Κοινωνικός Ρατσισμός: 'Οταν το Φυσιολογικά Διαφορετικό Άλλο Γίνεται Εχθρικό Άλλο

Ο ρατσισμός είναι ένα φαινόμενο σύνθετο και πολύπλοκο που εμφανίζεται σε όλες τις κοινωνίες ιστορικά. Παρόλα αυτά, για τους κοινωνικούς επιστήμονες, άλλος ήταν ο ορισμός του μέχρι τον 20ο αιώνα, και άλλος μετέπειτα. Έτσι, ενώ ο κλασσικός ορισμός του ρατσισμού, αναφέρεται και εστιάζει σε διαφορετικά φυλετικά χαρακτηριστικά με την πεποίθηση ότι αυτά καθορίζουν την ανώτερη ή κατώτερη διάκρισή τους, σήμερα μιλάμε για κοινωνικό ρατσισμό.

Κοινωνικός ρατσισμός

Και μιλάμε για κοινωνικό ρατσισμό γιατί αυτός ο όρος περιλαμβάνει όχι μόνο το χρώμα ή την φυλή ως αξιολογικά κριτήρια, αλλά και ένα πλήθος άλλων χαρακτηριστικών.

Η ηλικία, η όποιας μορφή σωματική δυσλειτουργία, η θρησκεία, το φύλο, η σεξουαλική ταυτότητα και έκφραση, η οικονομική κατάσταση, αλλά και η ψυχική ασθένεια, είναι μερικά από αυτά τα χαρακτηριστικά.

Αλήθεια, τι είναι ο ρατσισμός; Τι τον γεννά, πόσο επηρεάζει την συνολικότερη ανάπτυξη μιας κοινωνίας σε όλα τα επίπεδα και ποια είναι τα αντανακλαστικά αντιμετώπισής του;

Στερεότυπα και προκαταλήψεις

Κάθε στερεότυπο ή προκατάληψη που οδηγεί σε διάκριση και επιθετική συμπεριφορά  απέναντι σε ένα άτομο ή μια ομάδα, ονομάζεται ρατσισμός.

Τα στερεότυπα είναι αυθαίρετες και απλουστευμένες απόψεις (είτε θετικές είτε αρνητικές )για την πραγματικότητα και την κοινωνία, τις οποίες τις αποδεχόμαστε άκριτα και για αυτό τον λόγο λέγονται στερεότυπα. Για παράδειγμα, όλοι οι αθλητές ντοπάρονται, όλοι οι γιατροί παίρνουν φακελάκι και πολλά άλλα.

Οι προκαταλήψεις από την άλλη είναι η εκ των προτέρων αρνητική γνώμη και εχθρική αντιμετώπιση ατόμων ή ομάδων. Ένα από τα πάρα πολλά αλλά και τραγικά παραδείγματα αυτού, η φυλάκιση για 26 χρόνια του πρώτου ελεύθερου προέδρου της Ν. Αφρικής, Νέλσον Μαντέλα ο οποίος τάχτηκε κατά της ρατσιστικής δικτατορίας της χώρας του, του λεγόμενου Απαρτχάιντ. Άλλα παραδείγματα της καθημερινής μας πραγματικότητας;

Είναι γυναίκα, άρα είναι αδύναμο φύλο, άρα σε κάθε παρενόχληση ή παραβίαση του φύλου της, θα πρέπει να λειτουργεί παθητικά και να μην αντιδρά! Είναι παραπληγικός; Άρα διαφορετικός και αδύναμος κι άρα δεν μπορεί να κάνει πράγματα, π.χ. να εργαστεί!

Ομοφυλοφιλία και ρατσισμός

Είναι ομοφυλόφιλος, άρα διαταραγμένος! Η ομοφυλοφιλία αφαιρέθηκε από το επίσημο διαγνωστικό εγχειρίδιο DSM, για τις ψυχικές διαταραχές, το 1973, από τον Αμερικάνικο Σύνδεσμο Ψυχιατρικής μεν, αλλά ένα χρόνο αργότερα δε, ο πρόεδρος Αϊζενχάουερ, απαγόρευσε στους ομοφυλόφιλους να εργάζονται στον δημόσιο τομέα.

Η απόφαση, τους χαρακτήριζε ως ''επικίνδυνα στοιχεία, το ίδιο με τους αλκοολικός και τους νευρωτικούς''. Η κοινωνία αντέδρασε, όμως τέτοιες πολιτικές αποφάσεις δείχνουν το μέγεθος και το βάθος του ανθρώπινου εκφοβισμού.

Τα αίτια του ρατσισμού

Διερευνώντας τα αίτια του ρατσισμού, μην ξεχνάμε ότι η θεωρία πάνω στην οποία στηρίχτηκε ο ρατσισμός, ήταν η φυλετική διάκριση. Συνέπεια αυτού, η αποικιοκρατία η οποία δεν ήταν τίποτα άλλο από την εκμετάλλευση όχι μόνο των φυσικών πηγών πλούτου της κάθε χώρας, αλλά και η ''νόμιμη'' υποδούλωση των κατοίκων της και η εξόντωσή τους. Ήταν φτωχότεροι άρα υποδεέστεροι, άρα μπορούμε να τους κάνουμε σκλάβους και να πλουτίζουμε από αυτούς.

Κοινωνιολογικά και ψυχολογικά, είναι εύκολο να καταλάβουμε ότι το πώς αντιλαμβανόμαστε τον ευατό μας και τον άλλον, ξεκινάει από την πηγή που μας τα διδάσκει. Και η πηγή αυτή είναι η οικογένεια.

Η οικογένεια μαθαίνει το παιδί να σέβεται τον ευατό του, το αποδέχεται έτσι όπως ακριβώς είναι, του μαθαίνει την κατανόηση του κόσμου. Τι ωραία έκφραση! Κατανοώ τον κόσμο και τον εαυτό μου.

Βέβαια, η κατανόηση, εννοιολογικά και πρακτικά, είναι άμεσα συνυφασμένη με την αποδοχή.

Δεν μπορώ να κατανοήσω κάτι που εκ των προτέρων δεν το δέχομαι έτσι δεν είναι; Δεν το δέχομαι ισότιμα, άκριτα και ελεύθερα. Το δέχομαι μόνο αν και εφόσον πληροί τα δικά μου κριτήρια και όρους.

Ειδάλλως, το εχθρεύομαι, το απαξιώνω, του επιτίθεμαι. Επιτέθεμαι σε έναν συνάνθρωπό μου, εχθρεύομαι και φοβάμαι αυτόν που αυθαίρετα κάποιοι έχουν ορίσει ως διαφορετικό και εγώ το έχω ''αγκαλιάσει'' ως δική μου θεωρία και στάση ζωής. Ο διαφορετικός άλλος γίνεται εχθρικός άλλος. Και εμείς αμυνόμαστε απέναντί του. Και αμυνόμαστε με επίθεση, είτε ως άτομα είτε ως κοινωνίες.

Ο αποδιοπομπαίος τράγος

Η ψυχαναλυτική θεωρία έχει μια πολύ ενδιαφέρουσα άποψη για την αιτία αυτής της επιθετικότητας. Όταν δεν μπορούμε ή δεν θέλουμε να αναλάβουμε την ευθύνη για την δική μας κατάσταση ή την ζωή μας, την μεταθέτουμε στους άλλους.

Ο T. Szasz είχε πεί εύστοχα: Ο αποδιοπομπαίος τράγος δεν είναι ένα πραγματικό πρόσωπο αλλά ένας τύπος ή, όπως θα ήθελε ένας ψυχαναλυτής, μια μεταβιβαστική φιγούρα στην οποία προβάλλει ο παρατηρητής τους δικούς του φόβους (ή ελπίδες)

Τρόποι αντιμετώπισης ρατσιστικών στάσεων

Θα μπορούσαμε να πούμε πολλά για την δράση και την κινητοποίηση συλλογικών ομάδων, διεθνών οργανώσεων , κινητοποίηση και ευαισθητοποίηση των σχολικών μονάδων ως τρόπους αντιμετώπισης των ρατσιστικών στάσεων. Ιδιαίτερα το σχολείο, στόχο έχει να διασφαλίζει ίσες ευκαιρίες σε όλους, να μαθαίνει στο παιδί, ότι η ανάπτυξή του στηρίζεται στην αλληλεγγύη, στην ειρήνη και την ελευθερία, και πως όσο και αν οι συνθήκες μεταβάλλονται οικονομικά και κοινωνικά, η βία και η εχθρότητα δεν αποτελούν λύση ούτε απάντηση.

Γιατί η βία απαντά με βία; Γιατί η μισαλλοδοξία γεννά εχθρούς; Μαθαίνοντας να φοβάσαι και να εχθρεύεσαι τον άλλον ως διαφορετική εικόνα, στην ουσία πόσο δεν φοβάσαι και δεν εχθρεύεσαι τον εαυτό σου;

Αυτοί οι προβληματισμοί, εστιάζουν στο παιδί, γιατί το παιδί είναι ο αυριανός ελεύθερος ενήλικας, και έχουμε υποχρέωση αν θέλουμε να φωτίσουμε λίγο την ελπίδα του κόσμου μας, να δίνουμε στο παιδί το δικαίωμα του σεβασμού.

''Προσοχή! Η σύγχρονη ζωή διαπλάθεται από ένα ισχυρό κτήνος, τον Homo Rapax (άπληστο άνθρωπο). Αυτός υπαγορεύει τους τρόπους ζωής. Οι παραχωρήσεις του για τους αδύναμους είναι ψεύτικες. Πλαστός είναι ο σεβασμός για τον γέρο, το ίδιο για την ισότητα των γυναικών και η ευμένεια για το παιδί. Περιπλανιέται άστεγο το συναίσθημα – σαν την Σταχτοπούτα. Ενώ ακριβώς τα παιδιά είναι οι πρίγκηπες των αισθήσεων, ποιητές και στοχαστές. Σεβασμός , αν όχι ταπεινότητα, μπροστά στην λευκή, φωτεινή, άσπιλη, άγια παιδικότητα!''

Βιβλιογραφία

1. Ο Νέλσον Μαντέλα (Nelson Rolihlahla Mandela, 1918-2013) ήταν αγωνιστής του κινήματος κατά του Απαρτχάιντ, που αναπτύχθηκε στη Δημοκρατία της Νότιας Αφρικής. Στη συνέχεια ασχολήθηκε με την πολιτική και υπήρξε ο πρώτος έγχρωμος πρόεδρος της πατρίδας του (1994-1999). Από το 1998 μέχρι το 1999 διετέλεσε Πρόεδρος του Κινήματος των Αδεσμεύτων. Πηγή, Βικιπαίδεια

2. mixanitouxronou.gr

3. Szasz, Thomas 1983, The Manufacture of Madness, Εκδόσεις Τανός, Αθήνα

4. Korczak.J. , ''Το δικαίωμα του παιδιού στον σεβασμό'' , Εκδόσεις Μεταίχμιο, Αθήνα