Ξανά και ξανά: Τι είναι το déjà vu;

Σας έχει τύχει να νιώσετε πως βιώνετε την ίδια κατάσταση ξανά; Δεν πηγαίνει τίποτα στραβά, πιθανότατα να είναι απλά ένα déjà vu. Το Déjà vu πρόκειται για μια ιδιαίτερη αίσθηση ότι κάτι που κάνουμε έχει συμβεί στο παρελθόν, ενώ γνωρίζουμε ότι στην πραγματικότητα δεν έχει.

Εκείνη τη στιγμή το συναίσθημα σχεδόν ακινητοποιεί και μπερδεύει. Το σώμα μπορεί ακόμη να κάνει αυτόματες κινήσεις γιατί ο εγκέφαλος δυσκολεύεται να διαχωρίσει αν αυτό που βιώνει έχει πράγματι βιωθεί ξανά.

Ακόμη, ενδέχεται το άτομο σχεδόν να μπορεί να προβλέψει την επόμενη κίνησή του και κίνηση των άλλων. Έτσι η ανάμνηση γίνεται θολή. Ωστόσο, είναι κάτι σύνηθες και ακίνδυνο. Συμβαίνει στα 2/3 των ανθρώπων και τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους. Οι περισσότεροι άνθρωποι όμως το παθαίνουμε κατ’ επανάληψη.

Ο όρος déjà vu

Ο όρος του déjà vu είναι γαλλικός και επινοήθηκε από τον Γάλλο φιλόσοφο και ψυχικό ερευνητή Émile Boirac. Μεταφράζεται ως «το έχω ήδη δει» και αναφέρεται πρώτη φορά το 1876.

Στην πραγματικότητα, υπήρχε και πολύ πριν ονομαστεί. Αρχικά, τα άτομα επέλεγαν να ερμηνεύσουν το déjà vu ως μια επιβεβαίωση αυτού που ήδη πίστευαν ότι θα συμβεί. Σταδιακά, περισσότεροι ασχολήθηκαν με το τι μπορεί να σημαίνει ο όρος.

Ο Πλάτωνας, το περιγράφει ως την απόδειξη ύπαρξης προηγούμενων ζωών. Ενώ, ο S. Freud το μεταφράζει ως καταπιεσμένες επιθυμίες του ατόμου. Από την άλλη, ο C. Jung το ονομάζει εμπειρία που σχετίζεται με το συλλογικό ασυνείδητο.

Όλες αυτές οι θεωρίες έχουν μια πηγή αλήθειας, χωρίς να μπορεί να επιβεβαιωθεί ή να απορριφθεί κάποια ιδέα ακόμη, όσο πρώιμες και αν είναι. Το déjà vu, όπως και πολλά ακόμη που δεν έχουν πολύ σαφή εξήγηση, έχει χρησιμοποιηθεί και από το Hollywood, το οποίο δίνει μια δική του εξήγηση. Θεωρεί ότι είναι μια δυσλειτουργία στο Matrix.

Η αδυναμία σαφής εξήγησης και η φήμη που απέκτησε μέσω των ταινιών, το μετατρέπει σε κάτι σχεδόν αφύσικο ή υπερφυσικό.

Εξηγώντας το φαινόμενο déjà vu

Μέσα στα χρόνια, μόνο λίγες πληροφορίες είχαν συσσωρευθεί για το déjà vu και οι ερευνητές έβρισκαν εμπόδια στο πώς να το προσεγγίσουν. Το 2003 όμως, ο ψυχολόγος Alan Brown δίνει την εναρκτήρια ιδέα για να μελετηθεί περισσότερο το φαινόμενο. Αναθεωρεί τις υπάρχουσες πληροφορίες και τελικά τις συνδέει με μελέτες για τη μνήμη. Το φαινόμενο με αυτόν τον τρόπο, αρχίζει να εξηγείται διαφορετικά και έτσι εντάχθηκε στην επιστήμη, οπότε, δεν αντιμετωπίζονταν πια ως ένα παραφυσικό φαινόμενο.

Όμως τα εμπόδια ήταν αρκετά. Εκτός από τη φήμη του παραφυσικού, το déjà vu έχει μικρή διάρκεια, μόλις μερικών δευτερολέπτων και δεν υπάρχει τρόπος πρόβλεψης ότι θα συμβεί.

Οι ερευνητές χρειάστηκε να γίνουν δημιουργικοί για να προσεγγίσουν το ζήτημα. Το 2006, στην Αγγλία, μια ομάδα ερευνητών σκέφτεται να υπνωτίσει συμμετέχοντες με σκοπό την πρόκληση ενός déjà vu. Η καθηγήτρια ψυχολογίας A. Cleary, που ερευνούσε τη γνωστική ψυχολογία και συγκεκριμένα τη μνήμη, είχε μια πιο καινοτόμα ιδέα. Προσπάθησε να προκαλέσει déjà vu μέσω εικονικής πραγματικότητας.

Αποκτήστε το βιβλίο Το υποσυνείδητο μπορεί να αλλάξει τη ζωή σου από το εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο ψυχολογίας του PSYCHOLOGY.GR

Συγκεκριμένα, η ομάδα της Cleary και η ίδια, πέρασαν προσεκτικά χαρακτήρες του παιχνιδιού Sims από μια σειρά σκηνών, σχεδιασμένες με τέτοιον τρόπο, ώστε η χωρική διάταξη να είναι πανομοιότυπη με την άλλη, αλλά οι πραγματικές εικόνες να είναι διαφορετικές. Όταν μια σκηνή έμοιαζε με την προηγούμενη, οι συμμετέχοντες της έρευνας βίωναν déjà vu. Συνεπώς, η ομοιότητα στη χωρική διάταξη μεταξύ δύο θέσεων είναι πιθανό να δημιουργήσει μια αίσθηση οικειότητας που θυμίζει déjà vu.

Η εμπειρία του déjà vu ξεκίνησε να ερευνάται όλο και περισσότερο. Πολλοί μελετητές αντιμετώπισαν το ζήτημα ως θέμα μνήμης. Μέσα στις θεωρίες που έχουν αναπτυχθεί για τη μνήμη ανήκει και αυτή που υποστηρίζει ότι το déjà vu πρόκειται για μια δυσκολία στην συνειδητή ανάκληση ενός βιώματος. Όταν δηλαδή ο εγκέφαλος βιώνει κάτι παρόμοιο, αλλά δε δύναται να το ανακαλέσει. Από την άλλη, πειράματα όπως εκείνο της Cleary, υποστηρίζουν ότι η χωρική ομοιότητα είναι που δημιουργεί την οικειότητα.

Μερικές άλλες έρευνες μιλούν και για λανθάνουσα μνήμη, όπου ο εγκέφαλος νομίζει πως βίωσε κάτι, χωρίς να είναι πραγματικότητα. Έτσι δημιουργείται μια αίσθηση οικειότητας με την παρούσα εμπειρία.

Οι θεωρίες επεκτείνονται στον χρόνο. Το déjà vu μεταφράζεται ως χρονική αναντιστοιχία ή διακοπή της ροής επεξεργασίας για επεξεργασία άλλης πληροφορίας. Αν υποθέσουμε ότι είστε σε ένα κατάστημα με μια φίλη και εκείνη τη στιγμή νιώσετε πως αυτό το έχετε βιώσει ξανά, ίσως στο παρελθόν να έχετε περάσει εκτός του καταστήματος, να ρίξατε μια ματιά, όμως κάτι άλλο να σας τράβηξε την προσοχή.

Ο εγκέφαλος έλαβε, αλλά δεν επεξεργάστηκε την πληροφορία ώστε να την αποθηκεύσει κατάλληλα. Η διαδικασία επεξεργασίας έγινε μερικώς και δεν ολοκληρώθηκε.

Πλέον, εντός του καταστήματος με τη φίλη, με την οποία κάποια στιγμή θα έχετε βρεθεί μέσα σε κάποιο άλλο κατάστημα, οι δύο πληροφορίες ενώθηκαν και δημιούργησαν μια οικεία εικόνα. Το déjà vu.

Επιπλέον, θεωρίες θέλουν το déjà vu να είναι μέρος μικρών επιληπτικών κρίσεων, αφού τα άτομα με επιληψία βιώνουν συχνά εμπειρίες déjà vu. Στην ίδια λογική, σε άτομα χωρίς επιληψία μπορεί να προκληθεί déjà vu από κάποια δραστηριότητα που μοιάζει με επιληπτική κρίση. Εκείνη τη στιγμή ο εγκέφαλος δυσλειτουργεί για λίγο και προκαλεί την αίσθηση οικειότητας με την εμπειρία.

Ίσως εξηγεί και το γεγονός ότι οι έφηβοι ή οι νεαροί ενήλικες αναφέρουν συχνότερα déjà vu από τους ηλικιωμένους. Αυτό συμβαίνει επειδή ο εγκέφαλος ενός εφήβου, δημιουργεί συνεχώς νέες συνδέσεις, καθιστώντας τον πολύ απασχολημένο και οι πιθανότητες να δυσλειτουργήσει είναι αρκετά μεγαλύτερες.

Η αλήθεια είναι ότι εφόσον δεν έχουμε σαφή απάντηση, μπορούμε να υποθέσουμε ότι όλες οι θεωρίες περιέχουν μια αλήθεια για το τι τελικά είναι déjà vu και μπορούν μερικώς να εξηγούν τους λόγους που συμβαίνει.

Σε κάθε περίπτωση, η δράση της επιστημονικής κοινότητας έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, αφού το déjà vu αρχικά δεν θεωρούνταν αρκετά σημαντικό για να ληφθεί υπόψη ερευνητικά.

Οι μελετητές του δέχθηκαν τη δύσκολη αυτή πρόκληση και ακόμη προσπαθούν να βελτιώσουν τις γνώσεις που έχουμε για το φαινόμενο. Όσο γενικό και αν ακούγεται, η μελέτη του déjà vu, μπορεί να μας αποκαλύψει σημαντικές πληροφορίες για τον εγκέφαλο, τη μνήμη, ή άλλες γνωστικές διεργασίες.