Σκέψεις και Συναισθήματα. Τόσο αλληλένδετα, όσο και διακριτά

Περίεργοι ψυχικοί μηχανισμοί και αντιδράσεις ενεργοποιούνται κάθε μέρα. Καθώς προσπαθούμε να εντοπίσουμε όλα αυτά που γεννώνται στη ζωή μας, μπορεί να μπερδέψουμε και όχι άδικα σκέψεις και συναισθήματα μεταξύ τους, μη μπορώντας να κάνουμε διάκριση αυτών.

Καταλήγουμε, λοιπόν, να “νιώθουμε” τη σκέψη μας ή να σκεφτόμαστε επηρεαζόμενοι από κάποιο συναίσθημα χωρίς όμως να το έχουμε πάντα εντοπίσει. Πράγματι πολλές φορές μπορεί να μας μπερδέψει και καθίσταται πολύ δύσκολο να τα ξεχωρίσουμε μεταξύ τους.

Ας ξεκινήσουμε αναλύοντας τους μηχανισμούς της σκέψης.

Ερεθίσματα, βιώματα προσωπικά και άλλων, πρότερες εμπειρίες πάνω σε ζητήματα, προβλήματα που χρειάζονται επίλυση αλλά και η διάθεση μας, η δημιουργικότητα μας, οι κινήσεις μας όλα ενεργοποιούν τη σκέψη καθώς και τη στοχοθετημένη σκέψη ώστε κανείς να μπορεί να ενεργεί στο περιβάλλον του.

Έπειτα υπάρχουν και οι περίπλοκοι μηχανισμοί που γεννούν το συναίσθημα.

Συναίσθημα κατά μια γενική έννοια είναι μια διαδικασία που υποδηλώνει την υποκειμενική σχέση του ατόμου και ενός γεγονότος. Τα συναισθήματα διακρίνονται σε πρωτογενή και δευτερογενή.

Τα πρώτα αποτελούν οικουμενικά στοιχεία που τα μοιραζόμαστε όλοι και μπορούν να εκφραστούν εν γένει από τον άνθρωπο και με μη λεκτικό τρόπο.

Κατά τον Ekman, αρχικά, τα πρωτογενή συναισθήματα αριθμούνται σε 6. Αυτά ήταν η χαρά, η λύπη, ο φόβος, η έκπληξη και η αηδία, αργότερα Ekman και Friesen προσέθεσαν σε αυτά και τη περιφρόνηση.

Τα δευτερογενή προκύπτουν κατά τον Steiner από τη μίξη δυο ή περισσότερων πρωτογενών. Πχ το συναίσθημα της ενοχής μπορεί να είναι και ένας συνδυασμός, χαράς και φόβου. Καταλαβαίνουμε ότι τα δευτερογενή συναισθήματα είναι πιο περίπλοκα, πιο πολλά και πιο σύνθετα.

Ένα βασικό στοιχείο είναι μάλλον ότι διαφέρουν ως προς τα πρωτογενή χαρακτηριστικά τους από άτομο σε άτομο πχ για κάποιον η ζήλεια βασίζεται σε θυμό και φόβο ενώ για κάποιον άλλο στη λύπη και στο φόβο.

Ένα συναίσθημα μπορεί να αποτελεί μια φυσιολογική αντίδραση σε ένα ερέθισμα αλλά και να είναι προϊόν μιας πιο περίπλοκης γνωστικής διεργασίας πχ. Το συναισθήματα της χαράς που έχει ένα Μωρό απέναντι στη τρυφερότητα της μητέρας αποτελεί μια φυσιολογική αντίδραση απέναντι στη διάθεση που λαμβάνει από εκείνη και στη μεταδοτικότητα που έχεις το συναίσθημα της πάνω στο παιδί.

Αντίθετα, η χαρά που λαμβάνει ένας απόφοιτος πανεπιστημίου από την παράδοση του πτυχίου του αποτελεί μια πολύπλοκη γνωστική διεργασία γιατί απορρέει από κίνητρα, βλέψεις, κόπους αναδρομές στο παρελθόν, έντονες αναμνήσεις κτλ.

Μάλλον αυτά τα συναισθήματα, που έχουν μια περιπλοκή γνωστική βάση μπορεί να μπερδέψουν το άτομο και να προκαλέσουν αυτό που πραγματευόμαστε. Αντίστοιχα και οι γνωσίες, οι σκέψεις, που έχουν βαθιά αλληλεπίδραση με συναισθηματικά στοιχεία, μπορούν να παρερμηνευτούν και να εντοπιστούν από το άτομο ως συναισθήματα.

Καταλαβαίνουμε όμως ότι αν και έχουν ισχυρή σύνδεση υπάρχουν σαφείς και σημαντικοί για τη ψυχική ευημερία του ατόμου, διαχωρισμοί.

Ας δώσουμε μερικά παραδείγματα. Νιώθω ότι οι άλλοι με αντιπαθούν ενώ στη πραγματικότητα η σωστή διατύπωση είναι σκέφτομαι ότι οι άλλοι με αντιπαθούν. Αυτή η σκέψη μπορεί να επηρεάζει ή να επηρεάζεται από το εξής συναίσθημα “νιώθω ανασφαλής” ή “νιώθω φόβο”.

Πως να εκπληρώνουμε τα σημαντικά πράγματα της ζωής μας και να διαχειριζόμαστε τα επείγοντα . Σεμινάριο αναβλητικότητας και διαχείρισης χρόνου. Περιλαμβάνει 13 εισηγήσεις, ασκήσεις και πρόσθετο υλικό για μελέτη.

Πως γίνεται να νιώθεις απόλυτα και να προβάλεις το συναίσθημα της αντιπάθειας εκ μέρους κάποιου άλλου. Είναι η σκέψη σου που το κάνει. Εάν αυτή γεννά ή γεννιέται από το φόβο ή την ανασφάλεια είναι μια άλλη περίπλοκη διερεύνηση.

Ας δώσουμε άλλο ένα παράδειγμα από την αντίστροφη πλευρά. “Σκέφτομαι ότι θα αγχωθώ για τη συνέντευξη στη δουλειά και δε θα τα πάω καλά”. Μια σωστότερη διατύπωση είναι “Αυτή τη στιγμή κατά ένα βαθμό αγχώνομαι ή και αναλογίζομαι τις στιγμές που έχω αγχωθεί και φοβάμαι τι θα προκαλέσει αυτό το άγχος ή αν αγχωθώ παραπάνω”

Και πάλι αυτά τα συναισθήματα μπορεί να γεννώνται από τη σκέψη της αποτυχίας ως κάτι ας πούμε υποτιμητικό ή από το άγχος για την αποτυχία γενικότερα. Όπως και να έχει η διερεύνηση της προέλευσης των συναισθημάτων και της λειτουργίας της σκέψης είναι μια σημαντική και πολλές φορές λίγο περιπλοκή διαδικασία.

Οι σαφείς διακρίσεις όμως αυτών που αναφέραμε βοηθάνε σε αυτήν ακριβώς τη διερεύνηση.

Ο εντοπισμός των συναισθημάτων και όχι η συγκάλυψη τους πίσω από “ορθολογισμούς”, σκέψεις και πλάνες καθώς και ο εντοπισμός των γνωστικών σχημάτων της σκέψης μας και κατ’ εξάρτηση και μη από τα συναισθήματα είναι βαρύνουσας σημασίας.

Με αυτόν το τρόπο αρνητικά συναισθήματα που μπορεί να βασανίζουν και να μπερδεύουν τη σκέψη μπορούν να λάβουν αποτελεσματικότερη διαχείριση και η επίδραση τους να περιοριστεί. Αλλά και γνωστικές πλάνες, υπεραναλύσεις, μετασκέψεις που μπορούν να αντικειμενοποιηθούν, να παρερμηνευθούν σαν “συναισθήματα”, και εν τέλει να διεισδύσουν σε αυτά, μπορούν να διαλευκανθούν και να λάβουν αποτελεσματικότερη επεξεργασία.

Κατά τον Aaron Beck, τον εισηγητή της γνωστικής θεραπείας, υπάρχει μια γνωστική διαταραχή που ονομάζεται συναισθηματική λογική.

Στην ουσία η συναισθηματική λογική σημαίνει ότι ένα άτομο μπορεί να τείνει συστηματικά στο να πιστεύει ότι αυτό που νιώθει ακόμη και εάν πρόκειται για τη συμπεριφορά και τις προθέσεις κάποιου αλλού είναι και το σωστό.

Ένα παράδειγμα που μπορούμε να δώσουμε είναι “Νιώθω ότι αυτός με αντιπαθεί αρά αυτό συμβαίνει, προχωρώντας μπορεί να συναχθεί απο αυτό και το συμπέρασμα ότι είναι κακός ή αποτυχημένος και να είναι πεπεισμένος ότι αυτό το συναίσθημα αντιστοιχεί και στη πραγματικότητα.

Συμπεραίνουμε από τα παραπάνω ότι και σκέψη και συναίσθημα βρίσκονται τις περισσότερες φορές σε διαρκή αλληλεπίδραση. Στην θεραπεία μπορούν να υποστούν και αλληλομετασχηματισμό με στόχο την ευημερία του ατόμου.

Είναι σημαντικό το άτομο να μπορεί να κάνει τη διάκριση ανάμεσα στις σκέψεις και τα συναισθήματα καθώς ετσι μπορεί να έχει συναίσθηση των μηχανισμών του, των λειτουργιών του και το πως αυτές επηρεάζουν και επηρεάζονται από το περιβάλλον του.

Στη συνέχεια μπορεί να κινητοποιηθεί με μεγαλύτερη αισιοδοξία, αφού θα γνωρίζει τι του συμβαίνει σε μεγαλύτερο βαθμό, προς τον δρόμο της επούλωσης, της αλλαγής και της αυτοβελτίωσης.

 

Σχετική Βιβλιογραφία:

Beck, A.T.. (1976). Cognitive therapy and the emotional disorders. New York. International Universities Press
Η λειτουργία της σκέψης, Συγγραφέας: ΟΘΩΝΟΣ ΑΘΩΣ
Το πρόσωπο των συναισθημάτων, Paul Ekman
Η φύση του συναισθήματος: Θεμελιώδη ερωτήματα (Η φύση του συναισθήματος: Θεμελιώδεις ερωτήσεις), Paul Ekman