Γιατί δεν μπορώ να νιώσω καλά με τον εαυτό μου;

Η αυτοεκτίμηση, το πόσο θετικά αξιολογούμε τον εαυτό μας, αποτελεί κομβικής σημασίας έννοια για την ψυχική μας υγεία. Κοινός παρονομαστής πολλών προβλημάτων ψυχικής υγείας αλλά και αρνητικών συναισθημάτων είναι η χαμηλή αυτοεκτίμηση, άλλοτε ως γενεσιουργός αιτία και άλλοτε ως συνέπεια.

Ως γενεσιουργός αιτία είναι στις περιπτώσεις που αρνητικά βιώματα της παιδικής μας ηλικίας αλλά και της μετέπειτα ζωής μας συνέβαλαν στο να μην αναπτύξουμε την ικανότητα να αντιλαμβανόμαστε με θετικό τρόπο την ύπαρξη μας και να μην της αποδίδουμε αξία.

Σε άλλες περιπτώσεις, η αυτοεκτίμηση μας μπορεί να παίρνει κατιούσα πορεία όταν αδυνατούμε να διαχειριστούμε θέματα ψυχικής υγείας που μπορεί να εμφανιστούν και καταλήγουμε να πιστεύουμε ότι δεν είμαστε αρκετά καλοί, επαρκώς δυνατοί και για αυτό δεν μπορούμε να τα αντιμετωπίσουμε.

Αποκτήστε το βιβλίο Η φωνή στο κεφάλι μας που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα, μέσω του εξειδικευμένου βιβλιοπωλείου ψυχολογίας του PSYCHOLOGY.GR

Όπως και να έχει όμως, η θεώρηση του εαυτού μας αλλά και η αξία που προσδίδουμε στα χαρακτηριστικά και στις ικανότητες μας είναι καθοριστική για την ποιότητα ζωής μας.

Που είμαι τώρα σε σχέση με του που ήμουνα πριν;

Μια εσφαλμένη εκτίμηση που κάνουμε συχνά, στην προσπάθεια να αξιολογήσουμε διάφορες πτυχές του εαυτού μας, είναι να συγκρίνουμε τον εαυτό μας με τους γύρω μας ή και με τους πολύ παραπέρα από μας (βλ Instagram, facebook κτλ) προκειμένου να βγάλουμε ένα πόρισμα για το πόσο καλοί είμαστε ή δεν είμαστε σε κάτι.

Έτσι, μπορεί να συγκρίνουμε την εικόνα του σώματος μας, την οργανωτικότητα μας, τον πλούτο μας, τις γνώσεις μας και ό,τι μπορεί κανείς να φανταστεί.

Συνήθως το αποτέλεσμα μιας τέτοιας σύγκρισης είναι αρνητικό για μας και ρίχνει την αυτοεκτίμηση μας στα τάρταρα. Θα βρούμε σίγουρα ένα άτομο πιο γυμνασμένο, πιο οργανωμένο, πιο πλούσιο, πιο έξυπνο για να καταλήξουμε με μεγάλη βεβαιότητα ότι απλώς δεν είμαστε αρκετά καλοί.

Η προσωπική μας αξία όμως δεν μπορεί να εξαρτάται από ένα εξωτερικό και διαρκές μεταβαλλόμενο κριτήριο: τον άλλον.

Αν συγκριθούμε με κάποιον με περισσότερα προσόντα πιθανόν να νιώσουμε ανεπαρκείς, αν συγκριθούμε με κάποιον με λιγότερα προσόντα πιθανόν να νιώσουμε καλύτεροι. Και όμως και στις δυο περιπτώσεις είμαστε ακριβώς ο ίδιος άνθρωπος! Ποιοι είμαστε όμως;

Ο προσδιορισμός μας όμως δεν προκύπτει από τι κάνουν ή είναι οι άλλοι αλλά από τι κάνουμε ή είμαστε εμείς τώρα σε σχέση με το τι κάναμε ή είμασταν στο παρελθόν. Το κριτήριο αξιολόγησης μας πρέπει να είναι ο ίδιος μας ο εαυτός καθώς αυτός αποτελεί το μόνο ασφαλή δείκτη της αυτοβελτίωσης μας. Η προσωπική μας πορεία προς μια αλλαγή, όσο μικρή ή μεγάλη και αν ήταν αυτή, είναι απόλυτα και καθοριστικά δική μας.

Μη διστάζετε λοιπόν να δώσετε τα εύσημα στον εαυτό σας για τις μικρές σας επιτυχίες για τις μέτριες κατακτήσεις σας και για ανεπαίσθητα βήματα που κάνατε προς τον στόχο σας. Είναι η προσωπική σας βελτίωση.

Τι έχω καταφέρει παρά τις δυσκολίες μου;

Άλλες πάλι φορές αρνούμαστε πεισματικά να δώσουμε στον εαυτό μας τα εύσημα και να μας πούμε «Μπράβο» επειδή ό,τι καταφέρνουμε μπορεί να το καταφέρνουμε με δυσκολία, με υψηλό άγχος και εσωτερική πίεση.

«Πώς να μου πω μπράβο;» αναρωτιόμαστε. «Για κάτι τόσο απλό, όσο το να μπω σε λεωφορείο εγώ έχω βασανιστεί από το άγχος όλη την εβδομάδα. Τι να πω; Μπράβο που κατάφερες το αυτονόητο;».

Η συνειδητή απροθυμία να επιτρέψουμε στον εαυτό μας να χαρεί ή να χρεωθεί θετικά μια επιτυχία, επειδή την θεωρούμε αυτονόητη, αποτελεί άλλη μια μεγάλη οφθαλμαπάτη.

Επικεντρώνοντας αποκλειστικά την προσοχή μας στο πόσο εύκολο είναι ενδεχομένως για τον μέσο όρο κάτι, όπως το να πάρουμε ένα λεωφορείο, αγνοούμε το πόσο δύσκολο είναι για μας.

Έχοντας λοιπόν την προσοχή μας εστιασμένη στο ότι κάτι είναι εύκολο γενικά, αγνοούμε το πόσο δύσκολο είναι για μας ειδικά. Αρκετά συχνά μάλιστα μπορεί να πετύχουμε δύσκολους και απαιτητικούς στόχους παρά τις όποιες αντιξοότητες αντιμετωπίζουμε. Αρνούμαστε όμως να χαρούμε για την επιτυχία μας και να την ονομάσουμε προσωπικό επίτευγμα.

Αντί λοιπόν να επικρίνουμε τον εαυτό μας για το πρόβλημα που μας ταλανίζει χρειάζεται να συνειδητοποιήσουμε τι έχουμε πετύχει παρά την ύπαρξή του. Πόσα αυτονόητα καταφέρνουμε κάθε μέρα παρά το ψυχικό φορτίο που κουβαλάμε. Η δυσκολία να «λύσουμε» ένα ψυχολογικό θέμα, δεν είναι ένδειξη αδυναμίας αλλά η πραγματικότητα της επίτευξης δύσκολων για μας στόχων, αποτελεί ένδειξη δύναμης.

Οι ανεκπλήρωτες επιθυμίες

Μια ακόμα προβληματική εστίαση της προσοχής μας είναι σε αυτά που ενδεχομένως δεν καταφέραμε ακόμα. Επιθυμίες ή στόχοι που παραμένουν στην «To do list» αποτελούν ενδεχομένως ένα αγκάθι στην αυτοεκτίμησή μας. Συχνά μάλιστα τείνουμε να προσδιορίζουμε την αυταξία μας με βάση αυτά που δεν έχουμε πετύχει για να βάλουμε με μεγάλη βεβαιότητα μια αρνητική αξιολόγηση στον εαυτό μας.

Το πτυχίο που δεν πήραμε, η σχέση που δεν πέτυχε, τα ταξίδια που ποτέ δεν κάναμε, η ιδανική δουλειά που ακόμη δεν ήρθε. Πολλά μπορούν να χωρέσουν σε αυτό το καλάθι των ανεπίτευκτων στόχων. Έχοντας όμως μονομερώς το βλέμμα μας σε όλα αυτά που δεν έγιναν, υποτιμούμε συνειδητά και όλα αυτά που έχουμε πετύχει, κατατάσσοντάς τα στη λίστα με τα «μη σημαντικά» ή «τα εύκολα».

Πείθουμε τον εαυτό μας ότι δεν έχουν και πολύ σημασία γιατί ήταν εύκολα για μας ή γιατί τα κάνει όλος ο κόσμος.

Πορευόμαστε έτσι στη ζωή μας, σημειώνοντας ενδεχομένως επιτυχίες σε διάφορους τομείς (π.χ. προαγωγές, διαχείριση θυμού, βελτίωση σχέσεων κ.α.) και κάποια στιγμή τα τσαλακώνουμε σαν χαρτάκια και να πετάμε σε έναν καλάθι αχρήστων. Δεν έχουν σημασία, λέμε στον εαυτό μας, γιατί μια επιθυμία μας ή ανάγκη μας περιμένει ακόμα να πραγματωθεί.

Πώς συμβάλλουν οι σκέψεις στην έλλειψη αυτοεκτίμησης;

Στην πραγματικότητα όμως ακολουθώντας πιστά τις παραπάνω παγίδες της σκέψης δεν μας αφήνουμε κανένα σχεδόν περιθώριο να νιώσουμε καλά με τον εαυτό μας. Αν καταφέρουμε κάτι σημαντικό, συγκρινόμαστε με αυτούς που κατάφεραν κάτι παραπάνω και νιώθουμε μειονεκτικά.

Αν ξεπεράσουμε με κόπο και προσπάθεια τους φόβους μας, μας επικρίνουμε γιατί είχαμε φόβους και νιώθουμε αδύναμοι.

Αν πετύχουμε έναν στόχο, τον υποτιμούμε μπρος σε αυτά που δεν καταφέραμε και νιώθουμε ανεπαρκείς.

Είναι ένας φαύλος κύκλος.

Το μόνο πρόβλημα εδώ είναι ο τρόπος αξιολόγησης του εαυτού μας και όχι ο εαυτός μας. Γιατί τόση αυστηρότητα; Γιατί τόση επίκριση; Γιατί αυτή η μονομερής εστίαση;

Αναζητάμε απεγνωσμένα την αναγνώριση από τους άλλους αλλά δεν είμαστε πρόθυμοι να την δώσουμε εμείς στον εαυτό μας. Θέλουμε να νιώθουμε καλά αλλά συμπεριφερόμαστε προς το πρόσωπο μας σκληρά και συχνά άδικα.

Ό,τι καταφέραμε είναι σημαντικό, είτε κοπιάσαμε για αυτό είτε όχι. Η προσπάθεια μας έχει αξία, ακόμα και αν δεν συνοδεύεται από το επιθυμητό αποτέλεσμα.

Θα υπάρχουν πάντα πράγματα που δεν καταφέραμε ίσως γιατί δεν τα θελήσαμε αρκετά ίσως γιατί δεν προσπαθήσαμε αρκετά. Αυτό δεν μας καθιστά ανεπαρκείς, μας καθιστά απλώς ανθρώπους.

Η αποδοχή από τους άλλους μας κάνει να νιώθουμε πρόσκαιρα καλά.

Η αυταποδοχή και η αναγνώριση της προσωπικής μας αξίας από εμάς τους ίδιους όμως δεν μας κάνει απλώς να νιώθουμε καλά αλλά δημιουργεί μια βάση, ένα σταθερό σημείο αναφοράς στο χρόνο.