Χημικές ουσίες που επηρεάζουν τις νοητικές λειτουργίες

Τα προηγούμενα χρόνια υπήρχε η άποψη ότι οι αμφεταμίνες βελτιώνουν τις νοητικές λειτουργίες. Παρόλο που οι αμφεταμίνες κρατούν το άτομο σε εγρήγορση έτσι ώστε να εκτελέσει ένα γνωστικό έργο, είναι ουσίες εξαιρετικά εθιστικές και επικίνδυνες.

Φάρμακα και νοητικές λειτουργίες

Από την άλλη, ούτε τα διεγερτικά αποτελούν καλή λύση για όποιον θέλει να παραμείνει εναργής ώστε να εκτελέσει καλά ένα γνωστικό έργο. Τα διεγερτικά μπορεί να διασφαλίζουν την εγρήγορση του οργανισμού, συγχρόνως όμως τον καθιστούν πιο επιρρεπή στους περισπασμούς.

Αυτό που συνήθως βοηθά περισσότερο τις νοητικές λειτουργίες είναι τα κίνητρα. Οι ερευνητές συνεχίζουν να δημιουργούν φάρμακα για ανθρώπους με προβληματικές νοητικές λειτουργίες (Rosenzweig, 1998), σχεδόν όλα όμως έχουν παρενέργειες τις οποίες αξίζει να υποστεί κανείς μόνο στην περίπτωση πραγματικών νευρολογικών διαταραχών.

Όσο αποτελεσματικά και αν είναι κάποια φάρμακα για τη θεραπεία ορισμένων σοβαρών προβλημάτων ή συμπτωμάτων, πρέπει πάντα να έχει κανείς κατά νου ότι επηρεάζουν τη γνωστική επίδοση του ατόμου.

Σε γενικές γραμμές, ναρκωτικές ουσίες και φάρμακα που προκαλούν νευρικότητα ή υπνηλία επηρεάζουν τις νοητικές λειτουργίες. Υπνηλία προκαλούν τα περισσότερα αντισταμινικά και τα φάρμακα που συνταγογραφούνται για το απλό κρυολόγημα, ενώ το ίδιο αποτέλεσμα έχουν και τα περισσότερα ηρεμιστικά, κάποια αντικαταθλιπτικά και τα καταπραϋντικά φάρμακα.

Από την άλλη πλευρά οποιοδήποτε φάρμακο πορκαλεί νευρικότητα, όπως τα διεγερτικά και πολλά από τα χάπια διαίτης, επηρεάζουν τη γνωστική συμπεριφορά (Brown & Larson, 1993). Έχει βρεθεί ότι το ίδιο συμβαίνει και με κάποια αντιβιοτικά.

Οι γνωστές κύριες παρενέργειες αναγράφονται συνήθως στις οδηγίες που βρίσκονται μέσα στη συσκευασία των φαρμάκων. Δυστυχώς, για διάφοσους λόγους, πολλά από τα γνωστικά προβλήματα που μπορεί να παρουσιαστούν είναι πιθανό να μην αναφέρονται. Θα πρέπει συνεπώς να είμαστε ευαίσθητοι στην ανίχνευση παρενεργειών και γενικότερων προβλημάτων, όπως είναι, για παράδειγμα, η δυσχέρεια της μνήμης ή αλλων γνωστικών λειτουργιών.

Παραδείγματα ουσιών και γεγονότων που μπορεί να επηρεάσουν τις νοητικές λειτουργίες:

• Φάρμακα χρησιμοποιούμενα στη γενική παθολογία: αμφεταμίνες, αναλγητικά, αντιβιοτικά, αντιεμετικά, αντισταμινικά, οφθαλμικά κολλύρια, σκοπολαμίνη
• Ψυχιατρικά φάρμακα: αγχολυτικά, αντικαταθλιπτικά, αντιψυχωσικά, λίθιο, ηρεμιστικά
• Θεραπείες με περιοσική ή μόνιμη δράση: χειρουργική επέμβαση, ηλεκτροσπασμοθεραπεία, διαδερμικός ερεθισμός
• Χρήση ουσιών: αμφεταμίνες, ναρκωτικές ουσίες, αλκοόλ, καφεΐνη, νικοτίνη
• Εμπειρίες: συναισθηματικό τραύμα, κόπωση, έλλειψη ύπνου, υπογλυκαιμία, υποστιτισμός, φοβίες, υπερβολική κατανάλωση τροφής κ.ά.

Επίδραση χημικών ουσιών ευρείας κατανάλωσης στις νοητικές λειτουργίες

Παρότι ο καφές, το τσάι, τα αναψυκτικά και τα αλκοολούχα ποτά δεν θεωρούνται συνήθως χημικές ουσίες, στην πραγματικότητα είναι. Ο λόγος είναι ότι περιέχουν χημικές οσυίες που δρουν ως διεγερτικά.

Η λήψη τέτοιων διεγερτικών στη σωστή ποσότητα δρα συνήθως βελτιωτικά στις γνωστικές επιδόσεις.

Μια μικρότερη από τη συνηθισμένη δόση διεγερτικού στα άτομα που έχουν συνηθίσει στη λήψη τους τα καθιστά λιγότερο ικανά στην εκτέλεση γνωστικών έργων εξαιτίας της μειωμένης επικέντρωσης της προσοχής τους. Η χορήγηση μεγάλης δόσης διεγερτικού, από την άλλη πλευρά, προκαλεί νευρικότητα, με συνέπεια και πάλι τη διάσπαση της προσοχής.

Οι νοητικές λειτουργίες επηρεάζονται επίσης από τη χρήση και την εξάρτηση από ουσίες όπως το αλκοόλ, η κάνναβη, η κοκαΐνη και τα οπιοειδή. Το αλκοόλ καταστέλλει το κεντρικό νευρικό σύστημα.

Μερικές φορές ονομάζεται «τροφή της αμνησίας» επειδή αρχικά επηρεάζει τη μνήμη εργασίας, ενώ μακροπρόθεσμα, μετά από πολλά χρόνια κατανάλωσης, καταστρέφει αργά τους ιστούς στο στέλεχος και στον φλοιό του εγκεφάλου. Με την καταστροφή των ιστών του εγκεφάλου μειώνεται η ικανότητα μάθησης.

Η απώλεια ιστού σταματά μόλις διακοπεί η κατανάλωση αλκοόλ, ο χαμένος ιστός όμως δεν επανεμφανίζεται, ούτε μπορεί να αποκατασταθεί με ιατρικές παρεμβάσεις. Κάποιες από τις μνήμες που χάνονται εξαιτίας της κατανάλωσης αλκοόλ έχουν να κάνουν με σημασιολογικές και διαδικαστικές γνώσεις, καθώς και με εμπειρίες του παρελθόντος που συνδυάζουν αυτά τα είδη πληροφοριών. Εξαιτίας αυτών των απωλειών το άτομο καθίσταται σταδιακά λιγότερο ικανό, επιδέξιο και ενδιαφέρον.

Τι να ΜΗΝ περιμένω από την ψυχοθεραπεία μου;
3ωρο Online βιωματικό εργαστήριο του PSYCHOLOGY.GR
Θεματικές Ενότητες: Τι είναι για μένα η ψυχοθεραπεία, τι περιμένω από αυτήν τη διαδικασία; | Τι περιμένω από τον ψυχοθεραπευτή μου; | Ποια είναι τα όριά της ψυχοθεραπείας; | Πώς αντιλαμβάνομαι αν με ωφελεί ή αν τη χρησιμοποιώ ως άλλοθι για να μένω στην ουσία στάσιμος;

Οι άνθρωποι θυμούνται καλύτερα όταν απέχουν από ψυχοτρόπες ουσίες. Μερικοί υποστηρίζουν ότι αυτές οι ουσίες τούς χαλαρώνουν και η χαλάρωση τους βοηθά να μαθαίνουν καλύτερα.

Τα ευρήματα των ερευνών ωστόσο αντικρούουν αυτό τον ισχυρισμό.

Το αλκοόλ, η μαριχουάνα και άλλες ψυχοτρόπες ουσίες επηρεάζουν τη γνωστική επίδοση του ατόμου αμέσως μετά τη λήψη τους και πιθανώς επ' αόριστον. Αν κάποιος έχει στόχο τη χαλάρωση, υπάρχουν σίγουρα ασφαλέστεροι τρόπο να το πετύχει από το να χρησιμοποιήσει ψυχοτρόπες ουσίες.

Κατά καιρούς το κοινό πληροφορείται ότι ένα συγκεκριμένο φάρμακο βελτιώνει τις νοητικές λειτουργίες. Όσα φάρμακα όμως έχουν κυκλοφορήσει στο εμπόριο μέχρι σήμερα δεν στοχεύουν στη βελτίωση των νοητικών λειτουργιών των υγιών ατόμων, δεδομένου ότι εξ ορισμού ένα φάρμακο δημιουργείται για να αποκαταστήσει κάποιες ανεπάρκειες. Αν λοιπόν κάποιος δεν πάσχει από την ασθένεια την οποία υποτίθεται ότι θεραπεύει το συγκεκριμένο φάρμακο, δεν θα επωφεληθεί από τη χρήση του.

Ο λόγος είναι ότι τα φάρμακα αυτά είναι συνήθως σχεδιασμένα να σταθεροποιούν τις χημικές ανισρορροπίες του οργανισμού και μπορεί να προκαλέσουν σοβαρές (ακόμη και θανατηφόρες) παρενέργειες, ή και να αλληλεπιδράσουν με άλλα φάρμακα, αν δεν χορηγηθούν σωστά.

Το παρόν άρθρο αποτελεί αδειοδοτημένο απόσπασμα από το βιβλίο Εφαρμοσμένη Γνωστική Ψυχολογία που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πεδίο.