Παιδική κακοποίηση: η αλήθεια που κρύβουν τα παιδιά πίσω από τις κλειστές πόρτες

Κάθε πτυχή του παιδιού πρέπει να γίνει αποδεκτή, να εκτιμηθεί και να αγαπηθεί από όλους είτε είναι ένα άλλο παιδί είτε κάποιος φροντιστής είτε ο ίδιος ο γονέας.

Με τον όρο παιδική κακοποίηση αναφερόμαστε στη βία, την κακή μεταχείριση ή την παραμέληση την οποία βιώνει ένα παιδί ή ένας έφηβος (μέχρι 18 ετών) ενώ βρίσκεται υπό την «προστασία» ενός ατόμου το οποίο εμπιστεύεται ή από το οποίο εξαρτάται. Μπορεί να συµβεί οπουδήποτε.

Η κακοποίηση είναι µια κατάχρηση εξουσίας και παραβίαση της εμπιστοσύνης του παιδιού.

Μπορεί να είναι ένα µεµονωµένο γεγονός ή να συµβαίνει κατ’ επανάληψη, που μπορεί να διαρκέσει από μήνες μέχρι και χρόνια. Τέλος, µπορεί η µορφή της κακοποίησης να µεταβάλλεται στη διάρκεια του χρόνου.

Ποιοι είναι οι τρόποι κακοποίησης και ποιες είναι οι επιδράσεις που έχουν πάνω στα παιδιά; 

Σωματική κακοποίηση:

Η σωματική κακοποίηση είναι η πιο ορατή μορφή παιδικής κακομεταχείρισης.  Η σωματική κακοποίηση ορίζεται ως η φυσική και σωματική βλάβη που υφίσταται ένα παιδί όπου δεν οφείλεται σε ατύχημα. Μπορεί να είναι οποιοδήποτε χτύπημα όπως γροθιές, ξυλοδαρμοί, κλωτσιές, δαγκώματα, κάψιμο, μαχαίρωμα, τράνταγμα, όπου από όλα αυτά μπορεί να προκύψουν από μικρές μελανιές μέχρι σοβαρά κατάγματα ή ακόμα και θάνατος.

Οι συνέπειες που συνδέονται με τη σωματική κακοποίηση παιδιών υπερβαίνουν τις σκέψεις πολλών ανθρώπων. Αρχικά, δεν είναι μόνο οι σωματικοί τραυματισμοί που μπορεί να υπάρξουν, μπορεί επίσης να υπάρξει αλλαγή στην συμπεριφορά, στο συναίσθημα και ψυχολογικές επιπτώσεις (να λειτουργούν αυτοενοχικά, φόβος, άγχος) στην μετέπειτα ζωή του παιδιού, από την έκθεση σε τέτοιου είδους καταχρήσεις.

Έρευνες έχουν δείξει ότι υπάρχουν σοβαροί δεσμοί μεταξύ της σωματικής κακοποίησης με την κατάθλιψη όπως επίσης και με αγχώδεις διαταραχές. Ένα ακόμη αποτέλεσμα της σωματικής κακοποίησης είναι οι επιθετικές συμπεριφορές των παιδιών που την έχουν βιώσει, τα παιδιά από θύματα γίνονται θύτες είτε σε άλλα παιδιά είτε αργότερα αναπαράγουν το ίδιο μοτίβο. Ακόμη, η σωματική κακοποίηση μπορεί να οδηγήσει ένα παιδί σε διαταραχές διατροφής, σε χρήση ναρκωτικών ουσιών και σε αυτοκτονικούς ιδεασμούς (βλέπε βιβλιογραφία 1). Παρόλα αυτά, οι μεταβλητές εμφανίζονται διαφορετικές κατά την εξέταση ανδρών έναντι γυναικών (βλέπε βιβλιογραφία 2). Φαίνεται ότι τα αρσενικά και τα θηλυκά αντιδρούν διαφορετικά στο τραύμα.

Συναισθηματική ή ψυχολογική κακοποίηση:

Η συναισθηματική ή ψυχολογική κακοποίηση, αντίθετα, είναι πιο δύσκολο να αποδειχθεί και αυτό καθιστά πιο δύσκολη την παρέμβαση. Η συναισθηματική κακοποίηση αποτελεί πάντα τµήµα του ορισµού της κακοποίησης και σηματοδοτεί τραυματισμό της αυτοεκτίμησης ή της συναισθηματικής ευημερίας ενός παιδιού. Περιλαμβάνει λεκτική και συναισθηματική επίθεση -όπως συνεχή υποτίμηση ή εξευτελισμό του παιδιού- καθώς και απομόνωση, αγνόηση ή απόρριψη ενός παιδιού.

Αντίθετα από τις πεποιθήσεις ορισμένων ανθρώπων, τα λόγια μπορούν να βλάψουν. Περιλαμβάνει έναν τρόπο συμπεριφοράς που βλάπτει τη συναισθηματική ανάπτυξη ή την αίσθηση της αξίας ενός παιδιού. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει σταθερή κριτική («είσαι αχρηστος/η, ηλίθιος»), απειλές εγκατάλειψης («θα σε παρατήσω») ή βίας («θα φας ξύλο»), απόρριψη(«δεν σε αγαπάω, δεν αξίζεις τίποτα») , ταπείνωση(«τι ήθελα και σε γέννησα»), δημιουργία ενοχών(«εσύ φταις για όλα»), καθώς και απουσία εκδήλωσης αγάπης, υποστήριξης ή καθοδήγησης.

Με την πάροδο του χρόνου οι επιπτώσεις της συναισθηματικής κακοποίησης των παιδιών ποικίλουν. Μπορεί να επηρεάσουν την κοινωνική, συναισθηματική και σωματική υγεία και πνευματική ανάπτυξη ενός παιδιού. Πιο συγκεκριμένα, όταν ένα παιδί αισθάνεται συναισθηματική κακομεταχείριση από φροντιστές, γονείς και αδέλφια ή στη γειτονιά μπορεί να αναπτύξει επιθετική συμπεριφορά και συνήθως τρέχει μακριά από το σπίτι.

Η συναισθηματική κακοποίηση μπορεί επίσης, να αυξήσει τον κίνδυνο ανάπτυξης προβλημάτων ψυχικής υγείας, διατροφικών διαταραχών ή αυτοτραυματισμού (βλέπε βιβλιογραφία 3). Παιδιά που συνήθως μεγαλώνουν σε τέτοια μέρη όπου πρέπει πάντα να αντιμετωπίζουν επίπληξη και υποτίμηση μπορεί να βιώσουν προβλήματα όπως είναι η ανασφάλεια, η αναξιοπιστία και ο θυμός. Ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα με τη συναισθηματική κακοποίηση ή με παιδιά που δεν έχουν την στοργή και την ζεστασιά που χρειάζονται από τους γονείς τους μπορεί να δυσκολευτούν πάρα πολύ στο να αναπτύξουν και να διατηρήσουν υγιείς σχέσεις με άλλους ανθρώπους στη ζωή τους (βλέπε βιβλιογραφία 4).  Ή μπορεί σκόπιμα να προσπαθήσουν να κατασκευάσουν μια εικόνα έτσι ώστε οι άνθρωποι να τους αντιπαθούν, η οποία ονομάζεται αυτοαπομονωτική συμπεριφορά. Ορισμένες έρευνες έδειξαν επίσης σύνδεση μεταξύ συναισθηματικής κατάχρησης και διαταραχών έλλειψης προσοχής (βλέπε βιβλιογραφία 5).

Σεξουαλική κακοποίηση:

Η σεξουαλική κακοποίηση, είναι µέρος όλων των ορισµών παιδικής κακοποίησης. Η σεξουαλική κακοποίηση παιδιών είναι οποιαδήποτε σεξουαλική δραστηριότητα με ένα παιδί (βιασμός, ασέλγεια, παρενόχληση). Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει σεξουαλική επαφή, ή μη επεμβατική σεξουαλική κακοποίηση ενός παιδιού όπως η έκθεση ενός παιδιού σε σεξουαλική δραστηριότητα ή πορνογραφία, παρατήρηση ή βιντεοσκόπηση παιδιού με σεξουαλικό τρόπο, σεξουαλική παρενόχληση παιδιού ή πορνεία παιδιού, συμπεριλαμβανομένης της σωματεμπορίας. Πιο συγκεκριμένα, η σεξουαλική κακοποίηση είναι μια μορφή κακοποίησης παιδιών στην οποία ένας ενήλικος ή μεγαλύτερος έφηβος χρησιμοποιεί ένα παιδί για σεξουαλική διέγερση.

Οι συνέπειες της σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών μπορεί να περιλαμβάνουν: κατάθλιψη, διατροφικές διαταραχές, μετατραυματικό στρες και μειωμένη ικανότητα αντιμετώπισης άγχους ή συναισθημάτων.

Οι επιδράσεις της σεξουαλικής κακοποίησης μπορεί ακόμη να περιλαμβάνουν βλάβη στην μνήμη και μειωμένη κοινωνική λειτουργικότητα (βλέπε βιβλιογραφία 6). Η σεξουαλική κακοποίηση που βιώνει ένα παιδί, ιδίως όταν αυτή η κακοποίηση δεν ανακαλύφθηκε, μπορεί να οδηγήσει σε συγκεχυμένες ιδέες σχετικά με τις σχέσεις και τη σεξουαλική συμπεριφορά. Η σεξουαλική κακοποίηση μπορεί επίσης να έχει σωματική συνέπεια για τα παιδιά, από σεξουαλικά μεταδιδόμενες ασθένειες έως την εγκυμοσύνη. Ενοχή και ντροπή είναι δύο αρνητικά συναισθήματα που βιώνουν αρκετά παιδιά και μπορεί να μειώσουν την πιθανότητα στο να ανοιχτούν σε οποιονδήποτε για την κακοποίηση που έχουν βιώσει.

Πρόληψη και Αντιμετώπιση

Το πρώτο και το πιο βασικό μέσο πρόληψης οποιασδήποτε μορφής κακοποίησης είναι να διδαχθούν τα παιδιά ότι κανένας, ακόμη και κάποιος που τα αγαπάει, δεν πρέπει να τους ζητησει να αποκρύψουν αγγίγματα, χτυπήματα, φιλιά, αγκαλιές.

Να υπάρχει εμπιστοσύνη μεταξύ παιδιού και οποιουδήποτε φροντιστή ώστε αν κάποιος τα αγγίξει με τρόπο που τα φοβίζει ή τα μπερδεύει να μπορούν να ανοιχτούν. Τα παιδιά πρέπει να γνωρίζουν ότι δεν είναι δικό τους φταίξιμο αν κάποιος τα κακοποιήσει. Σε περίπτωση που κάποιος είναι εξωτερικός παρατηρητής και έχει δει οποιαδήποτε κακοποιητική συμπεριφορά ή σοβαρή αλλαγή στην συμπεριφορά ενός παιδιού, θα πρέπει να ενημερώσει τις αρμόδιες αρχές (εισαγγελέας, αστυνομία).

Online Σεμινάριο: Πώς επιλύονται οι συγκρούσεις μεταξύ γονέων και παιδιών - Πρακτικό, βιντεοσκοπημένο Σεμινάριο χαμηλού κόστους, στην πλατφόρμα του Psyversity

Βιβλιογραφία:

1. Norman, R. E. et al (2012). The long-term health consequences of child physical abuse, emotional abuse, and neglect: a systematic review and meta-analysis. PLOS Medicine 9(11).
2. Scarpa, A., Haden, S., & Abercromby, J. (2010). Pathways linking child physical abuse, depression, and aggressiveness across genders. Journal of Aggression, Maltreatment & Trauma, 19, 757–776.
3.Shaffer, A., Yates, T. M. and Egeland, B. R. (2009). The relation of emotional maltreatment to early adolescent competence: developmental processes in a prospective study. Child Abuse and Neglect, 33(1): 36-44.
4. Gavin, H. (2011) Sticks and stones may break my bones: the effects of emotional abuse. Journal of Aggression Maltreatment and Trauma, 20(5): 503-529.
5. Milletich, R. J., et al (2010) Exposure to interparental violence and childhood physical and emotional abuse as related to physical aggression in undergraduate dating relationships. Journal of Family Violence, 25(7): 627-637.
6. Whitehead, J. (2011). How do children cope with sexual abuse? Protecting Children Update, 84: 9-10.