Ο κύκλος επαφής της θεραπείας Gestalt

«Κι όμως, γυρίζει!» αναφώνησε ο Γαλιλαίος, καθώς στεκόταν μπροστά στους επιφυλακτικούς δικαστές της Ιεράς Εξέτασης. Κανένας σήμερα δεν αμφιβάλλει ότι όλα στο Σύμπαν γυρίζουν ή περιστρέφονται: από τα ηλεκτρόνια στις ατομικές τους «τροχιές», έως τους πλανήτες και τους γαλαξίες.

Ο άνεμος γυρίζει, η τύχη γυρίζει, το πεπρωμένο των ανθρώπων και οι θεωρίες γυρίζουν. Όλα είναι κυκλικά, από τις εποχές του χρόνου έως τις εποχές της ζωής.

Το «εσωτερικό βιολογικό ρολόι» μας (συντονισμένο με την επίφυση ή το κωνάριο που ρυθμίζει τον ύπνο, την πέψη, την ωορρηξία... και τις μεταβολές των βιολογικών μας ρυθμών μετά από ένα μεγάλο αεροπορικό ταξίδι) ευθύνεται για κύκλους όπως ο καρδιακός παλμός, η θερμοκρασία, η έκκριση ορμονών, η διάθεση, καθώς και οι καθημερινές, μηνιαίες και εποχιακές δραστηριότητες.

Κάθε βίωμα έχει επίσης έναν κύκλο: Κάτι αρχίζει, συνεχίζεται και μετά τελειώνει. Ολόκληρη η ζωή μας είναι ένα συνυφασμένο πλέγμα κύκλων, ο ένας μέσα στον άλλον, όπως οι ρώσικες κούκλες. Παράλληλα, οι κύκλοι του σώματος υπερτίθενται, όπως και οι κύκλοι της συναισθηματικής σας ζωής, των επαγγελματικών σας δραστηριοτήτων και της κοινωνικής ή πολιτικής ζωής σας.

Αποκτήστε το βιβλίο του Serge Ginger Θεραπεία Gestalt Η τέχνη της επικοινωνίας που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ασημάκης.

Ανά πάσα στιγμή, αναδύεται και καταλαμβάνει το προσκήνιο μια «επικρατούσα φιγούρα», ενώ τα υπόλοιπα χάνονται στο φόντο. Έτσι, όσο είστε απορροφημένοι από το διάβασμα αυτού του άρθρου «ξεχνάτε» τον πόνο στη μέση σας - οποίος περνάει στο παρασκήνιο.

Το προσκήνιο αιχμαλωτίζει το ενδιαφέρον σας, εις βάρος του παρασκηνίου. Αυτή είναι η μόνιμη αλλαγή προσκηνίου/παρασκηνίου ή φιγούρας/ φόντου, που ήδη είχε επισημάνει η ψυχολογία Γκεστάλτ στις αρχές του αιώνα.

Η θεραπεία Γκεστάλτ έλαβε υπόψη αυτήν ακριβώς τη θεμελιώδη ανθρώπινη λειτουργία. Κι έτσι, ο Perls, ο Hefferline και ο Godman (1951) πρότειναν το διαχωρισμό κάθε βιώματος σε τέσσερα βασικά χρονικά πλαίσια, οργανωμένα γύρω από την έννοια της επαφής: πριν από την επαφή (προεπαφή), δημιουργία επαφής, πλήρης επαφή ή «τελική επαφή» και μετά την επαφή.

Αυτή η υποδιαίρεση κάθε ενέργειας σίγουρα απλοποιεί το πρόβλημα... αλλά δεν μπορεί να λάβει υπόψη όλα τα φαινόμενα που παρατηρούνται.

Κατόπιν τούτου, άλλοι συγγραφείς αναζήτησαν να εκλεπτύνουν τη διεργασία, ούτως ώστε να τη χρησιμοποιήσουν σε διάφορα πραγματικά συμβάντα της ζωής: Από τον «μικρό κύκλο» της ικανοποίησης των σωματικών αναγκών όπως η πείνα ή η δίψα, έως τους μεγάλους κα σύνθετους κύκλους όπως η εξέλιξη των σχέσεων αγάπης ή της επαγγελματικής σταδιοδρομίας.

Ο Joseph Zinker (1977) αναγνωρίζει, για παράδειγμα, έξι φάσεις: αίσθηση, επίγνωση, κινητοποίηση ενέργειας, δράση, επαφή και απόσυρση.

Ο Micael Katzeff (1978) προσθέτει τη φάση της ολοκλήρωσης πριν από την απόσυρση.

Ο Serge Ginger προτιμά το διαχωρισμό σε πέντε βασικά στάδια:

1) Προεπαφή
2) Δέσμευση
3) Επαφή
4) Αποδέσμευση
5) Αφομοίωση του βιώματος

Προεπαφή

Οι περισσότεροι συγγραφείς της Γκεστάλτ έχουν ήδη αναπτύξει σημαντικά την ανάγκη για χρόνο προεπαφής. Έτσι, υπάρχει χρόνος να εμφανιστεί μια ανάγκη, μια επιθυμία, ένα έργο ή μια κατάσταση. Για να αποβεί μια επαγγελματική συνάντηση εποικοδομητική, πρέπει να προηγηθεί μια ανεπίσημη συζήτηση.

Το να κάνεις έρωτα σημαίνει ότι έχεις αφιερώσει χρόνο για να συσσωρεύσεις την επιθυμία, η οποία ακολουθείται από προκαταρκτικά παιχνίδια. Μια πώληση απαιτεί χρόνο για να κάνει τον πελάτη να νιώσει άνετα.

Το έργο της προσωπικής ανάπτυξης στην Γκεαστάλτ προηγείται μιας λανθάνουσας περιόδου, κατά την οποία ο πελάτης προετοιμάζεται για τη «θεραπευτική συμμαχία»...

Η απουσία προεπαφής (ή η υπερβολική επιμήκυνσή της) υποδηλώνει ψυχολογική ή κοινωνική δυσλειτουργία (ορισμένες φορές ψυχωτική).

Δέσμευση

Η στιγμή της δημιουργίας επαφής, τόσο πολύ σημαντική, συχνά υποτιμάται. Αυτή είναι η κρίσιμη στιγμή όπου η δράση «εδραιώνεται», όταν κάποιος δεσμεύεται σε μια σχέση, μια ομάδα, μια απόφαση ή ένα έργο.

Είναι ενδιαφέρον να σημειώσουμε ότι η δέσμευση δεν είναι πάντα συνειδητή και δεν παρουσιάζεται πάντα στην κατάσταση της επίγνωσης. Δεν απαιτεί την κινητοποίηση της ενέργειας. Μερικές φορές είναι το αποτέλσμα της διαίσθησης μιας προοδευτικής «ολίσθησης» ή, αντιθέτως, μιας αιφνίδιας ανατροπής.

Ό,τι κι αν είναι, δεσμευόμαστε και πορευόμαστε! Ανεξάρτητα από τους λόγους ή τις αιτίες, υπάρχει μια στιγμή όπου λέμε «επιτέλους, φύγαμε, πάμε!». Είναι σημαντική η αναγνώριση και η σκόπιμη αξιοποίηση αυτής της κρίσιμης στιγμής.

Επαφή

Η επαφή, καθαυτή, αναμφίβολα, μπορεί να διαιρεθεί σε αρκετές αλληλουχίες -η σειρά των οποίων μπορεί φυσικά να ποικίλει ανάλογα με την κατάσταση. Ωστόσο, δεν πιστεύω ότι οι λεπτομέρειες είτε σε θεραπευτικό είτε σε κλινικό επίπεδο είναι σημαντικές. «Ό,τι είναι να γίνει θα γίνει» με τα εύκολα και τα δύσκολα, και υπάρχει χρόνος να σκεφτούμε αν η τρέχουσα φάση αφορά προσανατολισμό (μια στιγμή επιλογής), δράση ή διάδραση...

Αποδέσμευση

Η άλλη σημαντική στιγμή που πρέπει να διαχειριστούμε είναι αυτή της αποδέσμευσης: Αυτό το σημείο όπου η κατάσταση «επιλύεται» μόνη της με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, όπου σε κάθε περίπτωση, η τρέχουσα φάση έχει τελειώσει και είναι καιρός να παρατηρήσουμε τις συνέπειες, προσωρινές ή όχι.

Πριν από τη φάση της απόσυρσης, πριν από τη μακρά περίοδο της αφομοίωσης ή της πέψης -συνειδητής ή ασυνείδητης- του βιώματος, υπάρχει μια κρίσιμη στιγμή στο τέλος: διακοπή, χωρισμός, πέρας.

Το σημείο όπου η βραδιά τελειώνει, οι εραστές χωρίζονται, ο πελάτης φεύγει από το θεραπευτή (μέχρι την επόμενη συνεδρία... ή οριστικά). Αυτές οι σημαντικές αποχαιρετιστήριες στιγμές σημαδεύουν ολόκληρη τη ζωή μας: Τελειώνουμε ένα συνέδριο, φεύγουμε από μια συνάντηση, φεύγουμε από το πατρικό μας σπίτι, τελειώνουμε τις σπουδές μας, παραιτούμαστε από τη δουλειά μας ή από ένα πολιτικό όμμα, χωρίζουμε, μετακομίζουμε, συνταξιοδοτούμαστε...

Αυτές τις στιγμές δεν ερχόμαστε σε πλήρη επαφή, δεν βρισκόμαστε ακόμα σε απόσυρση, αλλά σε μια κρίσιμη στιγμή αποδέσμευσης - η οποία μπορεί να διαρκέσει λεπτά, ημέρες... έως και χρόνια.

Στην καθημερινή ζωή, όπως και στη θεραπευτική πρακτική, έχω παρατηρήσει ότι συχνά είναι μια δύσκολη στιγμή, μια στιγμή που «διαπραγματευτήκαμε» ατυχώς, που αναβάλαμε χωρίς λόγο ή που επισπεύσαμε με παράξενο τρόπο.

Στην πραγματικότητα, αυτή η φάση, τόσο σημαντική για την καθημερινή μας ζωή, φαίνεται ότι δεν επισημαίνεται αρκετά στην παραδοσιακή θεωρία Γκεστάλτ. Αξίζει όμως περισσότερης προσοχής και αποτελεί εν γένει εμπόδιο για τους άπειρους θεραπευτές... και πολύ έμπειρους πολιτικούς!

Απόσυρση

Δεν θα αφιερώσω τόσο πολύ χρόνο στο τι είναι η πέμπτη φάση του κύκλου, η απόσυρση, με την έννοια ότι αποτελεί αφομοίωση ή χώνευση. Οι περισσότεροι συγγραφείς έχουν τονίσει τη σημασία και κανείς τους δεν αρνείται ότι η εκπαίδευση ή η ψυχοθεραπεία -όπως ακριβώς και η αγάπη- εξαρτάται τόσο πολύ από το χρόνο μεταξύ των συναντήσεων, όσο και από τις ίδιες τις συναντήσεις.

Για να ανακεφαλαιώσουμε, η δέσμευση και η αποδέσμευση δεν είναι μεγάλα χρονικά διαστήματα, αλλά σύντομες, διακριτικές, αποφασιστικές στιγμές, τις οποίες εύκολα ξεχωρίζουμε. Μου αρέσει να τις παραλληλίζω με την απογείωση και την προσγείωση του αεροπλάνου.

Η φάση της αποδέσμευσης είναι ιδιαίτερα σημαντική. Είναι το στάδιο που προηγείται της απόσυρσης και δεν πρέπει να συγχέεται με αυτήν. Αυτό το στάδιο είναι ιδιαίτερα σημαντικό, καθώς η επακόλουθη αφομοίωση του βιώματος εξαρτάται τόσο πολύ από αυτό.

Το παρόν άρθρο αποτελεί απόσπασμα από το βιβλίο του Serge Ginger Θεραπεία Gestalt Η τέχνη της επικοινωνίας που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ασημάκης.