Ο καθορισμός του δίκαιου και αμερόληπτου

Η σχετική αποστέρηση - με άλλα λόγια, η αίσθηση του δικαιώματος- σχετίζεται με την προκατάληψη και τις κοινωνικές αντιπαραθέσεις και διαμαρτυρίες.

Οι πεποιθήσεις και οι κοινωνικοί κανόνες που συμμερίζονται τα μέλη διαφορετικών ομάδων καθορίζουν αυτό το οποίο θεωρείται δίκαιο και αμερόληπτο.

Διανεμητική δικαιοσύνη

Οι πεποιθήσεις αυτές μπορεί να αφορούν το αποτέλεσμα μιας απόφασης όσο και τις διαδικασίες που χρησιμοποιούνται για τη λήψη της.

Το πεδίο το οποίο ασχολείται με τα κριτήρια που διασφαλίζουν ότι ένα αποτέλεσμα θα θεωρηθεί δίκαιο είναι η διανεμητική δικαιοσύνη.

Έχουν προσδιοριστεί τρεις αρχές που διέπουν τις αποφάσεις σχετικά με τη δίκαιη κατανομή των αποτελεσμάτων:

Η αρχή της ευθυδικίας: Ένα αποτέλεσμα κρίνεται δίκαιο εάν αντιστοιχεί στη συμβολή του ατόμου ή της ομάδας που το πέτυχε. Δηλαδή τα οφέλη είναι ανάλογα με τη συμβολή κάθε ατόμου και επομένως όσοι συμβάλλουν περισσότερο θα πρέπει να λαμβάνουν περισσότερα.

Η αρχή της ισότητας: Τα οφέλη θα πρέπει να κατανέμονται ισομερώς στα μέλη της ομάδας.

Η αρχή της ανάγκης: Η κατανομή θα πρέπει να ανταποκρίνεται στις ανάγκες των μελών της ομάδας. Τα μέλη που έχουν περισσότερες ανάγκες θα πρέπει να λαμβάνουν περισσότερα.

Τα κοινωνικά πλαίσια και ο συσχετισμός τους με τη δικαιοσύνη

Ο Deutsch υποστήριξε ότι τα διαφορετικά κοινωνικά πλαίσια δίνουν έμφαση σε διαφορετικές αρχές. Όταν δίνεται έμφαση στην οικονομική παραγωγικότητα, τότε υπερισχύει η αρχή της ευθυδικίας. Όταν δίνεται έμφαση στην κοινωνική αρμονία, τότε η συνοχή και οι καλές σχέσεις που αποτελούν στόχο της αρχής της ισότητας διέπουν τη λήψη των αποφάσεων.

Τέλος, οι ανάγκες λαμβάνονται υπόψη όταν δίνεται έμφαση στην προσωπική ευημερία. Είναι ωστόσο πιθανό οι αρχές της δικαιοσύνης που ενεργοποιούνται σε κάθε περίπτωση να επηρεάζονται όχι μόνο από τους στόχους που υπερισχύουν σε ένα κοινωνικό πλαίσιο, αλλά επίσης από τη φύση των πόρων που πρόκειται να κατενημηθούν και από τη σχετική κοινωνική θέση των αποδεκτών τους.

Διαδικαστική δικαιοσύνη

Ο τομέας ο οποίος ασχολείται με τα κριτήρια που διέπουν τις διαδικασίες με τις οποίες λαμβάνονται οι αποφάσεις είναι η διαδικαστική δικαιοσύνη. Σύμφωνα με το μοντέλο του ελέγχου που προτάθηκε από τους Thibaut & Walker (1975), οι άνθρωποι ενδιαφέρονται για τη δικαιοσύνη των διαδικασιών που καθορίζουν τελικά τα αποτέλεσματά τους.

Πιο συγκεκριμένα, ενδιαφέρονται για το επίπεδο ελέγχου που έχουν οι ίδιοι σε αυτές τις διαδικασίες.

Οι Thibaut & Walker διέκριναν δύο τύπους ελέγχου:

α) τον έλεγχο διαδικασίας, που αφορά τον έλεγχο στη διαδικασία παρουσίασης του ζητήματός τους, και

β) τον έλεγχο απόφασης, που αφορά το επίπεδο ελέγχου στη ληφθείσα απόφαση.

Το μοντέλο βασίζεται στο εγχειρηματικό ενδιαφέρον των ανθρώπων σχετικά με μια απόφαση.

Οι Thibaut & Walker υποστηρίζουν ότι οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τις διαδικασίες ως μέσο για την επίτευξη ενός στόχου, δηλαδή ενός δίκαιου αποτελέσματος. Οι ίδιοι ωστόσο σημειώνουν επίσης ότι οι άνθρωποι ενδιαφέρονται εξίσου για τη διαφύλαξη της αλληλεπίδρασής τους με τα άλλα μέρη, έτσι ώστε να επιλύονται οι διαφορές ή να πραγματοποιείται η κατανομή.

Το μοντέλο της αξίας της ομάδας

Οι Lind & Tyler (1988) πρότειναν το μοντέλο της αξίας της ομάδας. Υποστηρίζουν ότι οι άνθρωποι ενδιαφέρονται για τη σχέση τους με το τρίτο εμπλεκόμενο μέρος ή τη μορφή της εξουσίας που εμπλέκεται στη λήψη αποφάσεων. Επομένως, οι κρίσεις τους για τις διαδικασίες κυριαρχούνται επίσης από ενδιαφέροντα γι' αυτή τη σχέση.

Πιο συγκεκριμένα, οι άνθρωποι ενδιαφέρονται για τον τρόπο με τον οποίο τους συμπεριφέρονται οι Αρχές που είναι υπεύθυνες για τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων.

Τα ενδιαφέροντα που έχουν γι' αυτή τη σχέση είναι τρία:

α) η ουδετερότητα της υπεύθυνης αρχής,

β) αξιοπιστία της υπεύθυνης αρχής και

γ) η αναγνώριση της κοινωνικής τους θέσης - δηλαδή κατά πόσο αισθάνονται ότι τους συμπεριφέρονται με αξιοπρέπεια, κατά πόσο γίνονται σεβαστά τα δικαιώματά τους και κατά πόσο χαίρουν εκτίμησης.

Όσο περισσότερο οι άνθρωποι πιστεύουν ότι οι αποφάσεις λαμβάνονται σε ουδέτερο και αμερόληπτο πλαίσιο, ότι μπορούν να εμπιστευτούν τα εμπλεκόμενα μέρη και ότι τους αποδίδεται σεβασμός και αξία, τόσο πιο πιθανό είναι να θεωρήσουν δίκαιες τις διαδικασίες.

Έτσι, σύμφωνα με αυτό το μοντέλο, για να κρίνουν οι άνθρωποι τις διαδικασίες λήψης μιας απόφασης ως δίκαιες και αμερόληπτες, θα πρέπει να θεωρούν ότι οι Αρχές ακολουθούν τις αρχές της συσχετιστικής δικαιοσύνης και να ταυτίζονται με την ομάδα που συμπεριλαμβάνει τόσο τους ίδιους όσο και αυτές τις Αρχές.

Η εμβέλεια της δικαιοσύνης

Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι πολλές θεωρίες που ασχολούνται με το θέμα υπονοούν ότι το ενδιαφέρον για τη δικαιοσύνη περιορίζεται εντός των ορίων μιας ομάδας.

Σύμφωνα με τον Deutsch το ενδιαφέρον θέμα της δικαιοσύνης υποδεικνύει ποιος δικαιούται ένα δίκαιο αποτέλεσμα και μια δίκαιη μεταχείριση, με άλλα λόγια ποιος ανήκει στην ηθική μας κοινότητα. Αυτό ονομάζεται εμβέλεια της δικαιοσύνης.

Η Opotow αναφέρεται σε μια διαδικασία ηθικού αποκλεσμού, σύμφωνα με την οποία κάποια «άτομα και ομάδες θεωρείται ότι βρίσκονται έξω από το πλαίσιο στο οποίο ισχύουν οι αξίες, οι κανόνες και το ενδιαφέρον σχετικά με τη δικαιοσύνη».

Η ίδια ορίζει την εμβέλεια της δικαιοσύνης ως «τα ψυχολογικά σύνορα εντός των οποίων το ενδιαφέρον για τη δικαιοσύνη και τους ηθικούς κανόνες διέπει τη συμπεριφορά μας».

Η εμβέλεια της δικαιοσύνης είναι ζήτημα μεγάλης σημασίας για τις πολυπολιτισμικές κοινωνίες, καθώς αποτελεί μέρος των διαδικασιών ένταξης και αποκλεισμού των κοινωνικών ομάδων από την ευρύτερη κοινωνία.

Το παρόν άρθρο αποτελεί αδειοδοτημένο απόσπασμα από το βιβλίο Πολυπολιτισμική πραγματικότητα που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πεδίο.