Χηρεία: Κατανοώντας την απώλεια του συντρόφου

Κάθε απώλεια στη ζωή ενός ατόμου προκαλεί μια δύσκολη συναισθηματικά κατάσταση. Μερικές φορές αυτή η απώλεια αφορά μια θέση εργασίας, ένα σπίτι, έναν χωρισμό, ενώ κάποιες άλλες φορές πρόκειται για την απώλεια μέσω του θανάτου.

Μία από αυτές τις τραυματικές απώλειες, λοιπόν, μπορεί να αποτελέσει και ο θάνατος ενός συζύγου, που φαίνεται να επηρεάζει τη ζωή του ατόμου, ανεξάρτητα από την ποιότητα που είχε ο γάμος. Σκοπός αυτού του άρθρου είναι να γίνει λόγος για τα στάδια του πένθους και για το πώς μπορεί να βιώνουν οι χήροι την όλη κατάσταση, με σκοπό να γίνουν πιο κατανοητές οι σκέψεις και τα συναισθήματά τους στους ίδιους αλλά και στους κοντινούς τους ανθρώπους.

Θάνατος συντρόφου

Το πένθος είναι μια φυσιολογική κατάσταση στην οποία ένα πρόσωπο καλείται να επεξεργαστεί και να αποδεχτεί την απώλεια ενός δικού του ανθρώπου, διαχειριζόμενο παράλληλα τα συναισθήματα του. Συνήθως, η πρώτη αντίδραση στο άκουσμα της αναγγελίας του θανάτου είναι το μούδιασμα και το σοκ, που μπορεί να διαρκέσει από κάποιες στιγμές έως και κάποιους μήνες.

Στη συνέχεια, ενδέχεται να βιώνει έντονη θλίψη, πόνο και θυμό και να αναρωτιέται γιατί συνέβη αυτό το γεγονός. Νιώθει την ανάγκη να έρθει σε επαφή με το άτομο που έχασε (για αυτόν τον λόγο είναι πιθανές οι συχνές επισκέψεις στο νεκροταφείο), μπορεί όμως και να αντιδράσει προσπαθώντας να «πνίξει» αυτή την ανάγκη για επικοινωνία με τον νεκρό.

Έπειτα, αρχίζει να αντιλαμβάνεται τη μονιμότητα της κατάστασης, ενώ βρίσκεται σε θλίψη και σε κάποια αποδιοργάνωση. Τέλος, υπάρχει η αναδιοργάνωση της ζωής, αναζητώντας νέους τρόπους να ανταπεξέλθει στη νέα κατάσταση. Το πένθος περνάει σε δεύτερη θέση, χωρίς να εξαφανίζεται, και ο πενθών συνεχίζει τη ζωή του.

Μπορεί οι αντιδράσεις να μη συμβαίνουν με αυτήν ακριβώς την σειρά, γιατί ο κάθε άνθρωπος αποτελεί μια ξεχωριστή οντότητα. Σε κάθε περίπτωση, τα παραπάνω είναι λογικό να συμβούν και αποτελούν μέρος της φυσικής διαδικασίας του πένθους όπως τη βιώνουμε όλοι.

Η αλλαγή της καθημερινότητας μετά την απώλεια συντρόφου

Η απώλεια ενός συντρόφου φαίνεται ωστόσο να συνδέεται και με άλλες μορφές απώλειας.

Για παράδειγμα, στη συγκατοίκηση, οι σύντροφοι έχουν κάποιες κοινές καθημερινές ρουτίνες, οι οποίες διαταράσσονται όταν ο ένας από τους δύο πεθάνει. Επίσης, οι σύζυγοι αναλαμβάνουν κάποιους ρόλους και αρμοδιότητες μέσα στην οικογένεια, καλύπτοντας τις συναισθηματικές και πρακτικές ανάγκες του άλλου.

Έτσι, υπάρχει η απώλεια του γνώριμου τρόπου ζωής και ο ρόλος που είχε αναλάβει ο εκλιπών μένει κενός, συνήθως μέχρι τη στιγμή που θα τον αναλάβει ο εν ζωή σύντροφος. Τα παραπάνω ίσως συμβάλλουν στο ότι κάποιοι βιώνουν έντονα τη χηρεία τους, ενώ δεν ήταν ικανοποιημένοι από τον γάμο τους.

Ελεύθερος χρόνος και ενοχές

Η αναγκαστική αυτή αλλαγή ή επέκταση των ρόλων του χήρου δημιουργεί μια νέα για αυτόν κατάσταση, η οποία δεν είναι πάντα εύκολα αποδεκτή.

Συγκεκριμένα, αν κάποιος έχει μάθει να παρέχει ή να λαμβάνει φροντίδα, του είναι δύσκολο να χάνει το υποκείμενο ή το αντικείμενο της λειτουργίας αυτής.

Έχει φανεί για παράδειγμα πως κάποιες γυναίκες που διατηρούσαν έναν πιο παραδοσιακό ρόλο και είχαν αναλάβει σε μεγάλο βαθμό τη φροντίδα του συζύγου και της οικογένειας, όταν εγκατέλειψαν αυτόν τον ρόλο λόγω της απώλειας, «χρειάστηκε» για πρώτη φορά στη ζωή τους να αφιερώσουν χρόνο στον εαυτό τους, κάτι το οποίο τους έκανε να βλέπουν τον εαυτό τους ως λιγότερο ανιδιοτελή και περισσότερο εγωιστικό.

Είναι πιθανό κάποιες χήρες να απολαμβάνουν αυτόν τον επιπλέον ελεύθερο χρόνο, κάτι το οποίο όμως τις γεμίζει ενοχές, σαν να είναι απαγορευτικό να βιώσουν κάποιο θετικό συναίσθημα που σχετίζεται με την απώλεια.

Ωστόσο, πρέπει να τονίσουμε ότι αυτό δεν σημαίνει πως δεν νοιάζονται για τον αποθανόντα, πως δεν πενθούν ή ότι δεν θα ήθελαν να είναι αλλιώς τα πράγματα και να τον έχουν κοντά τους.

Απλώς βρίσκονται σε μία νέα, πρωτόγνωρη συνθήκη που είναι πιθανό να προκαλεί και κάποια ευχάριστα συναισθήματα. Είναι φυσιολογικό να το βιώνει κάποιος αυτό και δεν αποτελεί αιτία για να «αυτομαστιγώνεται».

Χηρεύσαντες και νέα συντροφική σχέση

Παρόλα αυτά, θα πρέπει να αναφερθεί ότι υπάρχουν και αρκετοί χήροι ή χήρες που είτε δεν νιώθουν αυτά τα συναισθήματα είτε δεν το παραδέχονται. Δεν απολαμβάνουν την ελευθερία, αισθάνονται χαμένοι, και για μεγάλο χρονικό διάστημα μπορεί να μην σκέφτονται να συνάψουν μια νέα σχέση.

Τους λείπει αυτή η ρουτίνα, ωστόσο δεν είναι διατεθειμένοι να σχηματίσουν μια νέα με κάποιον άλλο σύντροφο. Ίσως, όμως, κάποια στιγμή, δημιουργηθεί η ανάγκη για μια καινούρια σχέση, καθώς η μοναξιά είναι ένα σύνηθες συναίσθημα στους χήρους. Μπορεί, μάλιστα, να εντείνεται όταν βρίσκονται σε συναναστροφή με άλλα ζευγάρια.

Η επιθυμία για δημιουργία μιας νέας σχέσης είναι πιο πιθανό να προκύψει σε πιο νεαρούς σε ηλικία χηρεύσαντες.

Έχει παρατηρηθεί πως αρκετοί από αυτούς που έμειναν χήροι σε μεγάλη ηλικία, δεν ήθελαν ένα νέο άτομο στη ζωή τους καθώς δεν επιθυμούσαν να φροντίζουν κάποιον άλλο άνθρωπο που, και λόγω ηλικίας, πιθανότερα να είχε αρκετά προβλήματα υγείας.

Ευχαρίστως θα το έκαναν στον αποθανόντα, με τον οποίο μεγάλωσαν μαζί, αλλά όχι σε κάποιον που τη στιγμή της γνωριμίας τους είναι ήδη ηλικιωμένος. Σαφώς, τα παραπάνω δεν αποτελούν κανόνα, καθώς η κάθε περίπτωση ατόμου είναι διαφορετική, ενώ μπορεί να υπάρξουν και άλλοι λόγοι για τη μη σύναψη νέας σχέσης.

Από τα παραπάνω, ίσως να προκύψει η εξής απορία: «Τι αλλάζει αν προχωρήσει κάποιος σε νέα σχέση; Παύει το πένθος;».

Είτε αποφασίσει κάποιος να προχωρήσει σε νέα σχέση είτε όχι, μπορεί να αισθάνεται δεσμό με τον αποθανόντα ακόμα και μετά από χρόνια. Αυτή η σύνδεση πιθανότατα δεν είναι ανησυχητική και δεν δείχνει κακή προσαρμογή στον χαμό του συντρόφου. Είναι πολύ λογικό να εμφανιστούν αναμνήσεις και φορτισμένες εικόνες με τον εκλιπόντα.

Οι σκέψεις αυτές μπορούν να φέρουν οικειότητα, αλλά ταυτόχρονα να προκαλούν και ανησυχία. Η κάθε ανάμνηση επιφέρει συναισθήματα που δύσκολα αγνοούνται. Η θλίψη μπορεί να εμφανίζεται και σε διάφορες σημαντικές ημερομηνίες σχετικές με τον σύντροφο που πέθανε (π.χ. ημερομηνία θανάτου, επέτειο γάμου ή ημερομηνία γενεθλίων).

Όσοι νιώθουν κάποια παρηγοριά από τις αναμνήσεις, έχει παρατηρηθεί ότι αισθάνονται λιγότερο αδύναμοι να αντιμετωπίσουν την θλίψη τους.

Απώλεια νοήματος

Από μία άλλη οπτική, πιο υπαρξιακή, ένας από τους λόγους που η απώλεια ενός συζύγου έχει τόσο μεγάλο αντίκτυπο στον χηρεύσαντα, είναι γιατί νιώθει ότι η ζωή του στερείται από νόημα.

To άτομο έχει κάποιες κεντρικές πεποιθήσεις για τον εαυτό του, τους άλλους και τον κόσμο, μέσα από τις οποίες νοηματοδοτεί τα γεγονότα.

Μετά από ένα τέτοιο γεγονός μπορεί να επηρεαστούν αυτές οι ιδέες, αφήνοντας το άτομο να αναζητά ένα νόημα στην απώλεια του δικού του ανθρώπου αλλά και στη δική του ζωή.

Έχει φανεί ότι δύο νοήματα μπορούν να βρεθούν σε μία απώλεια, η κατανόηση του γεγονότος και το «όφελος» από αυτή την εμπειρία. Συνήθως είναι πιο δύσκολο να βρεθεί κάποιο νόημα σε έναν ξαφνικό θάνατο, σε αντίθεση με έναν φυσικό.

Αν, ωστόσο, το άτομο βρει κάποιο θετικό νόημα στην απώλεια (π.χ. ότι δεν θα ταλαιπωρείται πια ο αποθανόντας) ή δεν αναζητήσει καθόλου νόημα είναι πιο πιθανό να προσαρμοστεί καλύτερα στις νέες συνθήκες, από ότι κάποιος που αναζητεί και δεν βρίσκει νόημα στην απώλεια.

Η εσωτερική διεργασία του πένθους

Με λίγα λόγια, το πένθος δεν έχει μονάδα μέτρησης και δεν αξιολογείται με βάση το αν θα αισθανθείς καλά κάποιες στιγμές ή αν θα επιλέξεις να βρεις κάποιον νέο σύντροφο.

Είναι μια εσωτερική διεργασία, που ο καθένας τη βιώνει διαφορετικά. Άλλοι μπορεί να υποφέρουν αλλά να συνεχίζουν τη ζωή τους, ενώ άλλοι χρειάζονται κάποιο χρόνο και χώρο για να επανέλθουν στους ρυθμούς τους. Δώσε στον εαυτό σου χρόνο και ζήτησε από τους δικούς σου ανθρώπους τη στήριξη που επιθυμείς.

Όσο περνάει ο καιρός, πιθανότατα θα χρειάζεται ή θα επιθυμείς και ο ίδιος να προχωρήσεις. Μπορεί ένα κομμάτι σου πάντα να πενθεί ή να φυλάει τον εκλιπόντα.

Ωστόσο, δεν είναι κακό να προχωρήσεις, ούτε είναι προδοσία προς το πρόσωπο που χάθηκε. Πιθανότατα πάντα θα υπάρχει κάποιος χώρος στις σκέψεις σου για εκείνον τον άνθρωπο. Σε κάθε περίπτωση, αν αυτή η νέα κατάσταση πάψει να είναι διαχειρίσιμη, μπορείς να απευθυνθείς σε κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας.

Στις Σκιές του Έρωτα, για τους αιρετικούς της αγάπης , του Πέτρου Θεοδώρου, από τις Εκδόσεις PSYCHOLOGY.GR:  Αποκτήστε το βιβλίο των Ερώτων, από το εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο ψυχολογίας.

Βιβλιογραφία:

Andersen, S. S., & Brünner, R. N. (2020). New roads to commensality in widowhood. Appetite, 155, 104827

Carnelley, K. B., Wortman, C. B., Bolger, N., & Burke, C. T. (2006). The time course of grief reactions to spousal loss: Evidence from a national probability sample. Journal of Personality and Social Psychology, 91(3), 476–492

Davidson, K. (2001). Late life widowhood, selfishness and new partnership choices: a gendered perspective. Ageing and Society, 21(03), 297–317