Γονική αποξένωση και διαταραχές προσωπικότητας

Ο όρος γονική αποξένωση σε καμία περίπτωση αναφέρεται στις περιπτώσεις της επιβεβλημένης απομάκρυνσης ενός παιδιού από έναν γονέα, που με την συμπεριφορά του θέτει σε κίνδυνο την ψυχική ή σωματική υγεία του παιδιού.

Αντίθετα, γονική αποξένωση είναι η ψυχική και σωματική αποκοπή- απομάκρυνση ενός παιδιού από τον ένα γονέα του, η οποία του επιβάλλεται μόνο από τον άλλο γονέα που συνήθως έχει την επιμέλειά του, μετά από ένα συγκρουσιακό διαζύγιο.

Γονική αποξένωση

Ο γονέας που αποξενώνει (αποξενωτής) διακατέχεται από την έντονη εμμονή να «εξαφανίσει» τον άλλο γονέα (στοχευμένο) από την ψυχή και την ζωή του παιδιού, καταστρέφοντας τον καθόλα υγιή προ του διαζυγίου δεσμό.

Τα κίνητρα ενός αποξενωτή ποικίλουν, ωστόσο κλινικές έρευνες στα πεδία της ψυχικής υγείας συγκλίνουν κυρίως στα παρακάτω:

1. Η βαθειά και πολλές φορές ασυνείδητη επιθυμία του αποξενωτή να «επιστρέψει» στον πρώην σύζυγό. Το αξιοσημείωτο στην περίπτωση αυτή είναι ότι ακόμα κι αν στην πραγματικότητα, ήταν αυτός που επιδίωξε τον χωρισμό, εν τούτοις θεωρεί ότι ο/η πρώην σύζυγος τον/την έχει πληγώσει ανεπανόρθωτα, ακόμα και αν το μόνο που έχει κάνει (ο/η πρώην) είναι η αναγκαστική πολλές φορές αποδοχή του χωρισμού.

2. Η ζήλια, ειδικά όταν ο/η πρώην σύζυγος, προχωράει την προσωπική του/της ζωή με έναν νέο σύντροφο ή σύζυγο.

3. Το οικονομικό είναι ένα ακόμα σοβαρό κίνητρο γονικής αποξένωσης.

4. Η επιθυμία του αποξενωτή να έχει την αποκλειστικότητα στην ζωή του παιδιού του. Στην ειδική αυτή περίπτωση ο γονέας αρχίζει να αποξενώνει το παιδί κατά τη διάρκεια του γάμου και πολύ πριν από το διαζύγιο.

Το ψυχολογικό προφίλ του αποξενωτή γονέα

Ο αποξενωτής δεν μπορεί να εκφράσει τα αρνητικά συναισθήματά του με ασφαλή τρόπο στο πρόσωπο στο οποίο απευθύνονται, δηλαδή στον στοχευμένο και τα μεταθέτει δηλαδή τα ανακατευθύνει στην σχέση του παιδιού με τον στοχευμένο, υιοθετώντας ακραίες μορφές συμπεριφοράς.

Έτσι μετά την διάσταση ή το διαζύγιο αλληλεπιδρά με τον άλλο γονέα εχθρικά, τον στοχεύει και συνήθως διαμορφώνει μια υπερβολικά αρνητική άποψη για αυτόν, η οποία στηρίζεται περισσότερο στην μυθοπλασία από ό,τι στην πραγματικότητα.

Σύμφωνα με κλινικές έρευνες πολλών και αναγνωρισμένου επιστημονικού κύρους ψυχοθεραπευτών (ψυχιάτρων- κλινικών ψυχολόγων), ένας γονέας αποξενωτής, συνήθως παρουσιάζει συναισθηματική αστάθεια και συχνά εμφανίζει είτε οριακές, είτε ναρκισσιστικές τάσεις. Και στις δυο περιπτώσεις αναφερόμαστε σε κάποια μικρή ή μεγαλύτερη συναισθηματική διαταραχή.

Το ψυχολογικό προφίλ του αποξενωτή γονέα, στην συμπεριφορά του οποίου ανιχνεύονται χαρακτηριστικά οριακής διαταραχής.

Οριακή διαταραχή προσωπικότητας και γονική αποξένωση

Η περίπτωση του αποξενωτή γονέα που παρουσιάζει στοιχεία οριακής διαταραχής της προσωπικότητας είναι η πολύ δύσκολη, καθώς σημαντικό στοιχείο της είναι η συναισθηματική υπερδραστηριότητα δηλαδή, η υπερβολικά έντονη εκδήλωση των συναισθημάτων του, που εκφράζονται συχνά ως έντονος θυμός, ο οποίος πολύ δύσκολα υποχωρεί.

Κάτω από αυτό το πρίσμα, ο αποξενωτής έχει ελλείμματα στη συναισθηματική ανθεκτικότητα ή την ικανότητα ανάκαμψης μετά από το αίσθημα της απογοήτευσης ή της απόρριψης. 

Τις περισσότερες φορές υιοθετεί τον ρόλο του θύματος και κατηγορεί τον στοχευμένο γονέα για ό,τι πιστεύει ότι έχει πάει στραβά. Ο ρόλος δε αυτός επιτρέπει στον αποξενωτή να δημιουργήσει ένα ακλόνητο εσωτερικό άλλοθι προκειμένου «καταστρέψει» τον στοχευμένο.

Αποκτήστε το βιβλίο Μιλώντας για την οριακή διαταραχή προσωπικότητας, από το εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο ψυχολογίας του Psychology.gr

Ορισμένα στοιχεία της οριακής διαταραχής μπορεί να γίνουν εμφανή, εξετάζοντας τον τρόπο που ορισμένοι αποξενωτές γονείς αντιστρέφουν την πραγματικότητα.

 Όταν ένας αποξενωτής γονέας παρουσιάζει υψηλές οριακές τάσεις, συχνά αποδίδει υπερβολικές κατηγορίες εναντίον του άλλου γονέα. Κατηγορίες που μπορεί, στην πραγματικότητα, να είναι προβολές των δικών του αρνητικών χαρακτηριστικών. Για παράδειγμα, ένας σύζυγος μπορεί να είναι θυμωμένος με τον άλλο γιατί θεωρεί πως δεν είναι συνεπής, ενώ στην πραγματικότητα ο ίδιος είναι εκείνος που δεν είναι συνεπής.

Η προβολή είναι συχνά το αποτέλεσμα της έλλειψης διορατικότητας και της αναγνώρισης των ιδίων κινήτρων και συναισθημάτων.

Ένα άλλο μοτίβο της οριακής διαταραχής που συχνά ανιχνεύεται σε έναν αποξενωτή είναι ότι συχνά βιώνει τον κόσμο στα άκρα, κατατάσσοντας τους άλλους είτε σε «απόλυτα καλούς» είτε σε «απόλυτα κακούς».

Ο αποξενωτής αντιμετωπίζει τον στοχευμένο γονέα ως απόλυτα κακό-επικίνδυνο και συχνά δεν περιορίζεται εκεί, αλλά ζητά και από άλλους να ταχθούν στο πλευρό του και να συμμετάσχουν στον «πόλεμο» εναντίον του υποτιθέμενου κακού άλλου γονέα, χωρίζοντας έτσι τις οικογένειες σε «εμείς οι καλοί» και «αυτοί οι κακοί».

Ναρκισσιστική διαταραχή και γονική αποξένωση

Το ψυχολογικό προφίλ του αποξενωτή γονέα, στην συμπεριφορά του οποίου ανιχνεύονται χαρακτηριστικά ναρκισσιστικής διαταραχής.

Είναι επιρρεπής σε ακραίες διακυμάνσεις της διάθεσης μεταξύ αυτοθαυμασμού και ανασφάλειας και τείνει να εκμεταλλεύεται τις διαπροσωπικές του σχέσεις.

Παρουσιάζει ελλείμματα στην ικανότητά του να ακούει την διαφορετική άποψη του άλλου γονέα. Αντίθετα, επικεντρώνεται σε αυτό που θέλει, σε αυτό σκέφτεται, σε αυτό αισθάνεται και σε αυτό που πιστεύει ο ίδιος, χωρίς να λαμβάνει υπόψη τις επιθυμίες, τις ιδέες και τα συναισθήματα του άλλου

Εμφανίζει υπερευαισθησία στην κριτική και αντιδρά παρορμητικά σε αυτή, επειδή πιστεύει πως είναι ξεχωριστός. Όταν, λοιπόν, βρίσκεται κάποιος που θα του ασκήσει κριτική ή θα επισημάνει ένα λάθος του, αυτόματα ενεργοποιείται ένας αμυντικός μηχανισμός που τον κινητοποιεί να αντιδράσει με θυμό. Αυτό συμβαίνει διότι η κριτική ή έστω η αντίθετη από την δική του άποψη αποτελεί απειλή για την αυτοεικόνα του.

Πολλές φορές ένας στοχευμένος γονέας θα ακούσει τον αποξενωτή να λέει « Εσύ με οδήγησες σε αυτήν την συμπεριφορά ή με αυτά που λες δεν θα ξαναδείς ποτέ το παιδί σου».

Εμφανίζει συνήθως διγλωσσία δηλαδή, συμπεριφέρεται με άλλο τρόπο στο κοινωνικό ή επαγγελματικό του περιβάλλον ώστε να γίνεται συμπαθής, αλλά λειτουργεί αυταρχικά κυρίως με τα άτομα της οικογένειάς του.

Αισθάνεται ότι είναι υπεράνω των ηθικών και κοινωνικών κανόνων και έτσι τους απαξιώνει και δεν τους σέβεται. Όταν όμως αποκαλύπτονται οι συμπεριφορές του που αψηφούν τους κανόνες, το ψέμα και η άρνηση γίνονται δελεαστικές στρατηγικές για να αποφύγει τις συνέπειες.

Χρησιμοποιεί το παιδί ως όπλο ή πιόνι στον αγώνα του για να καταστρέψει τον στοχευμένο γονέα ηθικά, οικονομικά και κοινωνικά. Ο αποξενωτής συχνά ισχυρίζεται πως αποκλειστική πρόθεσή του είναι να προστατέψει το παιδί του από τον «κακό- επικίνδυνο» στοχευμένο. Ωστόσο, χρησιμοποιώντας το παιδί, στον διαρκή αγώνα του, για να βλάψει τον άλλο γονέα, συχνά δείχνει ελάχιστη προσοχή στο συμφέρον του παιδιού και έτσι το βλάπτει σοβαρά, τις περισσότερες δε φορές ανεπανόρθωτα.

Διαταραχές προσωπικότητας και γονική αποξένωση

Συνοψίζοντας:

Οι διαταραχές της προσωπικότητας είναι συνηθισμένες συναισθηματικές διαταραχές, που συνήθως σχετίζονται με δυσλειτουργικές διαπροσωπικές σχέσεις και είναι η βασική αιτία που κάποια άτομα σκέπτονται, αισθάνονται, συμπεριφέρονται ή σχετίζονται με άλλους διαφορετικά από τον μέσο άνθρωπο.

Υπό αυτό το πρίσμα όλων των προεκτεθέντων ένας αποξενωτής γονέας πρέπει να αντιμετωπισθεί από όλους ως ένας άνθρωπος με διαταραχή και να βοηθηθεί κατάλληλα, προκειμένου να αναπλαισιωθεί η δυσλειτουργική του συμπεριφορά και να διασφαλισθεί η ψυχική υγεία όλης της οικογένειας αλλά κυρίως η ψυχική υγεία του παιδιού του.

Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί πως η ενημέρωση σχετικά με την γονική αποξένωση και τις προεκτάσεις της, όλων όσων εμπλέκονται σε περιπτώσεις διαζυγίων και ιδίως συγκρουσιακών (νομικά περιβάλλοντα, δικαστικά περιβάλλοντα, κοινωνικές υπηρεσίες, σχολικά περιβάλλοντα κλπ) είναι, κατά την άποψη της γράφουσας, επιβεβλημένη!! Και είναι επιβεβλημένη διότι χωρίς διάγνωση δεν υπάρχει θεραπεία.  

Τέλος, χρειάζεται να καταστεί σαφές πως η ψυχοθεραπεία είναι η πιο αποτελεσματική επιλογή μακροχρόνιας θεραπείας για διαταραχές προσωπικότητας, διότι βοηθά τους ανθρώπους να κατανοήσουν τα συναισθήματά τους, τις σκέψεις, τα κίνητρά και τις πράξεις τους, με αποτέλεσμα να μπορούν να διαχειριστούν τα συμπτώματά τους, να κάνουν θετικές αλλαγές συμπεριφοράς και να αναπτύξουν λειτουργικές σχέσεις.

Βιβλιογραφικές αναφορές

1. American Psychiatric Association (2013). Personality Disorders. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. World Psychiatry. (Fifth ed.)

2. Borderline Personality Disorder (BPD)

3. Darnall, D. (1998). «Divorce Casualties: Protecting your Children from Parental Alienation.» Dallas, Texas: Taylor Publishing.

4.  Demosthenes Lorandos, William Bernet, and SR Sauber (2013) Parental Alienation: Handbook for Mental Health and Legal Professionals

5.  Narcissistic personality disorder 

6.  Φραγκίσκος Γονιδάκης και συνεργάτες, Μιλώντας για την οριακή διαταραχή προσωπικότητας εκδόσεις ΒΗΤΑ, Αθήνα 2018

7.  Vital Steps in Treating the Implacable Hostility of the Alienator