Ποιμαντική Ψυχολογία

Η ποιμαντική ψυχολογία είναι ένας τομέας της θεολογίας και ειδικότερα του κλάδου της Πρακτικής Θεολογίας, που έχει αναπτυχθεί από την συγχώνευση της ψυχολογίας με την νηπτική παράδοση.

Ειδικότερα μετά τα τέλη της δεκαετίας του '60 υπήρξε η συγχώνευση των δύο που οδήγησε στην ποιμαντική ψυχολογία. Αυτός που δημιούργησε τον όρο ποιμαντική ψυχολογία είναι ο κύριος Ιωάννης Καρναράκης ο οποίος διατέλεσε καθηγητής θεολογίας τόσο στο Αριστοτέλειο όσο και στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. 

Νηπτική Παράδοση

Η νηπτική παράδοση έχει ως στόχο της τον έσω άνθρωπο. Με άλλα λόγια η νηπτική παράδοση επικεντρώνεται στην εσωτερική ενδοσκόπηση του ατόμου και αποτελεί μια πνευματική διεργασία.

Η διεργασία αυτή του ατόμου ξεκινάει πρώτα από το νου, δηλαδή τη σκέψη και στρέφεται προς τα μέσα, δηλαδή στην καρδιά που αποτελεί το κέντρο της ύπαρξής του. Το άτομο ουσιαστικά προσπαθεί με αυτή την πνευματική διεργασία να επιτύχει την κάθαρση του νου και της καρδιάς του, ώστε να ωριμάσει πνευματικά.

Όλη αυτή η διεργασία ή διαφορετικά άσκηση πρέπει να συμβαίνει αδιάλειπτα και το άτομο να βρίσκεται σε υπαρξιακή εγρήγορση. Αυτό στα πατερικά κείμενα ονομάζεται «νήψις» και τα κείμενα αυτά που αναφέρονται σε αυτή φέρουν την ονομασία νηπτικά.

Η «νήψις» έχει προέλθει από το ρήμα «νήφω» το οποίο αναφέρεται σε μια κατάσταση όπου το άτομο είναι νηφάλιο, εγκρατές και σώφρον. Όλα αυτά βέβαια θα πρέπει να υπάγονται στις αρχές της υπακοής, της ταπείνωσης και της καθαρότητας της καρδιάς. Αξίζει βέβαια να αναφερθεί ότι η νηπτική παράδοση αφορά όλους τους βαπτισμένους ορθοδόξους και ιδιαίτερα τους μοναχούς.

Ψυχολογία

Η ψυχολογία ορίζεται ως η επιστημονική μελέτη του νου του ανθρώπου αλλά και τον τρόπο με τον οποίο ο νους επιδρά στα διάφορα στοιχεία της ζωής και της προσωπικότητας ενός ατόμου, από τη συμπεριφορά, μέχρι το συναίσθημα, τη μνήμη και την σκέψη.

Η επιστήμη της ψυχολογίας χρησιμοποιεί την παρατήρηση καθώς και μετρήσιμα δεδομένα μέσω ερευνών προκειμένου να ερμηνεύσει και να κατανοήσει τον άνθρωπο. Επιπλέον στοχεύει στο να βελτιώσει την ποιότητα ζωής του ατόμου χρησιμοποιώντας τις διάφορες τεχνικές από τα πεδία της.

Η ψυχολογία λοιπόν συνδέεται με διάφορους κλάδους και επιστήμες ανταλλάσσοντας ιδέες αλλά και αντλώντας πληροφορίες για τον άνθρωπο. Η φιλοσοφία, η βιολογία, η ιατρική και η κοινωνιολογία είναι μερικοί από αυτούς τους κλάδους.

Μέσα λοιπόν από αυτές τις γόνιμες αλληλεπιδράσεις η ψυχολογία εξετάζει πολλαπλά τον άνθρωπο και ως στόχο έχει την απελευθέρωση του από ότι μπορεί να τυραννά την ψυχή και να επηρεάζει βεβαίως το σώμα.

Νηπτική παράδοση και ψυχολογία, το κοινό έδαφος

Διατυπώθηκε παραπάνω πως η νηπτική παράδοση, προερχόμενη από τα σπλάχνα του Χριστιανισμού στοχεύει στην κάθαρση του νου και της ψυχής του ατόμου. Αυτή η κάθαρση στην ψυχολογία επιτυγχάνεται μέσω της θεραπείας του ατόμου.

Οποιαδήποτε μορφή θεραπείας έχει ως στόχο να το βοηθήσει να δει τα τραύματα του καθώς και να τα απαλύνει, ώστε το ίδιο το άτομο να οδηγηθεί στο να τα αφήσει πίσω του. Μέσα στην θεραπεία εξετάζονται μοτίβα και συμπεριφορές όχι μόνο του ατόμου αλλά και των ανθρώπων που έχει συναναστραφεί ή διαβιεί καθώς και των περιβαλλόντων με τα οποία έρχεται ή έχει έρθει σε επαφή. Όλα αυτά κοινοποιούνται μέσα στις συζητήσεις με τον θεράποντα.

Στον χριστιανισμό τώρα οι πιστοί συζητούν τα προβλήματα που τους απασχολούν με τον πνευματικό τους. Επιπλέον συζητούν τα θέματα που μπορεί να έχουν με άλλα άτομα του περιβάλλοντος τους και αναζητούν την συμβουλή του. Πολλές φορές το ίδιο γίνεται και με τον θεράποντα, όπου το άτομο εισέρχεται στο γραφείο και συζητά τα θέματα που το απασχολούν με σκοπό να ακούσει κάποια συμβουλή.

Το θέμα όμως είναι το εξής οι καλοί θεράποντες ή πνευματικοί δεν προσπαθούν να προσανατολίσουν το άτομο σε μια διέξοδο αλλά γίνονται ο καθρέπτης του ατόμου, φέρνοντας το μπροστά στους ίδιους τους προβληματισμούς του. Έτσι το άτομο μέσα από την δική του νοητική διεργασία και επεξεργασία μπορεί να καταλήξει στο τι είναι σωστό και καλό για τον εαυτό του. Αυτή η διεργασία δεν έχει εγωιστική σκοπιά αλλά έχει ως κέντρο το ίδιο το άτομο και την αυτοπροστασία του από πρόσωπα και καταστάσεις, με σκοπό την καλυτέρευση της ζωής και της καθημερινότητας του.

Νηπτική παράδοση και ψυχολογία, η διαφορά

Η θεμελιώδης διαφορά ανάμεσα στους δύο κλάδους είναι η εξής, το γιατί το άτομο θα πρέπει να δράσει με κάποιο τρόπο. Στον χριστιανισμό ο απώτερος σκοπός του ατόμου είναι η θέωση και η είσοδος στον παράδεισο. Πολλές φορές λοιπόν τα άτομα υπομένουν καταστάσεις προκειμένου να έρθει αυτή η είσοδος στην αιώνια ζωή. Από την άλλη πλευρά στην ψυχολογία ως στόχος προβάλλεται και είναι η ελευθερία του ατόμου από οτιδήποτε το δεσμεύει ψυχικά και σωματικά.

Άρα εδώ εντοπίζεται ένα δίπολο αντίθεσης μιας και στον χριστιανισμό και ιδιαίτερα στην νηπτική παράδοση το άτομο πρέπει να στερείται ότι μπορεί να φέρει σωματική απόλαυση προκειμένου να έχει μια επουράνια απόλαυση πολύ αργότερα και μετά θάνατον.

Για την ψυχολογία καθαρά ως επιστήμη και του τι πρεσβεύει αυτό δεν είναι σωστό. Στόχος της ψυχολογίας είναι το ευ ζην του ατόμου. Με άλλα λόγια να απολαμβάνει και σωματικά και ψυχολογικά. Το θέμα όμως είναι ότι η ελευθερία που πρεσβεύει η ψυχολογία είναι σε κόντρα με τους περιορισμούς που θα επέβαλε μια αυστηρά εφαρμοσμένη χριστιανική πίστη. Ωστόσο αυτή η ελευθερία δεν είναι η ελευθεριότητα, δηλαδή μια ζωή γεμάτη καταχρήσεις.

Είναι μια ζωή όπου το άτομο δεν ανησυχεί για το μετά σε βαθμό που να στερείται την απόλαυση της ζωής ή να καταπιέζεται σε καταστάσεις προκειμένου αργότερα να λάβει την επουράνια ανταμοιβή.

Ποιμαντική ψυχολογία, η ένωση

Πράγματι η ποιμαντική ψυχολογία αποτελεί μια ένωση σε χριστιανικό επίπεδο της ψυχολογίας και της νηπτικής παράδοσης. Μέσω της ποιμαντικής ψυχολογίας διατηρούνται πολλές χριστιανικές αρχές αλλά δίχως τους απόλυτους περιορισμούς στη ζωή του ατόμου. Η ποιμαντική ψυχολογία βλέπει το άτομο ως κοινωνική οντότητα και σέβεται τις ελευθερίες του. Τα άτομα που εκπαιδεύονται πάνω σε αυτή, κυρίως κληρικοί και άτομα που ασχολούνται με τις θεολογικές σπουδές, διδάσκονται να βλέπουν με μια περισσότερο ανθρώπινη ματιά τον συνάνθρωπο και όχι σαν άτομα που πρέπει να ακολουθούν κατά γράμμα κανόνες.

Μέσω της ποιμαντικής ψυχολογίας έρχεται η έννοια της ενσυναίσθησης, δηλαδή το να μπορεί ένας άνθρωπος να «μπει στα παπούτσια του άλλου», να τον καταλάβει και να τον αισθανθεί.

Η ενσυναίσθηση είναι απαραίτητο στοιχείο διότι απελευθερώνει τους ανθρώπους της εκκλησίας από σκοταδιστικές και μονόφθαλμες οπτικές της ζωής και της πραγματικότητας. Έτσι λοιπόν κληρικοί που έχουν εκπαιδευτεί επάνω στις αρχές της ψυχολογίας και του ανθρώπου είναι ικανοί να συμβουλέψουν καλύτερα τα άτομα, προκειμένου όχι μόνο να ζήσουν αλλά και να αναπτυχθούν σαν προσωπικότητες.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ: 
Ψυχοθεραπευτής ή Πνευματικός; Θεραπευτικές δυνάμεις που χωρίζουν και ανταμώνουν

Πραγματική ένωση υπάρχει ανάμεσα σε θρησκευτική παράδοση και ψυχολογία;

Αυτή είναι σίγουρα μια ερώτηση που απασχολεί και θα απασχολεί πολλά άτομα. Η ποιμαντική ψυχολογία είναι μια μέση οδός ανάμεσα στην ψυχολογία και στο τι πρεσβεύει και τη θρησκεία με τη δική της παράδοση και απόψεις. Στην ποιμαντική ψυχολογία ναι, αναγνωρίζεται ο άνθρωπος ως οντότητα με ανάγκες και ως κοινωνικό ον. Ωστόσο πάντοτε σε ένα σημείο θα υπάρχει μια κόκκινη γραμμή. Η κόκκινη αυτή γραμμή θα είναι η απόλαυση.

Η θρησκεία πάντοτε θα απαιτεί μια θυσία κάποιας απόλαυσης προκειμένου ο πιστός να μπει στον παράδεισο. Όλες οι θρησκείες το κάνουν με το δικό τους τρόπο και με τα δικά τους ήθη και έθιμα. Αυτό δίνει έναν σκοπό στον άνθρωπο, έναν σκοπό προς κάτι ανώτερο από αυτόν.

Όμως η ψυχολογία έχει ως σκοπό τον ίδιον τον άνθρωπο και στο πως θα ζήσει μια ζωή όμορφη που όμως θα απολαμβάνει, δίχως να καταχράζεται. Η κατάχρηση είναι μοναδική για το κάθε άνθρωπο αλλά και υποκειμενική με βάση την κοινωνία.

Σε καθαρά ιατρικούς όρους ως κατάχρηση μπορεί να θεωρηθεί η λήψη ναρκωτικών, η διαρκής κατάσταση μέθης, η κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων φαγητού. Στην θρησκεία ως κατάχρηση θα θεωρηθούν τα παραπάνω αλλά και ότι προσφέρει ηδονή στη σάρκα, με άλλα λόγια και εκτός των άλλων η σεξουαλική απόλαυση και η απόλαυση όλων των τροφών όποτε επιθυμεί το άτομο.

Επίλογος

Πάντοτε λοιπόν θα υπάρχουν αυτές οι γραμμές που θα διαχωρίζουν την ψυχολογία από την θρησκεία και την παράδοση της. Βέβαια η ύπαρξη της ποιμαντικής ψυχολογίας ως τομέα της θεολογίας στον οποίο εκπαιδεύονται άτομα που έρχονται σε επαφή καθημερινά με κόσμο που αποζητά την συμβουλή τους είναι ένα βήμα προς τα μπρος για την θρησκεία του Χριστιανισμού.

Ένα βήμα για να έρθει ξανά κοντά στον άνθρωπο και να αγκαλιάσει όσους περισσότερους ανθρώπους μπορέσει με τον δικό της τρόπο. Άλλωστε οι εποχές αλλάζουν και ότι μένει στο παρελθόν καταντά αναχρονιστικό και σκοταδιστικό.

Ο Χριστός δεν θα ήταν υπέρ του σκοταδισμού και του απολυταρχισμού. Εξάλλου στην εποχή του έφερε πολλές διαφορετικές ιδέες για τις οποίες υπέφερε και σταυρώθηκε. Αν ερχόταν λοιπόν τώρα, σε αυτή την εποχή, τα κηρύγματα του θα ήταν προσαρμοσμένα σε αυτή και στο καλό του ανθρώπου, όχι στον περιορισμό του.

 

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Ξενόγλωσσες:

Coman, T. (2021). " The transcendently and absolutely perfect Goodness is Intellect" On how the human mind is the image of God in man. Revista Teologica, (4).

Cleveland, M., Laroche, M., & Hallab, R. (2013). Globalization, culture, religion, and values: Comparing consumption patterns of Lebanese Muslims and Christians. Journal of Business Research, 66(8), 958–967. doi.org/10.1016/j.jbusres.2011.12.018 

Fletcher, D., & Sarkar, M. (2013). Psychological resilience. European psychologist.

Gacic, A. U. (2009). Η κοινωνικότητα κατά την διδασκαλία του A. Adler και την Ποιμαντική ψυχολογία (Doctoral dissertation, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης).

Halliwell, S. (2008). Greek laughter: A study of cultural psychology from Homer to early Christianity.

Neff, M. A., & McMinn, M. R. (2020). Embodying integration: A fresh look at Christianity in the therapy room. InterVarsity Press.

Wiesner-Hanks, M. (2014). Christianity and sexuality in the early modern world: Regulating desire, reforming practice. Routledge.

 

Ελληνόγλωσσες:

Κασίρ, Σ. (2021). Η χριστοκεντρική ωρίμανση και τελειότητα του ανθρώπου (Εφ. 4, 13): προσέγγιση της ποιμαντικής θεολογίας του αποστόλου Παύλου και της σύγχρονης συμβουλευτικής ψυχολογίας (Doctoral dissertation, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ). Σχολή Θεολογική. Τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας και Χριστιανικού Πολιτισμού).

Κοτζουλά, Ε. Δ. (2018). Η πατερική παράδοση στο έργο του Γέροντος Ιωσήφ του Ησυχαστή (Doctoral dissertation, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης).

Τσιολακίδης, Δ. Α. (2017). Ποιμαντικοψυχολογική θεώρηση της υπερβατικής ψυχολογίας του CG Jung (Doctoral dissertation, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης).