η ψυχική υγεία στα πλαίσια της οικογένειας; 

Η μεγαλύτερη φροντίδα που εισπράττουμε οι άνθρωποι, σε όποια ηλικία και αν βρισκόμαστε, προέρχεται, συνήθως, από την οικογένειά μας. Όταν αυτή είναι ελλιπής ή ανύπαρκτη, τα παιδιά νιώθουν ανεπιθύμητα και δεν πιστεύουν στον εαυτό τους ή υιοθετούν την αντίληψη πως φταίνε τα ίδια για τις συμπεριφορές που δέχονται.

Είναι συχνό να αναπτύσσουν μελλοντικά μη υγιείς μηχανισμούς διαχείρισης και να ελκύουν τοξικά άτομα και καταστάσεις -τα οποία ανέχονται διότι αισθάνονται πως δεν αξίζουν κάτι καλύτερο, εφόσον μεγάλωσαν με τον τρόπο που μεγάλωσαν.-

Το ίδιο είναι πιθανό να συμβεί και με την υποστήριξη. Άτομα που μεγάλωσαν με μη υποστηρικτικούς γονείς νιώθουν ανεπαρκή και, είτε αναζητούν επιβεβαίωση από τρίτους, με διάφορες μορφές, είτε σταματούν να εμπιστεύονται τους άλλους, προκειμένου να μην βιώσουν την ίδια απόρριψη και απογοητευτούν ξανά. Άλλοι λόγοι μπορεί να είναι οι εξής:

Όταν οι γονείς είναι αποξενωμένοι από τα παιδιά ή πολύ απασχολημένοι για να ακούσουν και να ασχοληθούν με τα προβλήματα και τις ανησυχίες τους, τα παιδιά δεν λαμβάνουν -ή αισθάνονται ότι δεν λαμβάνουν- την απαραίτητη φροντίδα ή προσοχή στο οικογενειακό πλαίσιο. Δεν ικανοποιούνται οι σωματικές ή οι ψυχολογικές ανάγκες των παιδιών, με αποτέλεσμα να απαγοητεύονται και να νιώθουν παραμελημένα (σωματική ή ψυχική παραμέληση).
Τα παιδιά που δεν έλαβαν ποτέ την κατάλληλη ψυχική εκπαίδευση που χρειάζεται για να ζήσουν μια ηθικά αποδεκτή ζωή στα πλαίσια της κοινωνίας, δεν έχουν μάθει να είναι πειθαρχημένα και αναλαμβάνουν τις ευθύνες τους ή να αναλογίζονται τις συνέπεις των πράξεών τους (ηθική παραμέληση)

Ως αποτέλεσμα, τα παιδιά συχνά γίνονται ανήσυχα, μπερδεμένα, αισθάνονται ανασφαλή, χαμένα ή εγκαταλελειμμένα και αργότερα, τείνουν να αναζητούν την προσοχή αυτή έξω από το οικογενειακό περιβάλλον και να "ξεσπούν" με διάφορους τρόπους. Επίσης, παιδιά που μεγαλώνουν σε ένα οικογενειακό περιβάλλον με ελάχιστη ή καθόλου επίβλεψη και πειθαρχία, δεν θα μπορέσουν να εσωτερικεύσουν την έννοια της ηθικής στη ζωή. Και, αργότερα, ως ενήλικες, θα δυσκολευτούν να αναπτύξουν αυτοπειθαρχία και αυτοέλεγχο.

Κάποια αντίστοιχη συνθήκη (παραμέληση, εντάσεις, μη υποστήριξη, κακή επικοινωνία) μπορεί να ισχύει και για το ζευγάρι και την μεταξύ τους σχέση, ανεξάρτητα από τη συμπεριφορά τους προς τα παιδιά, γεγονός που και σε αυτή την περίπτωση επηρεάζει τα παιδιά με έμμεσο τρόπο και διαταράσσει την οικογενειακή ισορροπία και γαλήνη.

Πως μπορεί να διασφαλιστεί η ψυχική υγεία στην οικογένεια;

Μια ευτυχισμένη οικογένεια είναι πολύ σημαντική για τη συναισθηματική ανάπτυξη των μελών της, ιδιαίτερα των παιδιών. Η ευτυχία επιτυγχάνεται εάν η οικογένεια μπορεί να λειτουργήσει καλά. Η βασική λειτουργία της οικογένειας είναι να παρέχει ασφάλεια και στοργή. Η σχέση αγάπης στην οικογένεια δεν περιορίζεται στα συναισθήματα, αλλά περιλαμβάνει επίσης φροντίδα, αίσθημα ευθύνης, προσοχή, κατανόηση, σεβασμό και επιθυμία για ανάπτυξη και εξέλιξη. Οικογένειες των οποίων οι σχέσεις είναι γεμάτες με συγκρούσεις ή προβλήματα επικοινωνίας, μπορεί να προκαλέσουν προβλήματα ψυχικής υγείας (ψυχική ασθένεια).

H προσπάθεια δημιουργίας μιας ευτυχισμένης και υγιούς οικογένειας θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει τα εξής:

• Διαθεσιμότητα οικογενειακού ποιοτικού χρόνου
• Δημιουργία καλής επικοινωνίας και συνεννόησης μεταξύ των μελών της οικογένειας
• Αμοιβαίος σεβασμός μεταξύ των μελών της οικογένειας
• Εφαρμογή πειθαρχίας που δεν είναι σκληρή ή υπερβολικά αυστηρή
• Άνεση και ελευθερία έκφρασης σκέψεων, συναισθημάτων και επιθυμιών
• Άσκηση πολιτισμικών, ηθικών (και θρησκευτικών, ίσως) αξιών
• Ισχυρό και στενό δέσιμο μεταξύ των μελών της οικογένειας
• Εάν παρουσιαστεί οικογενειακή κρίση, να δίνεται προτεραιότητα στην ακεραιότητα του συνόλου πάνω από τα συμφέροντα του ενός ή του άλλου
• Οι διαφωνίες να επιλύονται εποικοδομητικά και να μην υπάρχει δισταγμός εάν χρειαστεί η βοήθεια ειδικού (σύμβουλος γάμου, ψυχολόγου κλπ)

Εάν μια οικογένεια δεν είναι σε θέση να εφαρμόσει ή να εκτελέσει αυτές τις λειτουργίες, αυτό σημαίνει ότι παρουσιάζει στασιμότητα ή δυσλειτουργία, η οποία με τη σειρά της θα βλάψει τη σταθερότητα του οικογενειακού συστήματος, και κατ’επέκταση, την ανάπτυξη της προσωπικότητας και τον ψυχικό κόσμο των παιδιών. Η οικογένεια διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο στη διαμόρφωση της ατομικής ψυχολογίας και ευημερίας και η κατανόηση της περίπλοκης αλληλεπίδρασης μεταξύ οικογένειας και ψυχολογίας είναι σημαντική για την προώθηση υγιών οικογενειών και ατόμων.

Όταν οι οικογενειακές σχέσεις έχουν "χτιστεί" σε γερά θεμέλια, είναι σταθερές και υποστηρικτικές, αφήνοντας στα άτομα την ελευθερία της έκφρασης και της ατομικότητας, τα άτομα μαθαίνουν να συμβιώνουν, να επικοινωνούν και να συνδέονται με τους άλλους με υγιείς τρόπους.

Εξελίσσονται σε υγιή πλαίσια και ζουν αρμονικά, χωρίς εντάσεις και με ανεξαρτησία, έχοντας διδαχθεί τα απαραίτητα όρια, χωρίς όμως να δέχονται υπερβολική πίεση ή παρεμβατικότητα από πλευράς των γονέων.

Έτσι, η ψυχική ευημερία διατηρείται σε επιθυμητά επίπεδα. Η ζωή σε ένα περιβάλλον κατανόησης με αγάπη, συντροφικότητα, συναισθηματική υποστήριξη και υγιή επικοινωνία, έχει αναμφισβήτητα θετικό αντίκτυπο στην ψυχική υγεία.

 

Πηγές:

ant1news.gr/eidiseis/article/568399/diethnis-imera-oikogeneias-i-xexoristi-simasia-tis
mentalhealthcenter.org/how-does-family-life-affect-mental-health/
cdc.gov/childrensmentalhealth/features/mental-health-children-and-parents.html
academia.edu/40357262/The_Role_of_Family_in_Mental_Health