Γιατί παραμένουμε σε μια τοξική σχέση όταν ξέρουμε ότι μας πονά και μας πληγώνει;

Ο άνθρωπος χρειάζεται συναισθηματικούς δεσμούς με τους «σημαντικούς» άλλους για να είναι σωματικά και ψυχικά υγιής, για να καταφέρει να επιβιώσει. Το συναισθηματικό δέσιμο είναι μια ανάγκη πρωταρχική και τόσο σημαντική, όσο και η ανάγκη για τροφή και ασφάλεια. Η στέρηση της ψυχικής επαφής μπορεί να οδηγήσει ακόμα και στον θάνατο.

Ο Βρετανός ψυχίατρος John Bowlby ήταν εκείνος που ανέδειξε τη σημασία του συναισθηματικού δεσμού, για κάθε ανθρώπινη ύπαρξη «από την κούνια ως τον τάφο». Ο στενός δεσμός είναι ζωτικής σημασίας για την υγεία και την ευημερία του ανθρώπου.

Έρευνες αποδεικνύουν ότι ακόμα και το απλό κράτημα του χεριού του αγαπημένου μας μπορεί να μας καθησυχάσει από το στρες, να μας προστατεύσει από τον πόνο, να ηρεμήσει τους τρομαγμένους νευρώνες του εγκεφάλου μας.

Αρκεί όμως να έχουμε στενούς δεσμούς; Η ποιότητα της σχέσης παίζει ρόλο;

Πολλοί άνθρωποι αναρωτιούνται:

"Είμαι σε μια υγιή σχέση;", "Είναι ο σύντροφός μου κατάλληλος για εμένα;", "Είμαστε πραγματικά ευτυχισμένοι μαζί;"

Η απάντηση είναι μοναδική για την κάθε σχέση, αλλά κάτι που ισχύει, σχεδόν πάντα, καθολικά είναι ότι κάθε ζευγάρι περνά δύσκολες στιγμές. Οι άνθρωποι δεν είναι τέλειοι, επομένως ούτε οι σχέσεις τους είναι πάντα τέλειες.

Ωστόσο, όταν οι κακές στιγμές αρχίζουν να υπερισχύουν των καλών, όταν αρχίζουμε να βλέπουμε πραγματικές ασυμβατότητες που είναι δύσκολο να συμβιβαστούν, μπορεί να αναρωτηθούμε: «Μήπως είμαι σε τοξική σχέση;». 

Τι σημαίνει "τοξική σχέση";

Η τοξίνη είναι μια δηλητηριώδης ουσία που μπορεί να προκαλέσει ασθένεια, βλάβη ή ακόμα και θάνατο. Κατά συνέπεια, μια τοξική σχέση είναι μια αρρωστημένη σχέση. 

Μια τοξική σχέση συχνά χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενους, αμοιβαία καταστροφικούς τρόπους σύνδεσης του ζευγαριού. Αυτά τα καταστροφικά μοτίβα μπορεί να περιλαμβάνουν ζήλια, κτητικότητα, κυριαρχία, χειραγώγηση, απόγνωση, εγωισμό ή απόρριψη.

Ωστόσο, ενδέχεται σε μια τοξική σχέση να υπάρχει έντονη έλξη μεταξύ των συντρόφων, παρά τον πόνο που προκαλούν ο ένας στον άλλο. Συνάπτουν μια ψευδαίσθηση σύνδεσης μεταξύ τους, στην προσπάθειά τους να ησυχάσουν τους ατομικούς τους φόβους και τελικά δημιουργούν μια τοξική σχέση, αντικαθιστώντας τα πραγματικά συναισθήματα αγάπης και υποστήριξης, με μια συγχωνευμένη ταυτότητα «εμείς» αντί του «εγώ» και «εσύ».

Ποια είναι τα σημάδια μιας τοξικής σχέσης;

Ίσως ο σύντροφός σου καταστρέφει την ψυχική σου ηρεμία, ίσως να κατακλύζεσαι από τρόμο όταν ακούς τα βήματά του να πλησιάζουν. Ίσως, ακόμα χειρότερα, να απειλείται η σωματική σου ακεραιότητα και η ασφάλειά σου… Με λίγα λόγια, η σχέση σου είναι τοξική.

Τα πιο σοβαρά προειδοποιητικά σημάδια περιλαμβάνουν οποιαδήποτε μορφή βίας, κακοποίησης ή παρενόχλησης, η οποία χρειάζεται να αντιμετωπιστεί άμεσα. Σε πολλές, όμως, περιπτώσεις, οι δείκτες μιας τοξικής σχέσης είναι μικρότεροι, παρόλα αυτά το ίδιο δηλητηριώδεις.

1. Το πρώτο και πιο σύνηθες σημάδι μιας τοξικής σχέσης είναι ένα επίμονο συναίσθημα δυστυχίας. Εάν μια σχέση σταματήσει να σου φέρνει χαρά, αλλά σε κάνει να νιώθεις συνεχώς λυπημένος, θυμωμένος, ανήσυχος ή παραμελημένος, μπορεί να είναι τοξική.
2. Σε μια τοξική σχέση δεν υποστηρίζει ο ένας τον άλλον, υπάρχει σύγκρουση, ο ένας υπονομεύει τον άλλον, υπάρχει ανταγωνισμός και ασέβεια.
3. Ενώ κάθε σχέση περνά σκαμπανεβάσματα, μια τοξική σχέση είναι δυσάρεστη και εξαντλητική για τους ανθρώπους μέσα σε αυτήν, σε σημείο που οι αρνητικές στιγμές υπερισχύουν και υπερτερούν των θετικών. Οι τοξικές σχέσεις βλάπτουν ψυχικά, συναισθηματικά και πιθανώς ακόμη και σωματικά τον έναν ή και τους δύο συντρόφους.

Μόνο εσύ μπορείς να καταλάβεις αν το κακό είναι μεγαλύτερο από το καλό στη σχέση σου. Αδιαμφισβήτητα αν ο σύντροφός σου απειλεί συνεχώς την ευημερία σου με αυτά που λέει, κάνει ή δεν κάνει, είναι πιθανό να είσαι σε μια τοξική σχέση.

Οι σχέσεις που περιλαμβάνουν σωματική ή λεκτική κακοποίηση χαρακτηρίζονται σίγουρα ως τοξικές. Υπάρχουν όμως και άλλα σημάδια μιας τοξικής σχέσης, όπως:

• Δίνεις περισσότερα από όσα παίρνεις, και νιώθεις απαξιωμένος και εξαντλημένος.
• Νιώθεις διαρκώς ότι δεν σε σέβεται ή ότι οι ανάγκες σου δεν ικανοποιούνται.
• Νιώθεις να χάνεις την αυτοεκτίμησή σου μέρα με τη μέρα. 
• Αισθάνεσαι ότι δεν υποστηρίζεσαι, αλλά ταπεινώνεσαι ή δέχεσαι επίθεση. 
• Διακατέχεσαι από καταθλιπτικά συμπτώματα, θυμό ή κούραση μετά από κάθε διάλογο με τον σύντροφό σου.
• Βγάζετε τον χειρότερο εαυτό σας ο ένας στον άλλον. 
• Νιώθεις συνεχώς ότι περπατάς στις μύτες όταν βρίσκεσαι μαζί του, για να μην γίνεις στόχος του δηλητηρίου του.
• Ξοδεύεις πολύ χρόνο και συναισθηματική δύναμη προσπαθώντας να του φτιάξεις τη διάθεση.
• Νιώθεις συνεχώς ότι εσύ φταις για όλα.  
• Αισθάνεσαι ότι ζεις συνεχώς με ένα βαμπίρ που σου στραγγίζει κάθε σταγόνα χαράς και τελικά, την ίδια σου τη ζωή.

Γιατί είναι τόσο δύσκολο να φύγεις από μια τοξική σχέση;

Αισθάνεσαι ενοχές:

Εάν πιστεύεις ότι είναι δική σου ευθύνη να θεραπεύσεις έναν τοξικό σύντροφο και νιώθεις λύπη για όλα όσα έχει περάσει, είναι πιθανό να αναπτύξεις έντονα συναισθήματα ενοχής για την αποχώρησή σου από τη σχέση. Ανησυχείς ότι θα κάνει κακό στον εαυτό του ή θα κάνει κάτι δραστικό, και τότε θα είναι δικό σου λάθος. Μπορεί να ερμηνεύσεις την επιθυμία να φύγεις ως «Δεν είμαι καλός άνθρωπος», κάτι που τελικά σε κρατά όμηρο στη σχέση.

Δεν είναι σωματική κακοποίηση: 

Μπαίνεις σε εκρηκτικές διαμάχες και νιώθεις πάντα φόβο, άγχος και ανησυχία, αλλά επειδή δεν σε χτυπά ποτέ σωματικά, λες στον εαυτό σου ότι δεν είναι και τόσο κακό. Αυτή η δικαιολογία μπορεί να σε τυφλώσει και να νιώθεις ότι η συναισθηματική χειραγώγηση και η λεκτική κακοποίηση δεν είναι πραγματικά σοβαρές μορφές κακοποίησης. Η αλήθεια είναι όμως πως είναι καταστροφικές για την ψυχική, συναισθηματική και σωματική υγεία σου.

Το σεξ είναι απίστευτο:

Η αστάθεια της διάθεσης του συντρόφου σου και η φύση της σχέσης σας μπορεί να εντείνουν την σεξουαλική σύνδεση. Αυτό, επίσης, μπορεί να δυσκολέψει την απομάκρυνση. Το να βρεις έναν σύντροφο με τον οποίο η σεξουαλική σχέση είναι τέλεια μπορεί να ήταν δύσκολο στο παρελθόν, και τώρα ανησυχείς ότι δεν θα βρεις κάτι παρόμοιο ποτέ ξανά.

Αν με αγαπά πραγματικά, θα αλλάξει:

Ίσως έχεις πέσει στην παγίδα να πιστεύεις ότι αν σε αγαπά πραγματικά, θα αλλάξει. Όμως, αυτό είναι επικίνδυνο για εσένα επειδή εξισώνεις τη δική του προσπάθεια να αλλάξει με το αίσθημα της αυτοεκτίμησής σου, και τελικά δυσκολεύεσαι να φύγεις. Αλλάζουν οι άνθρωποι; Ναι, φυσικά και αλλάζουν. Μπορούμε όμως να τους αλλάξουμε εμείς; Όχι, φυσικά, δεν μπορούμε. Οι άνθρωποι αλλάζουν μόνοι τους αν έχουν κίνητρο να ασχοληθούν με τα θέματά τους ανεξάρτητα από τη σχέση και το πώς νιώθουν σε αυτή.

Τι θα σκεφτούν όλοι;:

Έχετε μια κοινωνική ζωή, με πολλούς φίλους. Μπορεί να φοβάσαι να φύγεις από τη σχέση, γιατί ανησυχείς μήπως μείνεις μόνη ή σκέφτεσαι τι θα πουν οι φίλοι και η οικογένειά σου, επειδή εκείνοι είχαν δει την τοξικότητα της σχέσης πριν από εσένα και είχαν προσπαθήσει να σε προειδοποιήσουν.

Είναι μια κακοποιητική σχέση πάντοτε τοξική;

Δεν είναι όλες οι τοξικές σχέσεις κακοποιητικές. Ωστόσο, όλες οι κακοποιητικές σχέσεις μπορούν να θεωρηθούν τοξικές.

Σε μια τοξική σχέση, συνήθως υπάρχει έλλειψη σεβασμού και παραβίαση των ορίων. Μερικές φορές, αυτή η συμπεριφορά εμφανίζεται χωρίς το άτομο να καταλάβει καν ότι το κάνει. Αν, όμως, αυτό το είδος συμπεριφοράς επαναλαμβάνεται συνεχώς με την πρόθεση να βλάψει το άλλο άτομο, η σχέση θα μπορούσε να θεωρηθεί κακοποιητική.

Η κακοποίηση μπορεί να πάρει πολλές μορφές, όπως ψυχολογική, συναισθηματική και σωματική κακοποίηση. Οι κακοποιητικές σχέσεις τείνουν να ακολουθούν τον κύκλο της κακοποίησης. 

Τα στάδια του κύκλου της κακοποίησης:

• Αρχίζει να δημιουργείται ένταση. 
• Συμβαίνει μια κακοποιητική πράξη.
• Το άτομο που την διέπραξε ζητά συγγνώμη, κατηγορεί το θύμα ή ελαχιστοποιεί την κακοποίηση.
• Ακολουθεί μια χρονική περίοδος, κατά την οποία, δεν υφίσταται κακοποίηση.
• Ωστόσο, ο κύκλος τελικά επαναλαμβάνεται.

Οι άνθρωποι, ιδιαίτερα οι πιο κοντινοί μας, έχουν βαθιά επίδραση στην ευημερία μας. Όλοι θα ζήσουμε σκαμπανεβάσματα στις σχέσεις μας αφού ζούμε και αγαπάμε ανθρώπους που δεν είναι τέλειοι, αλλά τελικά οι σχέσεις μας πρέπει να είναι πηγή χαράς και όχι απογοήτευσης.

Κάθε άνθρωπος στον πλανήτη αξίζει να έχει πλούσιες, ανταποδοτικές και ασφαλείς σχέσεις. Και κάθε άνθρωπος στον πλανήτη έχει την ευθύνη να δημιουργήσει αυτές τις σχέσεις. Ας μάθουμε να εντοπίζουμε τα σημάδια μιας τοξικής σχέσης, ώστε να αρχίσουμε να δημιουργούμε υγιείς σχέσεις.

*Εάν εσείς, ή ένα αγαπημένο σας πρόσωπο, αντιμετωπίζετε κακοποίηση, οποιουδήποτε είδους, ή είστε θύμα ενδοοικογενειακής βίας, επικοινωνήστε με κάποια δομή ή με έναν ειδικό ψυχικής υγείας.