Ο σεβασμός των συναισθημάτων

Ακόμη και σήμερα τα συναισθήματα αντιμετωπίζονται συχνά ως εμπόδια στην εξέλιξη και στην πειθάρχηση του ανθρώπου, λες και είναι κάτι από το οποίο χρειάζεται να απαλλαγούμε ή κάτι το οποίο πρέπει να καταπιέσουμε. Ωστόσο θα ήθελα να στρέψουμε την προσοχή μας και σε μια άλλη παράμετρο που νομιμοποιεί και συνδιαμορφώνει τη στάση μας απέναντι στα συναισθήματα και στις έννοιες που είναι έντονα φορτισμένα με αυτά.

Οι στίχοι των ερωτικών τραγουδιών

Αναφέρομαι στους στίχους των ερωτικών τραγουδιών της μαζικής ποπ ή λαϊκής κουλτούρας, οι οποίοι συμβάλλουν στη διαμόρφωση των εννοιών όπως αυτών της αγάπης, του πόνου, της χαράς, ή της λύπης, μέσα από τους οποίους οι άνθρωποι παρουσιάζονται κυριολεκτικά έρμαια των συναισθημάτων τους. Ωστόσο, η τεράστια απήχηση τους, δείχνει πρωτίστως ότι οι άνθρωποι ταυτίζονται σε συναισθηματικό επίπεδο με τις ιστορίες των τραγουδιών, ενώ το σημαντικό της υπόθεσης έγκειται στο ότι νομιμοποιούν στις συνειδήσεις τους αυτές τις συναισθηματικές θέσεις και τις αντίστοιχες ερμηνείες τους. Δηλαδή, η μαζική μουσική κουλτούρα αναπαράγει την ήδη εδραιωμένη έλλειψη επίγνωσης και τη νομιμοποιεί, διαμορφώνοντας εκ νέου τις συνειδήσεις, τις προσωπικότητες και τον τρόπο που αλληλοεπιδρούν οι άνθρωποι μεταξύ τους.

Μια ιστορική αναδρομή

Αν κάνουμε μια ιστορική ανάδρομή στους θεωρητικούς του Διαφωτισμού θα δούμε ότι οι ίδιοι είχαν προσπαθήσει να επιβάλουν τη δύναμη της ορθολογικότητας αποχωρίζοντας την βίαια από το συναίσθημα. Ωστόσο κατά την ίδια περίοδο περίπου εμφανίστηκε το ρεύμα του ρομαντισμού όπου, κυρίως στην ποίηση, παρατηρούμε για πρώτη φορά να γίνεται αναφορά στα συναισθήματα, αλλά στα συναισθήματα που κατακλύζουν τους ήρωες και τα οποία δεν μπορούν να διαχειριστούν. Δηλαδή το μήνυμα που προβάλλεται είναι ότι τα σαρωτικά συναισθήματα είναι μια κανονικότητα, ενώ η μετακίνηση προς τη λογική προϋποθέτει την καταπίεση τους.

Σύμφωνα όμως με τον Damasio και τις νεότερες ανακαλύψεις στο πεδίο των νευροεπιστημών, η ορθολογικότητα βασίζεται στο συναίσθημα και δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς αυτό.

Το λογικό κομμάτι δεν δουλεύει μόνο του αλλά αλληλεπιδρά με τα ρυθμιστικά και θυμικά του τμήματα. Οι ανώτερες περιοχές της λογικής και της επεξεργασίας των εσωτερικών ή εξωτερικών ερεθισμάτων δεν μπορούν να λειτουργήσουν ανεξάρτητα από τις περισσότερο πρωτόγονες ενστικτώδες αποκρίσεις μας. Οι γνωστικές διεργασίες μπορούν να εκλεπτύνουν αντίστοιχες συναισθηματικές, αδυνατούν όμως να υπάρξουν χωρίς αυτές. Οι γνωστικές διεργασίες βασίζονται στην ήδη αποθηκευμένη γνώση. Αυτή λοιπόν η προηγούμενη γνώση, που μας παρουσιάζεται ως ενστικτώδης, γίνεται ο μηχανισμός μέσω του οποίου αντιλαμβανόμαστε τα πράγματα και τα ερμηνεύουμε. Είναι η διόπτρα μέσα από την οποία βλέπουμε και ερμηνεύουμε τον εξωτερικό αλλά και τον εσωτερικό μας κόσμο. Με άλλα λόγια είναι το φίλτρο που χρησιμοποιούμε για να ερμηνεύσουμε, να κατανοήσουμε ή να προβλέψουμε τα πράγματα αλλά και τα συναισθήματα μας. Όπως το έχει θέσει ο Bryan Appleyard (1992), «…Ο κόσμος που αντικρίζουμε είναι συνάρτηση των διαστάσεων μας…».  

Παιδιά & Συναισθήματα

Όσον αφορά τα παιδιά, κανένα παιδί δεν μπορεί να μάθει πως ελέγχουμε και προσαρμόζουμε καταλλήλως τη δική μας συναισθηματική κατάσταση αν δεν δει πρώτα το παράδειγμα της μαμάς και του μπαμπά. Αυτή η «εκπαίδευση» ξεκινάει πολύ νωρίς στη ζωή, πολύ πριν αναπτυχθούν οι εγκεφαλικές περιοχές του λόγου στον άνθρωπο. Τόσο τα φυσιολογικά όσο και τα νοητικά μας συστήματα αναπτύσσονται σε σχέση με τους άλλους ανθρώπους και αυτό συμβαίνει με τη μεγαλύτερη ένταση κατά τη βρεφική ηλικία, όπου και αποτυπώνονται αυτές οι «εντυπώσεις-καταγραφές» στις υποφλοιικές περιοχές του εγκεφάλου.

Το ανθρώπινο βρέφος λοιπόν αποτελεί το κατεξοχήν κοινωνικώς καθοριζόμενο πλάσμα επί γης, καθώς είναι έτοιμο να μάθει τόσο τα δικά του συναισθήματα όσο και τρόπους διαχείρισης τους.

Αυτό σημαίνει ότι οι πρώιμες εμπειρίες της βρεφικής μας ηλικίας σχετίζονται με τον ενήλικο εαυτό μας σε βαθμό πολύ μεγαλύτερο από όσο μπορεί να φανταζόμαστε. Η ερευνητική εργασία των D. Stern, B. Beebe και άλλων, έχουν συμβάλει τα μέγιστα σε αυτό τον τομέα. Σε τούτη ακριβώς την ηλικία είναι που βιώνουμε για πρώτη φορά τα συναισθήματα μας και που μαθαίνουμε να τα αντιμετωπίζουμε. Σε τούτη την ηλικία είναι που αρχίζουμε να οργανώνουμε το υλικό της εμπειρίας μας με τρόπους οι οποίοι θα επηρεάσουν την κατοπινή μας συμπεριφορά και τους ορίζοντες της σκέψης μας.

Έτσι το να ανασκάψουμε την πρώιμη παιδική μας ηλικία και να δούμε ακριβώς τι μας συνέβη τότε δεν κρίνεται πάντα απαραίτητο γιατί στην πραγματικότητα, την κουβαλάμε ήδη μέσα μας και τη ζούμε στις σχέσεις που συνάπτουμε με τους οικείους μας, ή τη συναντούμε μπροστά μας στον τρόπο που αντιδρούμε στις καταστάσεις.

Ο Freud ήταν ο πρώτος που μίλησε για αυτό το φαινόμενο και το ονόμασε «καταναγκασμό της επανάληψης». Αν μιλήσουμε τώρα για τα μοτίβα της συμπεριφοράς μας που έχουν τις ρίζες τους στη βρεφική ηλικία, σαφώς είναι κάτι το οποίο δεν μπορούμε να θυμηθούμε αλλά ωστόσο δεν έχουμε ξεχάσει. Είναι τα άδηλα πρότυπα των ανθρωπίνων σχέσεων τα οποία όταν εδραιώνονται μετά από κάποιες επαναλήψεις, καταγράφονται στις υποφλοιϊκές δομές και συμβάλλουν στη διαμόρφωση της προσωπικότητας μας. Εκεί ακριβώς μπαίνουν οι βάσεις της προσωπικότητας μας και σχηματίζεται η πρώτη-πρώτη και σημαντική γνώση για τη κατανόηση που θα έχουμε για την ιδέα της οικειότητας, για τις στενές σχέσεις και για το πως να διαχειριζόμαστε τα συναισθήματα μας.

Εάν δεν έχουμε την επιθυμητή «εκπαίδευση» γύρω από τη διαχείριση των συναισθημάτων μας, τα συναισθήματα μας ενδέχεται να μας κατακλύζουν και να θέλουμε να απαλλαγούμε από αυτά με κάθε τρόπο.

Εάν έχουμε και κάποια συγγραφική κλίση ίσως καταλήξουμε να γράφουμε στίχους τραγουδιών που θα αντανακλούν τον εσωτερικό μας κόσμο και θα βρίσκουν σύμφωνη μια σημαντική μερίδα ανθρώπων.  

Πειθαρχία σημαίνει διδαχή & μάθηση

Η έννοια της πειθαρχίας στα παιδιά, σύμφωνα με τον επίσημο ορισμό της λατινογενής λέξης «disciplina», μέχρι τον 11ο αιώνα χρησιμοποιούνταν για να δηλώσει τη διδαχή, τη μάθηση και την εκπαίδευση. Δυστυχώς αργότερα η έννοια της πειθαρχίας συνδέθηκε και με την έννοια της τιμωρίας, κάτι το οποίο δεν συμβάλει στη μάθηση, παρά μόνο στη συμμόρφωση και στην καταπίεση των συναισθημάτων ή στη κατακλυσμιαία τους αίσθηση.

Τα συναισθήματα μας είναι μέρος του συνόλου μας και μέσω της γονεϊκής στάσης μπορούμε αρχικά να μάθουμε να τα αντέχουμε και σε δεύτερο χρόνο να συνομιλούμε μαζί τους χωρίς εξωτερική ανακατεύθυνση και να ακούμε το μήνυμα που πραγματικά έχουν να μας μεταφέρουν. Αν το άτομο που μας φροντίζει ως βρέφος, αντέχει τα δύσκολα μας συναισθήματα και κατά κάποιο τρόπο τα μεταβολίζει για εμάς και μας τα επιστρέφει πίσω έτσι που να λαμβάνουμε το μήνυμα της αποδοχής τους από το πρόσωπο φροντίδας μας, τότε θα μάθουμε να το κάνουμε κι εμείς σταδιακά για τον εαυτό μας.

Τι να ΜΗΝ περιμένω από την ψυχοθεραπεία μου;
3ωρο Online βιωματικό εργαστήριο του PSYCHOLOGY.GR
Θεματικές Ενότητες: Τι είναι για μένα η ψυχοθεραπεία, τι περιμένω από αυτήν τη διαδικασία; | Τι περιμένω από τον ψυχοθεραπευτή μου; | Ποια είναι τα όριά της ψυχοθεραπείας; | Πώς αντιλαμβάνομαι αν με ωφελεί ή αν τη χρησιμοποιώ ως άλλοθι για να μένω στην ουσία στάσιμος;

Τα συναισθήματα υπάρχουν για κάποιο σημαντικό λόγο. Δείχνουν μία ευχάριστη ή δυσάρεστη ψυχική κατάσταση, ενώ προκύπτουν ως επακόλουθο κάποιου γεγονότος ή εμπειρίας που πάντα συνοδεύεται από ορισμένες μεταβολές στις λειτουργίες του οργανισμού μας. Τα συναισθήματα είναι η εσωτερική μας πυξίδα.

Είναι ο απαραίτητος μηχανισμός με τον οποίο μας έχει προικίσει η φύση για να νοιώθουμε ότι υπάρχουμε ως όλον. Επιπλέον όταν υπάρχει επαρκώς καλή αναγνώριση των συναισθημάτων μας είμαστε σε θέση να διακρίνουμε τις επικίνδυνες συμπεριφορές άλλων ανθρώπων απέναντι μας από εκείνες που δεν θα μας βλάψουν και αναλόγως να κινούμαστε. Πολύ σημαντική κρίνεται και η ερμηνεία που δίνουμε στα συναισθήματα μας. Δηλαδή αν δεν αναγνωρίζουμε το θυμό μας που πυροδοτείται από παλιές προσωπικές μας ιστορίες, πολύ εύκολα τον προβάλλουμε στους άλλους, οι οποίοι γίνονται οι κακοί άλλοι.  

Αν δεν έχει γίνει ο σωστός «προγραμματισμός» των συναισθημάτων μας από την αρχή της ζωής, φαίνεται ότι ο προβληματικός αυτός προγραμματισμός μας ακολουθεί δια βίου. Τα καλά νέα είναι ότι σε οποιαδήποτε στιγμή της ζωής μας μπορούμε να μάθουμε διαφορετικά τα πράγματα χάρη στην πλαστικότητα του εγκεφάλου και να ζήσουμε τη ζωή αυτή για την οποία έχουμε έρθει στη γη να ζήσουμε. Ενώ όταν έρθει η ώρα θα μπορούμε να σταθούμε αρωγοί στην «πειθάρχηση» του παιδιού μας απέναντι στο βίωμα των συναισθημάτων του, οδηγώντας το στην ενήλικη ζωή και στο ουσιαστικό βίωμα της ανθρώπινης φύσης που δεν είναι άλλο από τον σεβασμό του εαυτού και τον σεβασμό που καλούμαστε να δείξουμε απέναντι σε οποιοδήποτε άλλο ζωντανό πλάσμα επί γής.

 

Βιβλιογραφία

Damasio, Antonio. Descartes’ Error: Emotion, Reason, and the Human Brain.

New York, NY: Penguin Books, 1994.

Gerhardt, S. (2014). Why love matters: How affection shapes a baby's brain. Routledge.

Michael Brown, (2010). The Presence Process. A Journey into Present Moment Awareness. Namaste Publishing, Canada. 

Siegel, D. J., & Bryson, T. P. (2016). No-drama discipline: The whole-brain way to calm the chaos and nurture your child's developing mind. Bantam.

Stern, D. N., Beebe, B., Jaffe, J., & Bennett, S. L. (1977). The infant’s stimulus world during social interaction: A study of caregiver behaviors with particular reference to repetition and timing. Studies in mother-infant interaction, 177-202.