Ιστορική και επιστημολογική εξέλιξη της ψυχολογίας

Η εξέλιξη των συστημάτων της ψυχολογίας, αποτέλεσε αναγκαίο μέρος στην ανάπτυξη της διότι συνέβαλε να ορισθεί μεθοδολογικά και να χωροθετηθεί εντός της επιστήμης. Ωστόσο, η ψυχολογική έρευνα συνδέεται στενά με την φιλοσοφία μέσα από την επιστημιολογία και την αναζήτηση της γνώσης.

Φιλοσοφία και Ψυχολογία

Οι ιστορικοί εντοπίζουν στα γραπτά των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων, το πρώτο σημαντικό «σώμα» εργασίας στη Δύση, πλούσιο σε ψυχολογική σκέψη. Ο Σωκράτης έβάλε τα θεμέλεια της φιλοσοφικής προσέγγισης της ψυχολογίας, εξέφρασε τον ανθρωποκεντρικό προσανατολισμό στην πληρότητά του και εγκαινίασε μία διακριτή παράδοση η οποία εξελίχθηκε περαιτέρω από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη.

Ο Πλάτωνας, διατυπώνει τον ψυχοφυσικό δυισμό, την αφθαρσία και διαίρεση της ψυχής: λογικό, συναισθηματικό, αισθησιακά επιθυμητικό. Ο Αριστοτέλης, μαθητής του Πλάτωνα και πατέρας της Ψυχολογίας, επιχειρεί να γεφυρώσει το χάσμα σώματος-ψυχής που άνοιξε ο δάσκαλος του, υποστηρίζοντας ότι η ψυχή δεν μπορεί να υπάρχει χωρίς το σώμα αλλά και το σώμα δεν είναι παρά το όργανο της ψυχής (Δαφέρμος, 2020).

Αναγέννηση: Εμπειρισμός-Ορθολογισμός

Την περίοδο της Αναγέννησης εντοπίζονται οι απαρχές μιας πιο επιστημονικής θεώρησης της ψυχολογίας. Ο Descartes ήταν ο πρώτος που πρότεινε την αναζήτηση της αλήθειας μέσω της ενδοσκόπησης και της αισθητηριακής εμπειρίας. Με την περίφημη ρήση του «σκέφτομαι αλλά υπάρχω» θέτει και εκείνος το ζήτημα του δυισμού πνεύματος-σώματος και την αλληλεπίδραση τους (Δαφέρμος, 2020).

Η εμπειρική ψυχολογία εμφανίζεται κατά την ίδια εποχή και ο John Locke διατυπώνει την κλασική μορφή του εμπειρισμού: αρχή της γνώσεως είναι η εμπειρία (μέσω αισθήσεων), ο άνθρωπος γεννιέται «tabula rasa».

Τόσο ο εμπειρισμός όσο και ορθολογισμός, διακρίνονταν από σημαντικούς περιορισμούς τους οποίους ανέδειξε ο φιλόσοφος Immanuel Kant, υποστηρίζοντας ότι οι έννοιες δεν προκύπτουν άμεσα από την εμπειρία αλλά παράγονται από τον νου a priori ( Bacon, 2000: Brennan, 2009).

Νεότερη ψυχολογία

Με προάγγελο αυτές τις θεωρίες, η πειραματική ψυχολογία δεν άργησε να κάνει την εμφάνιση της και για πρώτη φορά εισάγεται ο όρος ενέργεια στην ιστορία της ψυχολογίας.

Ο Wilhelm Wundt, κύριος ιδρυτής της πειραματικής ψυχολογίας και εκφραστής του Δομισμού, διατυπώνει την θεωρία με κύριο πυρήνα το γεγονός ότι οι άνθρωποι μπορούν να εστιάσουν την προσοχή τους μόνο σε ότι επιθυμούν. Οι μελέτες του Wundt τον οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι η ενδοσκόπηση είναι ένα μέσο μελέτης του νου.

Την αξία της ενδοσκόπησης αναγνώρισε τόσο θεωρητικά όσο και πρακτικά ο Edward B.Titchener της σχολής του Δομισμού, σύντομα όμως θεωρήθηκε αναξιόπιστη.

Ζητήματα Ηθικής και Δεοντολογίας στην Άσκηση της Ψυχοθεραπείας
Κύκλος Σεμιναρίων για Επαγγελματίες Ψυχικής Υγείας | Γενική είσοδος: 35 ευρώ
Θεματικές Ενότητες: Διπλές σχέσεις θεραπευτή – θεραπευόμενου | Ψυχική ανθεκτικότητα του θεραπευτή | Υπέρβαση – παραβίαση ορίων στην ψυχοθεραπευτική σχέση | Ειδικές προκλήσεις στην ψυχοθεραπεία | Ζητήματα ηθικής και δεοντολογίας | Διαχείριση εξω-θεραπευτικών πληροφοριών | Διατήρηση και άρση του απορρήτου

Μια από τις σημαντικότερες τομές στην ιστορία της ψυχολογίας (19ος αιώνας), αποτέλεσε η Εξελικτική Θεωρία του Charles Darwin. Η προσαρμοστικότητα, η κληρονομικότητα, η φυσική επιλογή και η κοινή καταγωγή των ειδών από έναν κοινό πρόγονο, έθεσε το πλαίσιο για την ανάπτυξη του Λειτουργισμού (Baker & Sperry, 2018)

Ο Λειτουργισμός, εκφράστηκε ως αντίδραση στη γερμανική σχολή του Δομισμού από τον William James, πατέρα της αμερικανικής ψυχολογίας ο οποίος υποστήριξε ότι ο σωστός τρόπος μελέτης των ψυχολογικών φαινομένων είναι μέσω της εξέτασης της προσαρμοστικής τους αξίας και της λειτουργικότητάς τους. Ο Λειτουργισμός σταδιακά απορροφήθηκε από τον Αμερικανικό συμπεριφορισμό (Walker, 1945).

Η επίδραση του Ivan Pavlof και των εξαρτημένων ανακλαστικών υπήρξε καθοριστική στην ανάπτυξη του Συμπεριφορισμού, θεμελιωτής του οποίου υπήρξε ο John Watson. Βασική αρχή της θεωρίας είναι ότι η προσωπικότητα διαμορφώνεται από το περιβάλλον. Η σχέση μεταξύ συμπεριφοράς και των βιολογικών λειτουργιών είναι πάντοτε μια απάντηση σε ένα ερέθισμα στο περιβάλλον.

Οι μεθοδολογική περιορισμοί του Watson οδήγησαν στην ανάπτυξη μιας νέας οπτικής από τον Β.F. Skinner ο οποίος διατύπωσε την Συντελεστική διενεργό εξαρτημένη μάθηση: η συμπεριφορά ενισχύεται από παράγοντες θετικής ενίσχυσης, ή από την απόσυρση παραγόντων αρνητικής ενίσχυσης (Baker & Sperry, 2018)

Στις αρχές του 1900 στην Ευρώπη, εμφανίζεται η Ψυχαναλυτική θεωρία του Sigmoud Freud. Για πρώτη φορά μπαίνει στο μικροσκόπιο το ασυνείδητο, οι ελεύθεροι συνειρμοί, η σημασία της σεξουαλικής επιθυμίας (libido) στο ψυχισμό του ατόμου, τα ψυχοσεξουαλικά στάδια ανάπτυξης, οι θεωρίες προσωπικότητας, η διεργασία του ονείρου. Παρά τις επικρίσεις που δέχθηκε το έργο του Freud, δεν μπορεί να αναιρεθεί η συμβολή της δομής του ψυχικού οργάνου ( Id-Ego-Superego) στον ψυχισμό της ανθρώπινης ύπαρξης,.

Η θεωρία του, αν και ανατρεπτική και αμφιλεγόμενη ιδιαιτέρα στην Αμερική, άσκησε μεγάλη επιρροή σε σημαντικές προσωπικότητες όπως του C.Jung και A. Adler.

Και ενώ η Αμερικάνικη Ψυχολογία κυριαρχούνταν σε μεγάλο βαθμό από τον συμπεριφορισμό, η Ευρωπαϊκή Ψυχολογία, πλην της ψυχανάλυσης, έδινε έμφαση στη διαμόρφωση ολιστικότερων θεωριών όπως της Φαινομενολογίας, Μορφισμού και του Υπαρξισμού. Η «τρίτη δύναμη» της ψυχολογίας, αναδύεται.

Οι ψυχολόγοι της θεωρίας της Μορφής, ο Rogers, o Hebb και πολλοί άλλοι ήταν εκείνοι που άνοιξαν το δρόμο για την «γνωστική επανάσταση». Σημαντική τομή αποτέλεσε η τεχνητή νοημοσύνη του Turing για να αναλυθεί και να συγκριθεί με αυτήν η ανθρώπινη νοημοσύνη.

Η Γνωστική ψυχολογία ρίχνει το βάρος στη μελέτη συγκεκριμένων γνωστικών λειτουργιών (J. Piaget) και μάθηση και νοητικών δεξιοτήτων η οποία μεταβιβάζεται μέσω της γλώσσας.

Σε αντίθεση µε την ατοµοκεντρικές θεωρίες μάθησης, οι κοινωνικοπολιτισμικές θεωρίες βλέπουν τη μαθησιακή δραστηριότητα μόνο μέσα στο κοινωνικό, ιστορικό και πολιτισμικό πλαίσιο στο οποίο διαδραματίζεται. Η θεωρία του Lev Vygotsky «οι άνθρωποι μαθαίνουν μέσω των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων» καθώς και του Albert Bandura, «μάθηση μέσω παρατήρησης και μίμησης προτύπων», κρίνονται σημαντικές για τη σύγχρονη Γνωστική, Αναπτυξιακή και Εκπαιδευτική Ψυχολογία (Ferrari, & Robinson, & Yasnitsky, 2010).

Βιβλιογραφία

Francis Bacon, V. I. S., & Bacon, F. (2000). Francis Bacon: the new organon. Cambridge University Press.
Brennan, J. F. (1991). History and systems of psychology. Upper Saddle River, NJ: Prentice-Hall.
Baker, D. B. & Sperry, H. (2018). History of Psychology (24-04-2021).
Ferrari, M., Robinson, D. K., & Yasnitsky, A. (2010). Wundt, Vygotsky and Bandura: A cultural-historical science of consciousness in three acts. History of the human sciences, 23(3), 95-118.
Walker, P. G. (1945). History and Psychology. The Sociological Review, 37(1-4), 37-49.
Δαφέρμος, Μ. ( 2020). Επιστημιολογία της Ψυχολογίας.