Οι προσεγγίσεις της προσωπικότητας και των ατομικών διαφορών για την προκατάληψη

Βασική υπόθεση αυταρχικής προσωπικότητας: Ο Adorno και οι συνεργάτες του (1950) διατύπωσαν την υπόθεση ότι οι πολιτικές στάσεις των ανθρώπων εκφράζουν την προσωπικότητά τους. Η προκατάληψη αποτελεί εκδήλωση ενός παθολογικού τύπου προσωπικότητας.

Περιβάλλον δημιουργίας αυταρχικής προσωπικότητας

Oι διαφορές σε επίπεδο προσωπικότητας έχουν τις ρίζες τους στις εμπειρίες της παιδικής ηλικίας στο πλαίσιο της οικογένειας. Η επίδραση των ψυχοδυναμικών θεωριών οδήγησε στη διατύπωση της άποψης ότι κατά τη διάρκεια της κοινωνικοποίησής τους τα παιδιά απωθούν και δίνουν νέα κατεύθυνση στα συναισθήματα και στις ορμές τους.

Εάν κοινωνικοποιούνται σε μια οικογένεια που διατηρεί αυστηρούς κώδικες συμπεριφοράς και σκληρές μεθόδους πειθαρχίας, τότε τα παιδιά αναπτύσσουν ένα διπολικό και υπεραπλουστευτικό τρόπο σκέψης με όρους σωστού/λάθους.

Επιπλέον, φοβούμενα τις συνέπειες, είναι ανίκανα να εκδηλώσουν φυσιολογικά συναισθήματα επιθετικότητας απέναντι στους γονείς τους. Αυτού του είδους τα συναισθήματα ενδέχεται να κατευθυνθούν αργότερα προς άλλα άτομα, τα οποία λειτουργούν ως αποδιοπομπαίοι τράγοι.

Οι άνθρωποι που ανατρέφονται σε τέτοια περιβάλλοντα αναπτύσσουν μια αυστηρή προσωπικότητα, η οποία αναζητά ξεκάθαρα όρια μεταξύ των κατηγοριών και δείχνει ακαμψία απέναντι στο σωστό και στο λάθος.

Οι άνθρωποι με αυτό τον τύπο προσωπικότητας δείχνουν υπερβολικό σεβασμό στην εξουσία και διάκεινται περισσότερο θετικά απέναντι σε άτομα που ανήκουν στη δική τους ομάδα. Ο συγκεκριμένος τύπος προσωπικότητας ονομάστηκε «αυταρχικός».

Μετρήσεις αυταρχικής προσωπικότητας

Για να ελέγξουν τις υποθέσεις τους, ο Adorno και οι συνεργάτες του πραγματοποίησαν εκτεταμένες ψυχομετρικές δοκιμασίες και κατασκεύασαν την Κλίμακα F, η οποία μετρούσε τους φιλοφασιστικούς προσανατολισμούς και τις ποικίλες όψεις της αυταρχικής προσωπικότητας.

Για να επαληθεύσουν τις υποθέσεις τους σχετικά με τη σύνδεση μεταξύ προσωπικότητας και εμπειριών της παιδικής ηλικίας, οι ερευνητές δινήργησαν εκτενείς συνεντεύξεις με άτομα που είχαν συγκεντρώσει υψηλές και χαμηλές βαθμολογίες στην Κλίμακα F.

Η οικογενειακή ζωή των ανθρώπων που είχαν υψηλή βαθμολογία στην κλίμακα F αντανακλά τις υποθέσεις του Adorno και των συνεργατών του.

Έχουν πραγματοποιηθεί έρευνες που έδειξαν την ύπαρξη μιας σχέσης μεταξύ της αυταρχικής προσωπικότητας και της προκατάληψης, ενώ έχουν επίσης διατυπωθεί κριτικές γι' αυτή την προσέγγιση τόσο από μεθοδολογική όσο και από θεωρητική άποψη (Brown 1995). Μία από τις κριτικές που ασκήθηκαν αναφέρει ότι αυτή η προσέγγιση μελέτησε κυρίως το δεξιό αυταρχισμό. Με το θέμα αυτό ασχολήθηκε ο Rokeach (1956, 1960)

Η δογματική προσωπικότητα ή «στενότητα σκέψης»

Είναι σημαντικό να γίνει διάκριση μεταξύ του περιεχομένου των προκατειλημμένων πεποιθήσεων και των ομάδων προς τις οποίες κατευθύνονται αυτές οι πεποιθήσεις, καθώς και της σχέσης που υπάρχει μεταξύ αυτών των πεποιθήσεων, με άλλα λόγια της δομής τους.

Ο Rokeach υποστήριξε ότι οι προκατειλημμένοι άνθρωποι έχουν μια γνωστική δομή που τους επιτρέπει να διατηρήσουν αντιφατικές πεποιθήσεις, εάν οι συγκεκριμένες πεποιθήσεις απομονωθούν η μια από την άλλη. Αυτές οι άκαμπτες ή δογματικές προσωπικότητες δεν είναι δεκτικές απέναντι σε νέες πληροφορίες που θα μπορούσαν να αντικρουσουν τις πεποιθήσεις τους, έχουν δηλαδή στενότητα σκέψης.

Όπως και στην περίπτωση των αυταρχικών προσωπικοτήτων, η πηγή των δογματικών προσωπικοτήτων θεωρείται ότι εντοπίζεται στην πρώιμη παιδική ηλικία και στις σχέσεις με τους γονείς.

Μετρήσεις αδιαλλαξίας

Ο Rokeach σχεδίασε μια κλίμακα για τη μέτρηση της αδιαλλαξίας την Κλίμακα Ισχυρογνωμοσύνης- και μια Κλίμακα Αυταρχισμού με ελεύθερο περιεχόμενο -την Κλίμακα Δογματισμού.

Οι απόψεις του Rokeach είχαν κάποια εμπειρική υποστήριξη, ενώ τους ασκήθηκε και κριτική σε μεθοδολογικό και θεωρητικό επίπεδο. Ένα από τα κύρια θέματα στα οποία ασκήθηκε κριτική αφορά το γεγονός ότι οι κλίμακες που χρησιμοποιήθηκαν δεν είναι ουδέτερες αλλά ιδεολογικά κατευθυνόμενες (Billig 1976).

Η εξίσωση των δεξιών και των αριστερών εξτρεμιστών και η αφαίρεση του περιεχομένου των πεποιθήσεών τους δεν είναι μόνο ιδεολογικά επικίνδυνη, αλλά μπορεί και να συγκαλύψει το περιεχόμενο και τη λειτουργία της προκατάληψης.

Δεξιός αυταρχισμός

Ο δεξιός αυταρχισμός μπορεί να οριστεί ως η συνδιακύμανση τριών συστάδων στάσεων:

1. Αυταρχική υποταγή: Υψηλού βαθμού υπακοή στις νομιμοποιημένες αρχές.

2. Αυταρχική επιθετικότητα: Δέσμευση στις παραδόσεις και στους κοινωνικούς κανόνες που θεωρείται ότι επιδοκιμάζονται από τις Αρχές.

3. Συμβατικότητα: Δέσμευση στις παραδόσεις και στους κοινωνικούς κανόνες που θεωρείται ότι επιδοκιμάζονται από τις Αρχές (Altemeyer 1981, 1994)

Η κλίμακα που σχεδιάστηκε για τη μέτρηση του δεξιού αυταρχισμού ονομάστηκε RWA (Right Wing Authoritarianism).

Προσανατολισμός κοινωνικής κυριαρχίας

Σε μια προσπάθεια ελαχιστοποίησης των συγκρούσεων, οι κοινωνίες δημιουργούν μύθους που νομιμοποιούν την ιεραρχία, προωθούν την ανωτερότητα μιας ομάδας έναντι μιας άλλης, συντηρούν τις ανισότητες και δικαιολογούν την καταπίεση (Pratoo et al. 1994).

Ένας σημαντικός παράγοντας ο οποίος οδηγεί στην αποδοχή τέτοιου είδους ιδεολογιών είναι μια μεταβλητή ατομικών διαφορών που ονομάζεται προσανατολισμός κοινωνικής κυριαρχίας (ΠΚΚ).

Η Κλίμακα Προσανατολισμού Κοινωνικής Κυριαρχίας έχει χρησιμοποιηθεί ευρέως για την αξιολόγηση της επιθυμίας για κοινωνική κυριαρχία. Ωστόσο, η άποψη ότι οι κοινωνικές και πολιτικές στάσεις μπορούν να προβλεφθούν από μια μεταβλητή ατομικών διαφορών έχει δεχτεί κριτική. ίσως να αξίζει τον κόπο να εξετάσουμε περαιτέρω πώς δημιουργούνται και συντηρούνται οι μύθοι που νομιμοποιούν την ιεραρχία προτού εξετάσουμε ποιος μπορεί να είναι περισσότερο επιρρεπής στην αποδοχή τους.

Το παρόν άρθρο αποτελεί αδειοδοτημένο απόσπασμα από το βιβλίο Πολυπολιτισμική πραγματικότητα που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πεδίο.