Θεωρίες των κινήτρων στη μαθησιακή διαδικασία

Πολλοί γονείς ανά διαστήματα έχουν αναρωτηθεί τι είναι αυτό που δυσκολεύει το παιδί τους να παρακολουθήσει με συνέπεια το μάθημα στην τάξη του, να κρατήσει σημειώσεις και να δείξει ενδιαφέρον για την κατάκτηση κάποιων γνώσεων και δεξιοτήτων.

Φυσικά ένα μεγάλό ποσοστό παιδιών σχολικής ηλικίας αντιμετωπίζει μαθησιακές δυσκολίες λόγω κάποιας αναπτυξιακής η νευρολογικής διαταραχής ωστόσο υπάρχει και ένα μεγάλο ποσοστό παιδιών που ενώ δεν φαίνεται να παρουσιάζει κάποια δυσκολία δείχνει σημαντική έλλειψη ενδιαφέροντος στο μάθημα και γενικότερα στις εκπαιδευτικές δραστηριότητες.

Η σημασία των εσωτερικών και εξωτερικών κινήτρων

Σύμφωνα με πολλές μελέτες η ύπαρξη εσωτερικών και εξωτερικών κινήτρων στον μαθητή βοηθάει σημαντικά στην πιο ενεργή και αποτελεσματική συμμετοχή του στην τάξη αλλά και στην επιδίωξη στόχων που θα του επιφέρουν ικανοποίηση και φυσικά θα συνδράμουν στην προσωπική του αυτοβελτίωση και εξέλιξη.

Μελετώντας τα κίνητρα των μαθητών ο Pintrich το 2003 με σκοπό την διερεύνηση του τι είναι εκείνο που παρακινεί τους μαθητές στο σχολείο αναδεικνύει πέντε κοινωνικό-γνωστικές θεωρίες οι οποίες αναφέρονται στις ανάγκες των μαθητών όπως είναι η ανάγκη για αυτονομία, η αίσθηση επάρκειας, ο φόβος της αποτυχίας, η ανάγκη για επιτυχία και η ανάγκη για αποδοχή από τους άλλους.

Οι 2 πιο βασικοί παράγοντες που επιδρούν στην επίδοση και την μάθηση

Οι δύο βασικότεροι παράγοντες που επηρεάζουν την επίδοση και την μάθηση και δεν σχετίζονται με το νοητικό δυναμικό των μαθητών είναι το συναίσθημα και τα κίνητρα.

Έχει παρατηρηθεί πως το άγχος που εμφανίζουν συχνά οι μαθητές για την αξιολόγηση τους σε κάποιο διαγώνισμα μειώνει σημαντικά τόσο τα ενδογενή όσο και τα εξωγενή τους κίνητρα.

Τα κίνητρά διαδραματίζουν σπουδαίο ρόλο σε πολλές θεωρίες ανάπτυξής της ανθρώπινης συμπεριφοράς και αποτελούν αντικείμενο μελέτης σε πολλές έρευνες που πραγματώνονται για την εκπαιδευτική και ψυχολογική διαδικασία.

Στη διεθνή βιβλιογραφία ο όρος που χρησιμοποιείται για να προσδιορίσει την έννοια των κίνητρων είναι η κινητοποίηση και αναφέρεται στην διαδικασία υποκίνησης και υποστήριξής μιας δραστηριότητας με σκοπό την επίτευξή κάποιου στόχου.

Κίνητρο επιδίωξης επιτυχίας και κίνητρο αποφυγής αποτυχίας

Σύμφωνα με μελετητές τα κίνητρα χωρίζονται στο κίνητρο επιδίωξης της επιτυχίας και στο κίνητρο αποφυγής της αποτυχίας, κάτι που έχει μελετηθεί και στην εκπαιδευτική διαδικασία στοχεύοντας κυρίως στην διερεύνηση των κίνητρων του μαθητή για επίτευξη ενός στόχου στην προσπάθεια και στην επίμονη που καταβάλει για να μπορέσει να πέτυχει.

Έχει παρατηρηθεί πως μαθητές με υψηλό κίνητρο επιτυχίας δεν σταματάνε την προσπάθεια τους ακόμη και αν αποτύχουν σε κάποιο στόχο ενώ οι μαθητές με κίνητρο αποφυγής της αποτυχίας τείνουν να αποθαρρύνονται μετά από κάποια αποτυχία, αποφεύγουν δύσκολους για εκείνους στόχους και παρατάνε πολύ πιο ευκολά την προσπάθεια τους για την κατάκτηση κάποιου στόχου.

Παρακάτω θα αναλύσουμε τις τέσσερις πιο βασικές θεωρίες κίνητρων που εμπλέκονται στην εκπαιδευτική διαδικασία, την κοινωνικό-γνωστική θεωρία της αυτοαποτελεσματικότητας ( Self efficacy Theory), την θεωρία προσανατολισμού στόχων( Goal Orientation Theory), την θεωρία επίτευξης στόχων( Achievement Goal Theory) και την θεωρία στοχοθεσίας ( Goal setting Theory).

Κοινωνικό-γνωστική θεωρία της αυτοαποτελεσματικότητας

Η κοινωνικό-γνωστική θεωρία αυτοαποτελεσματικότητας που αναπτύχθηκε από τον Bandura (1986) υποστηρίζει ότι η συμπεριφορά του ατόμου επηρεάζεται από ένα σύνολο περιβαλλοντικών και ατομικών χαρακτηριστικών, όπως είναι οι αντιλήψεις του για πιθανά αποτελέσματα της συμπεριφοράς του και τις ικανότητες του να εκτελέσει αποτελεσματικά ένα καθήκον.

Μερικές  διαστάσεις της αυτοαποτελεσματικότητας είναι η ακαδημαϊκή αυτοαποτελεσματικότητα που αναφέρεται στην πεποίθηση του μαθητή στην ικανότητα του να πετύχει κάποιο ακαδημαϊκό στόχο, η κοινωνική αυτοαποτελεσματικότητα που αναφέρεται στην πεποίθησή του μαθητή σχετικά με τις δυνατότητές του να δημιουργήσεις διαπροσωπικές σχέσεις  και η συναισθηματική αυτοαποτελεσματικότητα που αναφέρεται στην πεποίθηση του μαθητή σχετικά με τις δυνατότητες του να διαχειρίζεται αρνητικά συναισθήματα.

Η πεποίθηση που έχει το άτομο για την ικανότητα του να πετύχει κάποιους ακαδημαϊκούς στόχους παίζει σημαντικό ρόλο στην διαμόρφωση της προσπάθειας που θα καταβάλει για να καταφέρει το εκάστοτε καθήκον.

Πιο συγκεκριμένα μαθητές που πιστεύουν στις ικανότητες τους και έχουν υψηλή τάση επιδίωξης επιτυχίας τείνουν να προσπαθούν περισσότερο και να οργανώνονται καλύτερα με σκοπό να πέτυχουν τον στόχο τους. Αντιθέτως μαθητές με χαμηλή επιδίωξη επιτυχίας δυσκολεύονται να συνεχίσουν την προσπάθεια τους καθώς πιστεύουν πως είναι πολύ πιο πιθανό να αποτύχουν.

Μαθητές με χαμηλή αυτοαποτελεσματικότητα πιστεύουν πως δεν έχουν τον έλεγχο της μάθησής τους και νιώθουν πως θα αποτύχουν αποφεύγοντας δραστηριότητες στις οποίες μπορεί να αποτύχουν, αντιθέτως μαθητές με υψηλή αυτοαποτελεσματικότητα τείνουν να συμμετέχουν ακόμη και σε δύσκολες δραστηριότητες αντιμετωπίζοντας τες ως προκλήσεις για να γινούν καλύτεροι και να αποκτήσουν περισσότερα προσόντα.

Η αυτοαποτελεσματικότητα καθορίζει το είδος των γνωστικών αντικειμένων που επιλέγουν οι μαθητές να προσεγγίσουν, ενώ επηρεάζεται από προηγούμενες γνώσεις  των μαθητών σε σχέση με τις εμπειρίες τους σε παρόμοια γνωστικά αντικείμενα.

Η θετική αυτοαποτελεσματικότητα βοηθάει τους μαθητές να αναπτύξουν εσωτερικά κίνητρα για τα γνωστικά αντικείμενα καθώς έχει παρατηρηθεί πως η θετική τους πεποίθηση για τις ικανότητες τους σε κάποιο έργο τους δημιουργεί μεγαλύτερο ενδιαφέρον σε σχέση με το εκάστοτε έργο.

Θεωρία προσανατολισμού στόχων

Η θεωρία προσανατολισμού του στόχου εντάσσεται και αυτή στις κοινωνικό-γνωστικές θεωρίες για τα κίνητρα που αναπτύχθηκαν από τον Bandura. Η συγκεκριμένη λοιπόν θεωρία προσπαθεί να ερμηνεύσει την μάθηση και την επίδοση των μαθητών σε σχολικά έργα.

Οι προσανατολισμοί των στόχων αναφέρονται στους λόγους για τους οποίους ένας μαθητής επιδιώκει την επίτευξη κάποιου στόχου. Συμφωνά με μελέτες υπάρχουν δύο είδη στόχων που επιδιώκουν οι μαθητές, οι στόχοι βελτίωσης της μάθησης και οι στόχοι επίδοσής. 

Στους στόχους βελτίωσης της μάθησης ο μαθητής στοχεύει στην δική του προσωπική βελτίωση ενώ στους στόχους επίδοσης ο μαθητής αναλαμβάνει στόχους στους οποίους πιστεύει ότι μπορεί να καταφέρει και αποφεύγει στόχους στους οποίους μπορεί να αποτύχει καθώς τότε θα νιώσει ντροπή και άγχος καθώς πιστεύει πως  ένα χαμηλό αποτέλεσμα αποτελεί ένδειξη χαμηλής επάρκειας.

Θεωρία επίτευξης στόχων

Η θεωρία επίτευξης στόχων υποστηρίζει πως στην διαμόρφωση κινήτρων επιτυχίας των μαθητών παίζουν ρόλο ένα σύνολο ατομικών και περιβαλλοντικών παραγόντων όπως είναι η διδασκαλία.

Η θεωρία επικεντρώνεται στο ενδιαφέρον των μαθητών αλλά και στην αυτοεικόνα και στην επίδρασή τους και ερμηνεύει το γιατί και το πώς οι μαθητές προσπαθούν για την επιδίωξη ενός στόχου.

Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με τον Atkinson υπάρχουν δύο είδη κινήτρων επίτευξης, τα κίνητρα επίτευξής της επιτυχίας και τα κίνητρα αποφυγής της αποτυχίας. Οι λόγοι που μπορεί να επηρεάσουν στην διαμόρφωση κίνητρων επίτευξης στους μαθητές είναι οι σκέψεις τους σε σχέση με προηγούμενες εμπειρίες τους σε παρόμοια γνωστικά αντικείμενα και οι πεποιθήσεις τους για τις ικανότητες τους στην επίτευξη κάποιών στόχων .

Φυσικά ο ρόλος της διδασκαλίας αλλά και  της οικογένειας διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην δημιουργία κίνητρων επίτευξης στους μαθητές. Στις μέρες μας οι ερευνητές διακρίνουν τρία είδη στόχων, τους στόχους μάθησης, τους στόχους επίδοσης και τους στόχους αποφυγής της αποτυχίας.

Θεωρία της στοχοθεσίας

 Τέλος η θεωρία της στοχοθεσίας που αναπτύχθηκε το 1990 από τον Locke και τον Latham υποστηρίζει πως οι στόχοι που τίθενται συνειδητά από το άτομο κινητοποιούν τις πράξεις του ατόμου και πρέπει να εστιάζουν προς την επιθυμητή πράξη. Όσο πιο συγκεκριμένοι είναι οι στόχοι τόσο υψηλότερη είναι η αφοσίωση  και η προσπάθεια του άτομού.

Οι στόχοι μπορεί να λειτουργήσουν ως κινητήρια δύναμη που αυξάνει την προσπάθεια  και την προσοχή του ατόμου σε ένα συγκεκριμένο έργο ενώ βελτιώνουν και την υιοθέτηση κάποιας συγκεκριμένης στρατηγικής για την επίτευξη του στόχου. 

Τα βασικά στοιχεία ενός στόχου είναι γνωστά ως ABCD και είναι το κατά πόσο επιτεύξιμος είναι ένας στόχος, το κατά πόσο πιστευτός είναι ένας στόχος από τον μαθητή, το κατά ποσό συγκεκριμένος και ξεκάθαρος είναι ο στόχος και τέλος το κατά πόσο επιθυμητός είναι ένας στόχος για τον μαθητή.