Ψυχοθεραπευτές και κλινική εποπτεία

Οι εκπαιδευόμενοι σύμβουλοι και ψυχοθεραπευτές συχνά θα βρουν τον επόπτη τους μέσω του εκπαιδευτή τους από μια αποδεκτή ομάδα ή από μια λίστα εποπτών που διατηρεί το πρόγραμμά τους.

Όπου ζητείται από τους εκπαιδευόμενους να κάνουν μόνοι τους τη διευθέτηση για την εποπτεία, είναι σημαντικό να ελέγχουν την καταλληλότητα του επόπτη τους ως προς το εάν μπορεί να εκπληρώσει τις απαιτήσεις για το είδος και το πρότυπο εποπτείας που έχει καθορίσει το πρόγραμμα των μαθημάτων τους.

Αποκτήστε το σχετικό βιβλίο Εποπτεία, από το εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο ψυχολογίας της Πύλης μας
Σίγουρα είναι απαραίτητη για τον αρχάριο θεραπευτή αλλά και πολύ χρήσιμη για τον έμπειρο. Κανείς δεν είναι άτρωτος από τις εγγενείς δυσκολίες και παγίδες της θεραπείας. Η αναγνώριση και παραδοχή αυτής της αλήθειας δεν συνιστά αδυναμία, όπως ίσως νομίζουν κάποιοι έμπειροι θεραπευτές, αλλά δύναμη

Πως θα βρείτε τον κατάλληλο επόπτη

Ένας εκπαιδευόμενος θεραπευτής θα πρέπει να έχει έναν επόπτη, ο οποίος είναι εκπαιδευμένος ή καλά ενημερωμένος (και υποστηρικτής) γύρω από την κεντρική θεωρία ή το πρότυπο εκπαίδευσης που ο εποπτευόμενος μαθαίνει στο συγκεκριμένο πρόγραμμα.

Η συνέχεια είναι επίσης σημαντική για τους εκπαιδευόμενους. Από τη στιγμή που θα βρεθεί ο επόπτης που τους ταιριάζει, είναι καλό για τον φοιτητή να μείνει με τον ίδιο επόπτη σε όλη τη διάρκεια της εκπαίδευσής του.

Ο επόπτης μπορεί τότε να παρέχει την αντίδραση και την ενθάρρυνση που προκύπτει από μία γνώση της εργασίας του φοιτητή, καθώς εξελίσσεται με το χρόνο και με μια ποικιλία πελατών.

Οι έμπειροι επαγγελματίες μπορεί να ωφεληθούν από την εποπτεία, η οποία παρέχεται από κάποιον που μπορεί να προσφέρει ένα φάσμα προοπτικών επεκτεινόμενων πέρα από το δικό τους εκπαιδευτικό πρότυπο.

Οι επαγγελματίες που εργάζονται σε οργανισμούς θα ήταν καλύτερο να επιλέγουν επόπτες πρόθυμους και ικανούς να δουλεύουν πάνω σε οργανωτικά θέματα και δυναμικές, καθώς και σε διαπροσωπικά θέματα. Σ' εκείνους που εργάζονται στον πρωτοβάθμιο τομέα της υγείας και σε άλλα ειδικευμένα πεδία ή που προσφέρουν συμβόλαια με χρονικό περιορισμό, συνιστάται ομοίως να αναζητήσουν έναν επόπτη, ο οποίος είναι εξοικειωμένος και ικανός να λάβει υπόψη του την ιδιαίτερη φύση της θεραπευτικής εργασίας ως προς το περιεχόμενό της.

Οι θεραπευτές χρειάζεται να αισθάνονται ότι στηρίζονται και ότι ταυτόχρονα η γνώση και η ανάπτυξή τους, διευρύνεται. Η εποπτεία, η οποία βιώνεται απλώς σαν μια ζεστή ανταλλαγή ενδιαφέρουσων παρατηρήσεων, είναι πιθανόν να περιορίσει τη δουλειά ενός θεραπευτή με τους πελάτες αντί να τη διευκολύνει.

Η δυναμική και ενεργή πρόκληση, μαζί με στήριξη και ενθάρρυνση, είναι τα σημαντικά στοιχεία μιας υγιούς και δημιουργικής σχέσης εποπτείας και χωρίς μια καλή ισορροπία αυτών των στοιχείων, οι εποπτευόμενοι και οι πελάτες τους δεν είναι πιθανόν να προοδεύσουν.

Είναι σημαντικό για τους θεραπευτές να επιλέγουν επόπτες που είναι έμπειροι σύμβουλοι, έχουν σωστή εποπτική γνώση και πείρα και μπορούν να προσφέρουν το είδος της σχέσης, στην οποία ο εποπτευόμενος αισθάνεται ικανός να αποκαλύψει τις ανησυχίες του και τα διλήμματά του ελεύθερα και ειλικρινά.

Οι έρευνες έχουν δείξει ότι παρωδίες εποπτείας μπορούν να συμβούν όταν οι θεραπευτές αισθάνονται ότι πρέπει να κρύψουν το γεγονός ότι είναι ευάλωτοι από τους επόπτες τους, φοβούμενοι πως εκείνοι θα τους παρεξηγήσουν ή θα τους επικρίνουν.

Η BAC δημοσιεύει έναν ετήσιο Οδηγό Συμβουλευτικών και Ψυχοθεραπευτικών Πηγών που παρέχει λεπτομέρειες για επόπτες σύμφωνα με το τόπο διαμονής τους και υποδεικνύει εκείνους που είναι διαπιστευμένοι κάτω από το Πρόγραμμα Έγκριτων Εποπτών Συμβουλευτικής της BAC.

Οι υποψήφιοι εποπτευόμενοι δε θα πρέπει να ντραπούν να ζητήσουν λεπτομερείς πληροφορίες γύρω από το παρελθόν ενός επόπτη, γύρω από την εκπαίδευσή του, την πείρα του και το είδος της εποπτείας ούτε να ντραπούν να μάθουν ποιες διευθετήσεις θα γίνουν προτού αποφασίσουν γύρω από το κατά πόσον θα δουλέψουν με αυτό το άτομο.

Θα πρέπει να περιμένουν ότι θα τους δοθεί χρόνος για μια αρχική συνάντηση σχετικά με το συμβόλαιο, που θα περιλαμβάνει προσεκτική παρατήρηση των αναγκών του εποπτευόμενου και των προτιμήσεών του, καθώς και του τι έχει να προσφέρει ο επόπτης.

Οι εποπτευόμενοι μπορούν να περιμένουν να έχουν τακτικές συνεντεύξεις, στις οποίες θα υπάρχουν αμοιβαίες ανταλλαγές γύρω από τα καθήκοντα της εποπτείας και της σχέσης, ενώ θα πρέπει να ζητούν κάτι τέτοιο σε περίπτωση που δεν τους προσφέρεται.

Χρησιμοποιήστε αποτελεσματικά την εποπτεία

Η εποπτεία έχει, πρωταρχικά, να κάνει με το να δοθεί στους θεραπευτές η δυνατότητα να χρησιμοποιούν τον εαυτό τους πιο αποτελεσματικά στην υπηρεσία των θεραπευτικών αναγκών των πελατών τους. Είναι σημαντικό για τους εποπτευόμενους να προετοιμάζονται καλά ώστε να κάνουν καλή και οικονομική χρήση του δημιουργικού χώρου μάθησης που τους παρέχει η εποπτεία.

Η εποπτεία που ασχολείται κυρίως με την αφήγηση παρελθοντικών λεπτομερειών και με αναφορές σε μία προς μία συνεδρίες θεραπείας αφήνει ελάχιστο χώρο για άμεση και δημιουργική διερεύνηση των προβλημάτων του εποπτευόμενου έτσι ώστε να διευκολυνθεί η Θεραπευτική εργασία.

Μπορεί να βοηθήσει τον εποπτευόμενο το να επιχειρήσει μια συγκεντρωμένη παρουσίαση του προβλήματός του, για παράδειγμα αρχίζοντας με μια φράση όπως:

"Το δίλημμά μου με τον πελάτη μου είναι..." (Προσέξτε ότι αυτό είναι διαφορετικό από το να πείτε: "Το πρόβλημα του πελάτη μου είναι..." που μπορεί απλώς να χρησιμεύσει στο να αντικειμενικοποιήσετε τον πελάτη και να πάρετε το επίκεντρο της εποπτείας μακριά από εκεί που θα έπρεπε να είναι, δηλαδή από την αλληλεπίδραση μεταξύ πελάτη και θεραπευτή).

Παρουσίαση θεμάτων για εποπτεία

Τα θέματα, τα οποία οι επιτηρούμενοι φέρνουν στην εποπτεία μπορεί να είναι μεγάλου φάσματος και να εκτείνονται πολύ πέρα από μια διερεύνηση του περιεχομένου και της διαδικασίας των συμβουλευτικών συνεδρίων.

Ωστόσο, είναι σημαντικό τα θέματα που παρουσιάζονται να είναι κατά κάποιον τρόπο ξεκάθαρα συνδεδεμένα με τη δουλειά με τον πελάτη, ώστε να διατηρηθεί η πληρότητα του καθήκοντος της εποπτείας και η διαδικασία και να αποφευχθεί να γίνει κάτι άλλο, όπως διδασκαλία ή συμβουλευτική.

Ορισμένα παραδείγματα προβλημάτων που οι εποπτευόμενοι μπορούν να παρουσιάσουν στην εποπτεία είναι:

• ένα πρόβλημα ορίων, μια δυσκολία με ξεκίνημα ή τέλος μια αίσθηση τέλματος,
• ένα πρόβλημα ισχύος, δυνατά συναισθήματα - για παράδειγμα απόγνωσης, τρόμου, ντροπής, εχθρότητας ή σεξουαλικής έλξης,
• ένα πρόβλημα διαπολιτιστικό,
• ένα πρόβλημα οργανωτικό,
• συναισθήματα άγχους ή αγωνίας, απώλεια κινήτρων ή δέσμευσης,
• ένα προσωπικό πρόβλημα όπως εγκυμοσύνη, ασθένεια ή πένθος που επηρεάζει τη δουλειά τους με τους πελάτες.
• Μια ανησυχία ότι ο πελάτης έχει αρχίσει να εξαρτάται από εκείνους ή μια αίσθηση επιτυχίας ή επίτευξης στόχου.

Τα θέματα της εποπτείας μπορούν να παρουσιαστούν με πολλούς τρόπους, συμπεριλαμβανομένης και της παρουσίασης cd/dvd, σημειώσεων για το περιστατικό ή πρακτικών από τις συνεδρίες.

Το να φέρνει κανείς οπτικοακουστικό υλικό (dvd) στην εποπτεία είναι ιδιαίτερα χρήσιμο για την εποπτεία των εκπαιδευόμενων, καθώς αυτά παρέχουν άμεσα και σαφή παραδείγματα της εργασίας που λαμβάνει πραγματικά χώρα με τους πελάτες.

Όπου χρησιμοποιείται οπτικοακουστικό υλικό, είναι σημαντικό για τον εποπτευόμενο να επιλέγει ένα σημαντικό κομμάτι της συνεδρίας, ώστε να το παρουσιάσει στον επόπτη του, για παράδειγμα ένα σημείο στο οποίο αισθάνεται ότι έχει κάνει μια θαυμάσια ή μια πολύ κακή παρέμβαση.

Ένα σημείο ότου η συνεδρία έφτασε σε τέλμα ή όπου δημιουργήθηκε σύγχυση ή ένα σημείο όπου φάνηκε να υπάρχει μια ξαφνική, ανεξήγητη έκρηξη ενέργειας ή πτώση ενέργειας.

Ο επόπτης και ο εποπτευόμενος μπορούν τότε να διερευνήσουν τι μπορεί να είχε συμβεί μέσα στη συμβουλευτική διαδικασία και να σκεφτούν μαζί πιθανές εναλλακτικές παρεμβάσεις ή αντιδράσεις προς τον πελάτη.

Μέσα σε μια ομαδική εποπτεία, μπορούν να χρησιμοποιηθούν θεατρικές και δραστικές μορφές εποπτείας, όπως, το να προσκληθούν τα μέλη της ομάδας να μιλήσουν σαν να ήταν πλευρές του κόσμου του πελάτη, προκειμένου να χρησιμοποιηθούν οι δυναμικές της ομάδας για να πέσει φως στη σχέση μεταξύ θεραπευτή και πελάτη.

Εργασία στο χώρο της εποπτείας

Όποιες μέθοδοι παρουσίασης και αν χρησιμοποιηθούν, ο στόχος τους είναι να οδηγήσουν τον επόπτη και τον εποπτευόμενο σε μια διερεύνηση συνεργασίας γύρω από τα προβλήματα που υπάρχουν μέσα στο χώρο της εποπτείας.

Μέσα σ'αυτό το χώρο επόπτης και θεραπευτής εργάζονται μαζί για να διερευνήσουν δυνατότητες, προβλήματα και διλήμματα που προκύπτουν από τη δουλειά του εποπτευόμενου με τους πελάτες.

Εκεί που το επίκεντρο είναι ξεκάθαρα μια συγκεκριμένη θεραπευτική συνεδρία, μπορεί να βοηθήσει τον επόπτη και τον εποπτευόμενο να βρουν τις διαφορές μεταξύ:

• Επικέντρου στο περιεχόμενο της συνεδρίας - πώς βλέπει ο πελάτης το πρόβλημα του; Πώς το βλέπει ο σύμβουλος - είναι οι απόψεις τους όμοιες ή διαφορετικές; Ποια πρότυπα και θέματα προκύπτουν και ποια είναι τα προβλήματα που υποβόσκουν, αν υπάρχουν; Τι άλλο είναι χρήσιμο να διερευνηθεί;
• Επικέντρου στη διαδικασία - ποιες θεραπευτικές στρατηγικές χρησιμοποιούνται και γιατί; Πώς ανταποκρίνεται ο πελάτης; Θα ήταν χρήσιμο να λάβει κανείς υπόψη του άλλες προοπτικές και τρόπους δουλειάς; Ποια είναι η διαχείριση και ο ρυθμός της γενικής διαδικασίας εργασίας; Μήπως χρειάζονται κάποιες διορθώσεις;
• Επικέντρου στη σχέση - πώς είναι η σχέση μεταξύ πελάτη και θεραπευτή; Πόσο υγιής είναι η συμμαχία της δουλειάς; Ποια επίδραση έχει ο θεραπευτής στον πελάτη και ο πελάτης στον θεραπευτή; Τι χρειάζεται προσοχή μέσα στη σχέση; Τι μπορεί να συμβαίνει μέσα στη σχέση γύρω από το οποίο δε γίνεται συζήτηση; Μπορεί κάποιο από αυτά τα πράγματα να κατονομασθεί και να συζητηθεί με τον πελάτη;

Μέσα στον χώρο της εποπτείας ο εποπτευόμενος έχει τη δυνατότητα να βρει τον δικό του καλύτερο τρόπο δουλειάς με τους πελάτες, έχοντας την υποστήριξη και καθοδήγηση του επόπτη.

Αν γίνεται αποτελεσματική δουλειά, ο θεραπευτής θα νιώσει την πρόκληση αλλά και την επιβεβαίωση από την πλευρά του επόπτη, καθώς και οι δύο θα βοηθούνται να σκεφτούν τη δουλειά τους με τρόπους που θα οδηγήσουν στην ανάπτυξη νέας ενόρασης και αυτογνωσίας.

Οι πληροφορίες και οι υποδείξεις σχετικά με το πώς θα δουλέψει κανείς πιο αποτελεσματικά με τους πελάτες μπορούν να δοθούν από τον επόπτη αν πρόκειται να είναι ευπρόσδεκτες από τον εποπτευόμενο.

Οι εκπαιδευόμενοι και νέοι θεραπευτές είναι πιθανόν να αναζητήσουν περισσότερη καθοδήγηση και συμβουλές από τους επόπτες τους απ' ότι οι έμπειροι λειτουργοί.

Ο ρόλος του επόπτη είναι να παρέχει αρκετή καθοδήγηση ώστε ο θεραπευτής να νιώθει ότι "υποστηρίζεται" με ασφάλεια και είναι όλο και πιο ικανός στη δουλειά του αλλά χωρίς να στερεί τα δικαιώματα τον εποπτευόμενου, παίρνοντας τον έλεγχο της κατάστασης και παίζοντας το ρόλο τον θεραπευτή στους δικούς του πελάτες.

Θέματα δεοντολογίας στην εποπτεία

Είναι καλή πρακτική για τους επόπτες να επιτρέπουν στους εποπτευόμενους να καθορίζουν τι επιθυμούν να διερευνήσουν στη διάρκεια της εποπτείας.

Οι σύμβουλοι θα πρέπει να ενθαρρύνονται να παρουσιάζουν στην εποπτεία τα σφάλματά τους, τα λάθη τους, τις παραλείψεις και τις λανθασμένες κρίσεις τους, έχοντας ασφάλεια με τη γνώση ότι το γεγονός πως είναι ευάλωτοι και κάνουν σφάλματα θα γίνει αποδεκτό και σεβαστό.

Όμως συγχρόνως, ο επόπτης χρησιμεύει σαν φύλακας για τα επαγγέλματα της συμβουλευτικής και της ψυχοθεραπείας και αυτός ο ρόλος φέρει μαζί του κάποιες ηθικές ευθύνες στην παρακολούθηση της δουλειάς των εποπτευόμενων ώστε να εξασφαλιστεί η καλή κατάσταση των πελατών.

Όπως έχει δηλώσει ο Hess (1987:253):

"η εποπτεία δε θα πρέπει να είναι καταφύγιο για καθάρματα" και αυτό σημαίνει ότι σε ορισμένες περιπτώσεις, ο επόπτης μπορεί να χρειαστεί να παρέμβει και να υποδείξει καθαρά στον, σύμβουλο ότι ένα ηθικό ζήτημα χρειάζεται προσοχή. Το καθήκον τόσο του επόπτη όσο και του εποπτευόμενου θα επιτευχθεί πιο εύκολα εδώ αν το έδαφος έχει ετοιμαστεί εκ των προτέρων.

Το πώς μπορούν να προχωρήσουν επόπτης και εποπτευόμενος στην περίπτωση που προκύψουν ηθικές ανησυχίες γύρω από τις ανάγκες του θεραπευτή στην πρακτική εξάσκηση, είναι προτιμητέο να συζητηθεί στο στάδιο κλεισίματος συμβολαίου για την εποπτεία.

Μια χρήσιμη ερώτηση που μπορεί να θέσει ο επόπτης είναι: "Αν έχω αμφιβολίες σχετικά με την πρακτική σας εξάσκηση ως προς τους πελάτες, πώς θα θέλατε να τις αντιμετωπίσω μαζί σας;"

Μια ανοιχτή πρόσκληση όπως αυτή αφήνει ξεκάθαρα τον εποπτευόμενο να μάθει ότι ο επόπτης του νιώθει άνετα απέναντι στις πλευρές επιβεβαίωσης ποιότητας της εποπτείας και του επιτρέπει να εκφράσει την άποψή του ως προς το πώς θα παρακολουθείται η δουλειά του.

Μέσα στη συζήτηση, ο επόπτης χρειάζεται σε κάποιο σημείο να δηλώσει καθαρά πώς θα ενεργήσει στην περίπτωση που ο σύμβουλος φαίνεται να καταπιάνεται με πρακτική που δείχνει να παραβιάζει την ηθική και μπορεί να οδηγήσει τον πελάτη σε ζημία.

Όπου ο επόπτης έχει ηθικές ή επαγγελματικές ανησυχίες σχετικά με την πρακτική πού ακολουθεί ο θεραπευτής, αυτό θα πρέπει να συζητείται πρώτα με τον εποπτευόμενο και κατά προτίμηση θα θίγονται σχετικοί κώδικες δεοντολογίας και αξίες έτσι ώστε ο εποπτευόμενος να έχει ξεκάθαρη εικόνα τον σκεπτικού των ανησυχιών και παρεμβάσεων του επόπτη.

Εκεί όπου η συζήτηση αποτυγχάνει να επιλύσει το πρόβλημα, πιθανές πορείες δράσης που ανοίγονται για τον επόπτη είναι οι εξής:

• Να πληροφορήσει τον οργανισμό ή το εκπαιδευτικό ίδρυμα στο οποίο υπάγεται ο εποπτευόμενος.
• Να κάνει επίκληση της διαδικασίας παραπόνων της επαγγελματικής εταιρείας του εποπτευόμενου και
• Να αρνηθεί να συνεχίσει την εποπτεία του θεραπευτή.

Δράση εκατέρωθεν θα πρέπει να αναλαμβάνεται μόνο αφού ο επόπτης έχει ζητήσει τη γνώμη του δικού του επόπτη ή συμβούλου.

Σε όλες τις περιπτώσεις, η ξεκάθαρη εξουσιοδότηση που έχει ο επόπτης για να εξασφαλίζει ότι οι πελάτες δε βλάπτονται πρέπει να εξισορροπείται έναντι τον δικαιώματος του εποπτευόμενου να εργάζεται σαν αυτόνομος επαγγελματίας.

Το παραπάνω απόσπασμα για την κλινική εποπτεία, είναι από το βιβλίο: Οδηγός Συμβουλευτικής & Ψυχοθεραπείας των εκδόσεων Ασημάκης.

Μπορείτε να αποκτήσετε το βιβλίο Οδηγός Συμβουλευτικής και Ψυχοθεραπείας, με έκπτωση 30%, από το εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο ψυχολογίας του Psychology.gr (περιορισμένος αριθμός αντιτύπων).

Το βιβλίο διαπραγματεύεται τις εξής θεματικές ενότητες:

1. Η συμβουλευτική και η ψυχοθεραπεία
2. Θεραπευτικές ικανότητες και κλινική πρακτική
3. Επαγγελματικά προβλήματα
4. Θεωρία και ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις
5. Προβλήματα που παρουσιάζουν οι πελάτες
6. Ειδικευμένες θεραπείες και μέθοδοι.