Πλήρης οδηγός ψυχοκοινωνικής στήριξης και προσαρμογής των μαθητών στη νέα σχολική χρονιά την περίοδο της πανδημίας

Η επιστροφή στο σχολείο τη φετινή σχολική χρονιά αποτελεί μια ιδιαίτερη συνθήκη με πολλές αλλαγές, νέους κανόνες και ρουτίνες με γνώμονα την ασφάλεια όλων. Στο πλαίσιο της υπάρχουσας εμπειρίας και των αναγκαίων μέτρων πρόληψης, δημιουργείται εύλογη ανησυχία για το βαθμό της ανταπόκρισής μας στις νέες συνθήκες και τις πιθανές προεκτάσεις στη μαθησιακή και ψυχοκοινωνική προσαρμογή των μαθητών και μαθητριών μας στο σχολικό περιβάλλον.

Ψυχοκοινωνική προσαρμογή μαθητών σε περίοδο πανδημίας

Στο πλαίσιο αυτό, είναι σημαντικό να έχουμε υπόψη πως το σχολείο ως σύστημα διαθέτει τα στοιχεία εκείνα που διευκολύνουν την προσαρμογή και την ανάπτυξη των μελών του, λειτουργεί προστατευτικά σε δύσκολες συνθήκες και ενεργοποιεί ευκαιρίες για τους μαθητές και τις μαθήτριες να εξελιχθούν, να αναπτύξουν δεξιότητες και να ενδυναμωθούν ψυχολογικά παρά τις δύσκολες καταστάσεις που μπορεί να βιώνουν.

Στη συνέχεια αναφέρονται:

1. βασικές επισημάνσεις για την ψυχοκοινωνική και μαθησιακή προσαρμογή των μαθητών και μαθητριών στο σχολείο κατά την περίοδο της πανδημίας,
2. χρήσιμες επισημάνσεις για ειδικότερα θέματα, όπως η μετάβαση σε νέες βαθμίδες και η χρήση της μάσκας από μαθητές και μαθήτριες στο σχολικό περιβάλλον.

Ψυχοκοινωνική υποστήριξη μαθητών

Στο δικό μας σχολείο

• Δημιουργούμε το σχέδιο του σχολείου μας για τις πρώτες μέρες σχετικά με τα μέτρα πρόληψης και προστασίας, σύμφωνα με τις επίσημες κατευθύνσεις και συναποφασίζουμε με το υπόλοιπο εκπαιδευτικό προσωπικό για το περιεχόμενο της ενημέρωσης ανά ώρα και τμήμα διδασκαλίας.
  
  
• Μεριμνούμε παράλληλα για έγκαιρη ενημέρωση, αν είναι εφικτό πριν την έναρξη των μαθημάτων(π.χ. αποστολή e-mail/αναρτήσεις καλωσορίσματος σε ιστοσελίδα/μέσα κοινωνικής δικτύωσης σχολείου, έντυπα ενημέρωσης για μέτρα πρόληψης και προστασίας).
  
  
• Διασφαλίζουμε ότι το περιεχόμενο της ενημέρωσής μας θα γίνει κατανοητό από όλους τους μαθητές μας σύμφωνα με την αναπτυξιακή ηλικία, πιθανές ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, πολιτισμικό υπόβαθρο, επίπεδο κατανόησης της ελληνικής γλώσσας κλπ.
  
  
• Συζητούμε αποφεύγοντας την υπερπληροφόρηση και διαψεύδουμε τυχόν φήμες.
  
  
• Ενισχύουμε και επιβραβεύουμε την υπευθυνότητα των μαθητών και μαθητριών στην τήρηση των κανόνων υγιεινής.

Στη δική μας τάξη

• Δίνουμε έμφαση στη γνωριμία ή την επανασύνδεση μεταξύ των μαθητών/τριών της τάξης συμπεριλαμβάνοντας παιχνίδια, δημιουργικές δραστηριότητες, ομαδικές ασκήσεις, συζητήσεις κλπ. Αξιοποιούμε και εξωτερικούς χώρους, αν είναι δυνατόν προκειμένου να εστιάσουμε στη γνωριμία ή επανασύνδεση της ομάδας.
  
  
• Συζητούμε για όμορφες εμπειρίες από τις καλοκαιρινές διακοπές και πώς αξιοποιήσαμε το χρόνο μας δημιουργικά και ευχάριστα.
  
  
• Αναζητούμε μαζί με τους μαθητές και τις μαθήτριές μας τα θετικά στοιχεία της επιστροφής στο σχολείο.
  
  
• Συζητούμε:
  -για τη σημασία της ευελιξίας και της προσαρμοστικότητας σε νέες συνθήκες και βρίσκουμε τρόπους προσαρμογής στο σχολείο σύμφωνα με τα νέα μέτρα.
  -τι μας δυσκολεύει και πώς έχουμε καταφέρει μέχρι τώρα να διαχειριζόμαστε σε ψυχολογικό επίπεδο τους μέχρι τώρα περιορισμούς με τους κανόνες/μέτρα πρόληψης και προστασίας.
  
  
• Θυμόμαστε πως καταφέραμε ως τάξη να αντεπεξέλθουμε στις δυσκολίες που αντιμετωπίσαμε την προηγούμενη χρονιά λόγω της πανδημίας COVID-19 και εντοπίζουμε τα θετικά στοιχεία της τάξης μας.
  
  
• Συζητούμε για τους τρόπους που οι ίδιοι οι μαθητές κατάφεραν να εφαρμόσουν μέτρα πρόληψης και προστασίας στην καθημερινότητά τους, τι τους δυσκόλεψε, τι/ποιος τους βοήθησε.
  
  
• Ενθαρρύνουμε την εμπλοκή των μαθητών/τριών της τάξης μας σε συμμετοχικές δράσεις ενημέρωσης και τήρησης των μέτρων πρόληψης και προστασίας στο σχολείο.
  
  
• Βοηθούμε σταδιακά τα παιδιά να βάλουν στόχους για τα ίδια και την τάξη τους δίνοντας την αίσθηση της προοπτικής και της αισιοδοξίας.
  
  
• Γενικότερα, ενθαρρύνουμε συζητήσεις στην τάξη που διευκολύνουν τα παιδιά να κατανοήσουν τη νέα κατάσταση, να διατυπώσουν απορίες, ανησυχίες, να εκφράσουν συναισθήματα.

Μεριμνώντας για τις διαφορετικές εκπαιδευτικές και ψυχοκοινωνικές ανάγκες των μαθητών/τριών

Εκπαιδευτικές ανάγκες

• Εστίαση στις πιθανές διαφοροποιημένες μαθησιακές και ψυχοκοινωνικές ανάγκες των μαθητών/τριών παρέχοντας ίσες ευκαιρίες για πρόσβαση στην εκπαιδευτική διαδικασία σε όλους/ες.
  
  
• Επικοινωνία/συνεργασία με την οικογένεια για πληροφόρηση σχετικά με το διάστημα που τα σχολεία ήταν κλειστά (αναστολή λειτουργίας,
  καλοκαιρινές διακοπές).
  
  
• Ενημερότητα ως προς το μαθησιακές ανάγκες όλων των μαθητών με ιδιαίτερη έμφαση σε μαθητές/τριες που δεν επανήλθαν στο τέλος της περασμένης σχολικής χρονιάς ή δε συμμετείχαν στην εξ αποστάσεως διδασκαλία ή βίωσαν επιπρόσθετες ψυχοπιεστικές συνθήκες.
  
  
• Πληροφόρηση σχετικά με την εφαρμογή προγραμμάτων εξατομικευμένης παρέμβασης μαθητών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες εντός και εκτός σχολείου (παράλληλη στήριξη, τμήμα ένταξης, προγράμματα παρέμβασης σε πλαίσια εκτός σχολείου).
  
  
• Συνέχιση εξατομικευμένων προσεγγίσεων για την μαθησιακή και ψυχοκοινωνική προσαρμογή στο σχολείο μαθητών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες.
  
  
• Έμφαση στη συνεργασία με εκπαιδευτικούς των άλλων τμημάτων/εκπαιδευτικούς παράλληλης στήριξης /ειδικό εκπαιδευτικό προσωπικό (διεπιστημονική προσέγγιση).

Ψυχοκοινωνικές ανάγκες

• Παρατήρηση για πιθανές αυξομειώσεις στο συναίσθημα και τη συμπεριφορά όλων των μαθητών/τριών επιστρέφοντας στην τάξη.
  
  
• Ιδιαίτερη μέριμνα και εστιασμένες παρεμβάσεις ενδέχεται να χρειαστούν για ευάλωτες ομάδες μαθητών που παρουσιάζουν διαρκείς ψυχοεκπαιδευτικές ανάγκες, έχουν εκτεθεί σε πολλαπλούς στρεσογόνους παράγοντες ή/και παρουσιάζουν παρατεταμένα συμπτώματα ανησυχίας και συμπεριφορών.

Σε καταστάσεις κρίσεων, όπως η πανδημία, που η καθημερινότητά μας έχει αλλάξει μέσα σε ένα πλαίσιο αβεβαιότητας για την εξέλιξη και την πορεία της, τα επίπεδα του στρες μπορεί να είναι αυξημένα.

Όταν τα παιδιά αισθάνονται ανασφάλεια στο περιβάλλον τους, είναι πιθανό να αναζητήσουν τον έλεγχο και να μειώσουν το στρες ενεργοποιώντας μη λειτουργικούς μηχανισμούς διαχείρισης όπως θέματα συμπεριφοράς, απόσυρση, υπερκινητικότητα, αντιδραστική συμπεριφορά.

Σε περίπτωση εκδήλωσης έντονων συναισθημάτων ή δυσλειτουργικών συμπεριφορών:

• Δίνουμε χρόνο στους μαθητές/τριές μας να προσαρμοστούν και τους/τις βοηθούμε να επανακτήσουν τον έλεγχο μέσα από εποικοδομητικές διαδικασίες, όπως η συμμετοχή στη δημιουργία κανόνων στην τάξη, στην ανταλλαγή απόψεων και λήψη αποφάσεων σχετικά με θέματα που αφορούν στη σχολική τάξη κλπ.
• Επιδιώκουμε ως τάξη/ομάδα να πετυχαίνουμε μικρούς καθημερινούς στόχους (μαθησιακούς, σε επίπεδο ομάδας, σχέσεων κλπ.) συμβάλλοντας στη μείωση του στρες μέσα από διαδικασίες που ενισχύουν την αυτοπεποίθηση και την ικανότητα μας να «τα καταφέρνουμε».
• Αναζητούμε, επιβραβεύουμε και ενισχύουμε τη θετική συμπεριφορά των μαθητών και μαθητριών μας, χωρίς συγκρίσεις μεταξύ των μαθητών/τριών.
• Δηλώνουμε διαθεσιμότητα και προσφερόμαστε να διαθέσουμε πρόσθετο προσωπικό χρόνο για να συζητήσουμε ο,τιδήποτε τους απασχολεί.

Έντονες εκδηλώσεις στο συναίσθημα και τη συμπεριφορά λόγω καταστάσεων κρίσης αποτελούν μια φυσιολογική αντίδραση.

Σύντομα, μετά από κάποιες μέρες προσαρμογής, τα περισσότερα παιδιά και έφηβοι θα καταφέρουν να επανέλθουν και σταδιακά θα προσαρμοστούν στο σχολικό περιβάλλον, αναπτύσσοντας ή/και εξελίσσοντας εσωτερικούς μηχανισμούς αντιμετώπισης δύσκολων καταστάσεων, λαμβάνοντας παράλληλα την καθοδήγηση και τη στήριξη των γονέων και των «σημαντικών» ενηλίκων.

Μετάβαση σε άλλη βαθμίδα εκπαίδευσης

Η μετάβαση στο σχολείο και ειδικότερα σε νέα βαθμίδα εκπαίδευσης (νηπιαγωγείο, Α’ τάξη δημοτικού, γυμνασίου, λυκείου)για κάποιους μαθητές είναι πιθανό να αποτελεί ευκαιρία/προσδοκία για νέες φιλίες και καινούριες εμπειρίες, ενώ για άλλους να προκαλεί συναισθηματική φόρτιση ή και ανάμεικτα συναισθήματα.

Στην παρούσα χρονική περίοδο, με τη συνθήκη της πανδημίας COVID-19 προστίθεται ένας ακόμα παράγοντας αβεβαιότητας, τόσο για την εξέλιξη της πανδημίας, όσο και για την ανταπόκριση στα απαραίτητα μέτρα πρόληψης και προστασίας.

• Δίνουμε έμφαση στη γνωριμία των μαθητών και μαθητριών. Ιδανικά επιλέγουμε έναν εξωτερικό χώρο, ώστε να μπορούμε να γνωρίσουμε/δούμε και τα πρόσωπά μας (λόγω της χρήσης μάσκας) και να εμπλακούμε σε κάποιο παιχνίδι γνωριμίας με τη μορφή παιχνιδιού.
  
  
• (Για μικρότερες τάξεις) Σταδιακά η γνωριμία μπορεί να συνεχιστεί τις επόμενες μέρες στην τάξη π.χ. οι μαθητές παρουσιάζουν στην τάξη αγαπημένες φωτογραφίες, αντικείμενα κλπ. αναγνωρίζοντας κοινά και διαφορετικά στοιχεία μεταξύ τους.
  
  
• Η γνωριμία μπορεί να γίνει τις πρώτες μέρες, αλλά η συνοχή της ομάδας είναι σημαντικό να ενισχυθεί και στην πορεία μέσα από διαδραστικές δραστηριότητες, παιχνίδια και κοινά project, συμμετοχικές δράσεις όλων των μαθητών/τριών σε θέματα που αφορούν στην τάξη.
  
  
• Αναζητούμε όσο το δυνατόν περισσότερες πηγές πληροφόρησης (οικογένεια, άλλους εκπαιδευτικούς, μαθητής/τρια) σχετικά με την προσαρμογή των μαθητών και μαθητριών στο σχολείο στα διάφορα στάδια της πανδημίας (προηγούμενη χρονιά, εξ αποστάσεως εκπαίδευση, επάνοδος στο σχολείο, μαθησιακές και ψυχολογικές ανάγκες, σκέψεις, προσδοκίες, ανησυχίες για τη νέα σχολική χρονιά).
  
  
• Παρατηρούμε πιθανές δυσκολίες και δυνατά στοιχεία των μαθητών και μαθητριών μας (στη μάθηση και στην ψυχοκοινωνική προσαρμογή), ώστε να ανταποκριθούμε αποτελεσματικότερα στις ανάγκες τους και να προάγουμε τη συνολικότερη ψυχική τους ευεξία στο σχολικό περιβάλλον.

Η μάσκα στη σχολική καθημερινότητα

Η χρήση μάσκας από εκπαιδευτικούς και μαθητές είναι μια πρωτόγνωρη εμπειρία με προεκτάσεις στη μαθησιακή διαδικασία και την κοινωνική συναναστροφή.

• Δείχνουμε κατανόηση σε πιθανές αναφορές των παιδιών ότι δυσκολεύονται από τη χρήση μάσκας, μοιραζόμαστε τη δική μας πιθανή δυσκολία και αναζητούμε όλοι μαζί τρόπους, ώστε να προσαρμοστούμε στη νέα αυτή συνθήκη.
  
  
• Ενθαρρύνουμε τη διατύπωση ερωτήσεων στο μάθημα διευκρινίζοντας ότι η επανάληψη δεν σχετίζεται με τις ικανότητες του/της μαθητή/τριας αλλά με τους περιορισμούς που προκύπτουν από τη χρήση μάσκας.
  
  
• Εξηγούμε πως το διάστημα αυτό ενδεχομένως με τη χρήση της μάσκας μπορεί να μην μας είναι πάντα ξεκάθαρος ο τρόπος που αισθάνονται και ενθαρρύνουμε τους μαθητές να εκφράζουν τις συναισθηματικές ή άλλες ανάγκες.
  
  
• Αξιοποιούμε παιχνίδια και δραστηριότητες για την αναγνώριση και έκφραση συναισθημάτων με προσαρμογές που συμπεριλαμβάνουν και τη χρήση μάσκας π.χ. μάντεψε πως αισθάνομαι (φορώντας τη μάσκα, ενεργοποιώντας παράλληλα και άλλους λεκτικούς και μη λεκτικούς τρόπους έκφρασης συναισθημάτων).
  
  
• Ενεργοποιούμε ή διευρύνουμε τους τρόπους επικοινωνίας μας, όπως οι κινήσεις των χεριών και του σώματος, οπτικοποίηση, εναλλαγές του επιτονισμού της φωνής κλπ., ώστε να αντισταθμιστεί η αντικειμενική δυσκολία της χρήσης μάσκας στη λεκτική επικοινωνία.
  
  
• Έχουμε υπόψη ότι η χρήση μάσκας μπορεί να εμποδίζει την ποιότητα της επικοινωνίας μας και να παρερμηνευτεί η συμπεριφορά/στάση των μαθητών/τριών ως έλλειψη προσοχής, δυσκολία στην κατανόηση κλπ.
  
  
• Γενικότερα ενθαρρύνουμε το διάλογο στο πλαίσιο της νέας αυτής αναγκαιότητας αναζητώντας μαζί με τους μαθητές και τις μαθήτριές μας λύσεις, προκειμένου να προσαρμοστούμε με ευελιξία στα νέα δεδομένα.

Φροντίζοντας τους εαυτούς μας

• Θυμόμαστε ότι διανύουμε μια πολύ ιδιαίτερη συνθήκη, όπου καλούμαστε στην καθημερινότητά μας να αναλάβουμε τη διαχείριση νέων σύνθετων θεμάτων που αναδύονται στο πλαίσιο των πολλαπλών μας ρόλων (ως εκπαιδευτικοί, γονείς, φροντιστές των μελών της οικογένειάς μας κλπ).
  
  
• Αναγνωρίζουμε ότι και η δική μας προσαρμογή στα νέα δεδομένα θέλει χρόνο.
  
  
• Φροντίζουμε τη σωματική μας υγεία (διατροφή, ύπνος, άσκηση).
  
  
• Αναζητούμε τη συνεργασία ή και την υποστήριξη συναδέλφων ανταλλάσσοντας ιδέες και εμπειρίες από τις πρώτες μέρες προσαρμογής στην τάξη.
  
  
• Εντοπίζουμε τι καταφέραμε το προηγούμενο διάστημα με την εξ’ αποστάσεως εκπαίδευση και επάνοδο στο σχολείο την προηγούμενη χρονιά, τι θα αξιοποιήσουμε και φέτος, ποιες είναι οι ανάγκες οι δικές μας, οι ανάγκες των μαθητών μας.
  
  
• Επιβραβεύουμε τον εαυτό μας για τον κόπο, το χρόνο και την προσαρμοστικότητα που ήδη έχουμε δείξει στα νέα δεδομένα.
  
  
• Θυμόμαστε ότι η αναγνώριση των ικανοτήτων, η ευελιξία και η αισιοδοξία αποτελούν βασικά στοιχεία της ψυχικής ανθεκτικότητας
  
  
• Καταγράφουμε, αν χρειαστεί, τι θεωρούμε ότι μπορούμε να ελέγξουμε και τι δεν μπορούμε, τόσο για την προσωπική ζωή μας, όσο και για την τάξη μας.
  
  
• Αναζητούμε βοήθεια από ειδικούς, όταν παρατηρούμε έντονη σωματική ή/και ψυχολογική επιβάρυνση στην καθημερινότητά μας.

Προάγοντας την Ψυχική ανθεκτικότητα

Σχέσεις

Η ανθρώπινη επαφή και η σχέση μας με τους άλλους μας δίνουν την αίσθηση ότι ανήκουμε σε μια ομάδα, λαμβάνουμε και παρέχουμε στήριξη και αισθανόμαστε ότι δεν είμαστε μόνοι στα δύσκολα.

Αυτοπεποίθηση/Αναγνώριση Ικανοτήτων

Η πίστη στον εαυτό και στις προσωπικές πηγές δύναμης βοηθά τους ανθρώπους να ανακάμπτουν από τις δυσκολίες συντομότερα και πιο αποτελεσματικά.

Πηγές στήριξης

Η αναγνώριση και συνειδητοποίηση ότι στη ζωή μας υπάρχουν πηγές στήριξης (πρόσωπα και καταστάσεις) σε δύσκολες συνθήκες ζωής.

Υπευθυνότητα/Ενεργός συμμετοχή

Η αίσθηση ότι αναλαμβάνουμε ευθύνη για δράσεις βοηθά να αποκτήσουμε την αίσθηση ελέγχου στα πράγματα και να διατηρήσουμε την ηρεμία μας.

Αξίες/Προσδοκίες

Η συνειδητοποίηση και η βαθύτερη κατανόηση των αξιών που πρεσβεύουμε, βοηθά στην ιεράρχηση των προτεραιοτήτων μας, στο να τεθούν στόχοι και να επιδιώξουμε την πραγμάτωσή τους.

Στόχοι

Ο επαναπροσδιορισμός και η ιεράρχηση των στόχων μας στο πλαίσιο των νέων συνθηκών και με βάση τις νέες αναδυόμενες ανάγκες μας, βοηθά το άτομο να συνεχίσει να αντλεί ικανοποίηση και να αποδίδει νόημα στη ζωή του.

Αισιοδοξία

Η αίσθηση της ελπίδας/αισιοδοξίας σχετίζεται με την ενίσχυση της ανθεκτικότητας και την προσδοκία ότι τα πράγματα «θα πάνε καλά».

 

Πηγή: Το κείμενο προέρχεται από το Τμήμα Ψυχολογίας Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Εργαστήριο Σχολικής Ψυχολογίας και αντλήθηκε από την ιστοσελίδα της Ελληνικής Ψυχολογικής Εταιρείας

*Διαβάστε στο σχετικό pdf περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με προτεινόμενα βιβλία για την ψυχοκοινωνική υποστήριξη στη σχολική κοινότητα κατά την περίοδο πανδημίας