Συγκρούσεις στην οικογένεια: πότε πρέπει να ανησυχώ;

Τι είναι άραγε η σύγκρουση και πώς δημιουργείται μέσα στο οικογενειακό πλαίσιο; Η σύγκρουση στην οικογένεια οδηγεί στην αποξένωση, στο γκρέμισμα των οικογενειακών δεσμών και στην απομόνωση; πως θα μπορούσε μια σύγκρουση να έχει θετικά αποτελέσματα για το άτομο και το οικογενειακό πλαίσιο;

Η στάση μας απέναντι στην σύγκρουση

Συχνά όταν ακούμε την λέξη «σύγκρουση» αντιλαμβανόμαστε την αρνητική έννοια του όρου. Όλοι έχουμε να θυμηθούμε φορές που βρεθήκαμε σε περιστάσεις όπου ήρθαμε αντιμέτωποι με μια δύσκολη αδιέξοδη και συγκρουσιακή κατάσταση, την οποία δε μπορούσαμε να διαχειριστούμε με ένα ήρεμο και αποτελεσματικό τρόπο. Τέτοιες εμπειρίες μπορεί να μας οδηγήσουν να θεωρήσουμε  τις συγκρούσεις ανεπιθύμητες και με καταστρεπτικές συνέπειες στις προσωπικές σχέσεις και στο ίδιο τον εαυτό (Jonson & Jonson, 1996). Οι συγκρούσεις ωστόσο γίνονται ακόμα πιο δύσκολες όταν αναφερόμαστε στις στενές διαπροσωπικές μας σχέσεις και δεν υπάρχει πιο οικεία και στενή επαφή από αυτή που αναπτύσσουμε με τα μέλη της οικογένειάς μας. Εκεί βέβαια υπάρχει ο κίνδυνος οι συγκρούσεις να γίνουν συνεχόμενες και παρατεταμένες και τα μέλη να εμπλακούν σε μια νοσηρή και δυσλειτουργική επικοινωνία και επαφή με οδυνηρές επιπτώσεις στην ψυχοσυναισθηματική τους υγεία και εξέλιξη.

Αποκτήστε το βιβλίο Συναισθηματική νοημοσύνη από το εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο ψυχολογίας της Πύλης του Psychology.gr

Η Οικογένεια ως σύστημα

Η οικογένεια αποτελεί ένα μικροσύστημα της κοινωνίας που τα μέλη εμπλέκονται με συναισθηματικούς δεσμούς, ζουν μαζί, αλληλεπιδρούν και αλληλοεπηρεάζονται. Η σύγκρουση είναι αναπόφευκτη μέσα σε ένα οικογενειακό πλαίσιο και μπορεί να δημιουργηθεί τόσο ανάμεσα στο ζευγάρι, στα παιδιά μεταξύ τους όσο και μεταξύ παιδιών και γονέων. Η έμφαση δεν δίνεται στα ατομικά χαρακτηριστικά των μελών της αλλά στον τρόπο που τα μέλη συναλλάσσονται μεταξύ τους στο πλαίσιο του οικογενειακού συστήματος. Στην οικογένεια υπάρχουν ιεραρχίες, ρόλοι, τρόποι επικοινωνίας, οικογενειακές συμμαχίες που διέπουν και καθορίζουν τον ιδιαίτερο τρόπο με τον οποίο η κάθε οικογένεια λειτουργεί και αντιδρά στα εξωτερικά και εσωτερικά ερεθίσματα. Επίσης, καθορίζει τον ιδιαίτερο τρόπο που τα μέλη αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και διαχειρίζονται τις μεταξύ τους συγκρουσιακές καταστάσεις και εντάσεις (Munuchin, 1985).

Μήπως αισθάνεσαι πως στην οικογένειά σου δεν σε καταλαβαίνει κανείς; Μήπως το σπίτι αντί για σημείο ασφάλειας και θαλπωρής έχει μετατραπεί σε ένα πεδίο μάχης και σύγκρουσης;

Δυσλειτουργική επικοινωνία και αλληλεπίδραση

Το επόμενο ερώτημα σε αυτήν την περίπτωση είναι πότε η σύγκρουση γίνεται προβληματική και μη λειτουργική για τα μέλη μιας οικογένειας; Με λίγα λόγια, πότε χρειάζεται να ανησυχεί κανείς για τις οικογενειακές του σχέσεις; Σύμφωνα με τον Laursen & Collins (1994) τρία στοιχεία δείχνουν την προβληματικότητα μιας συγκρουσιακής συνθήκης σε ένα οικογενειακό πλαίσιο. Τρία στοιχεία που θα λέγαμε πως είναι αλληλένδετα και όσο συνυπάρχουν ταυτόχρονα τόσο πιο δύσκολη και δυσλειτουργική γίνεται η επικοινωνία και η αλληλεπίδραση των μελών μιας οικογένειας. Το ένα αφορά τη συχνότητα των διαφωνιών και των συγκρουσιακών καταστάσεων σε μια οικογένεια. Σαφώς όσο πιο συχνές είναι οι εντάσεις, οι διαφωνίες και οι συγκρούσεις σε ένα οικογενειακό πλαίσιο τόσο τα μέλη ζουν σε ένα στρεσογόνο και γεμάτο ένταση οικογενειακό κλίμα, όπου δεν απολαμβάνουν ήρεμες και ειρηνικές οικογενειακές στιγμές.

Η ένταση των συγκρούσεων

Ο άλλος δείκτης είναι η ένταση των συγκρουσιακών καταστάσεων σε μια οικογένεια. Αυτός ο παράγοντας αναφέρεται στην ένταση των συναισθημάτων που επικρατούν και τις αντιδράσεις, συμπεριφορές σε μια συγκρουσιακή συνθήκη. Σαφώς σε αυτήν την περίπτωση δεν μιλάμε για μικρές διαφωνίες και διαφορετικές απόψεις που αφορούν ένα χαμηλής έντασης φαινόμενο αλλά αναφερόμαστε σε έντονες εκρήξεις θυμού, φωνές, υβρεολογία και επίθεση στην πιο ακραία μορφή που χαρακτηρίζονται από υψηλής έντασης συναισθήματα και ψυχολογική διάθεση.

Παρατήρησε, λοιπόν, και απάντησε πόσο έντονες είναι οι συγκρούσεις στην οικογένειά σου και πόσο ακραίες ή μη χαρακτηρίζονται οι αντιδράσεις σε αυτές από τα μέλη τις οικογένειάς σου; Τέλος παρατήρησε τον τρόπο επίλυσης και το αποτέλεσμα της κάθε σύγκρουσης. Έχουν οι συγκρούσεις θετικό ή αρνητικό έμβασμα, υπάρχει ικανοποιητική επίλυση της κατάστασης. Τα μέλη μετά την σύγκρουση συζητούν, διαπραγματεύονται, επικοινωνούν, κάνουν αμοιβαίες παραχωρήσεις, συμβιβάζονται; Ή αντίθετα μένουν παθητικά, δεν εκφράζουν τα συναισθήματά τους, έχουν συναισθηματική ένταση, ψυχική αναταραχή και τελικό αίσθημα μοναξιάς και στο τέλος νιώθουν αποξενωμένα και με συναισθηματική απόσταση μεταξύ τους;

Οικογενειακές συγκρούσεις

Οι συγκρούσεις στην οικογένεια είναι ένα φυσιολογικό φαινόμενο και συμβαίνουν διότι η οικογένεια αποτελεί ένα ζωντανό σύμπλεγμα/σύστημα διαφορετικών προσωπικοτήτων και χαρακτήρων, όπου οι ανάγκες, οι επιθυμίες, οι αξίες, οι προτεραιότητες και οι στόχοι των μελών συχνά διαφοροποιούνται και έρχονται σε σύγκρουση μεταξύ τους. Μέχρι ένα βαθμό η οποιαδήποτε σύγκρουση στο οικογενειακό πλαίσιο είναι φυσιολογική και αναγκαία για την ωρίμανση και ανάπτυξη των μελών της.

Η θεωρία του Erikson για τις συγκρούσεις

Όπως άλλωστε ο Erikson (1959) υποστηρίζει οι συγκρούσεις είναι κεντρικές και καθοριστικές για την προσωπική ανάπτυξη του ατόμου και οδηγούν στην αλλαγή και ωρίμανση του ατόμου. Σύμφωνα, λοιπόν, με την θεωρία του ο τρόπος με τον οποίο τα άτομα αντιμετωπίζουν τις εσωτερικές και εξωτερικές συγκρούσεις, καθορίζει την περαιτέρω ανάπτυξής τους ή μπορεί να προκαλέσει την στασιμότητα και παλινδρόμησή τους. Οπότε το μυστικό βρίσκεται στον τρόπο που κάθε οικογένεια και κάθε μέλος της ξεχωριστά διαχειρίζεται και επιλύει την σύγκρουση τόσο σε εσωτερικό όσο και σε εξωτερικό επίπεδο. Ο ιδιαίτερος τρόπος που στέκομαι και επιλύω την σύγκρουση είναι οπότε εκείνος ο παράγοντας που κάνει την διαφορά και δημιουργεί ένα τελείως διαφορετικό αποτέλεσμα τόσο σε συναισθηματικό όσο και σε ψυχολογικό επίπεδο στην οικογενειακή ζωή και καθορίζει τόσο την εξέλιξη των μελών της όσο και τη στασιμότητα/νοσηρότητα και αποδιοργάνωση της οικογενειακής εστίας.

Η στάση σου στις συγκρούσεις

Αναλογίσου, λοιπόν, και απάντησε στον εαυτό σου: απολαμβάνεις την οικογενειακή σου ζωή, βιώνεις χαρά και ικανοποίηση από την σχέση με τους σημαντικούς άλλους στην ζωή σου ή βρίσκεσαι σε συνεχή άμυνα και συγκρουσιακή σχέση μαζί τους; Αξιολόγησε με βάση τις παραπάνω διαστάσεις για να δεις αν η οικογενειακή σου ζωή βρίσκεται σε ένα καλό και λειτουργικό επίπεδο επικοινωνίας και επαφής ή αν υπάρχει λόγος να προβληματιστείς για την ποιότητα της οικογενειακής σου ζωής. Το ερώτημα είναι εσύ πως στέκεσαι απέναντί στην σύγκρουση στην ζωή σου με τους σημαντικούς άλλους και πόσο αυτό επηρεάζει την καθημερινή σου ζωή και ψυχική ισορροπία. Οι προβληματικές συγκρούσεις σε μια οικογένεια όσο και να φαίνονται πολλές φορές ότι γίνονται για ασήμαντα και επιφανειακά αίτια έχουν στο βάθος τους βαθύτερες αιτίες και ενδότερες ενδοψυχικές προεκτάσεις που μπορεί να οδηγήσουν τις σχέσεις των μελών της σε αδιέξοδο.

Bιβλιογραφία 

Erikson, E. H. (1959). Identity and the life cycle. New York: International University Press. 

Laursen, B., & Collins, W.A. (1994). Interpersonal conflicts during adolescence. Psychological Bulletin, 115, 197-209.

Minuchin, P. (1985 ). Families and individual development: Provocations from the field of family therapy. Child Development, 56, 289-302.

Johnson, D. W., & Johnson, R. T. (1996). Conflict resolution and peer mediation programs in elementary schools: A review of the research. Review of Educational Research, 66(4), 459-506.