Πρόωροι μαχητές

15 εκατομμύρια μωρά γεννιούνται πρόωρα κάθε χρόνο. Πρόωρο θεωρείται το νεογνό που γεννιέται πριν από την ολοκλήρωση της 37ης εβδομάδας της κύησης.

Καθώς δεν αναπτύσσονται πλήρως ως έμβρυα, διατρέχουν υψηλό κίνδυνο προσβολής από ασθένειες και θάνατο (υπολογίζεται ότι περίπου το 25% των πρόωρων παιδιών δεν καταφέρνουν να επιβιώσουν).

Πρόωρα νεογνά

Όσο πιο χαμηλό είναι το βάρος γέννησης των νεογνών - το οποίο αποτελεί σημαντική ένδειξη του βαθμού της ανάπτυξής τους - τόσο αυξάνεται ο κίνδυνος. Ελλιποβαρή νεογνά είναι αυτά που ζυγίζουν λιγότερο από 2.500 γραμμάρια.

Συγκεκριμένα, ως χαμηλού βάρους γέννησης θεωρούνται τα νεογνά με βάρος γέννησης <2500 γραμμαρίων. Πολύ χαμηλού βάρους γέννησης τα νεογνά <1500 γραμμαρίων. Τέλος, τα εξαιρετικά πολύ χαμηλού βάρους γέννησης νεογνά κάτω των 1000 γραμμαρίων.

Αν το νεογνό δεν είναι υπερβολικά πρόωρο και το βάρος του δεν είναι εξαιρετικά χαμηλό, διατρέχει μικρότερο κίνδυνο και η κύρια θεραπεία για αυτό είναι η παραμονή του στο νοσοκομείο έως ότου ανακτήσει ορισμένο βάρος. Η απόκτηση βάρους είναι ιδιαίτερα σημαντική καθώς η συγκέντρωση λίπους βοηθά το βρέφος να διατηρείται ζεστό.

Τα νεογέννητα βρέφη ωστόσο που γεννιούνται αρκετά πρόωρα και που το βάρος τους είναι εξαιρετικά χαμηλότερο από τον μέσο όρο, αντιμετωπίζουν μεγαλύτερες δυσκολίες. Μείζον μέλημα για αυτά τα μωρά αποτελεί η επιβίωσή τους.

Σύνδρομο αναπνευστικής δυσχέρειας

Είναι πολύ ευάλωτα στις λοιμώξεις και επειδή οι πνεύμονές τους δεν έχουν αναπτυχθεί πλήρως, εμφανίζουν προβλήματα πρόσληψης επαρκούς ποσότητας οξυγόνου. Πολλές φορές, εξαιτίας του τελευταίου, εμφανίζουν το σύνδρομο αναπνευστικής δυσχέρειας που μπορεί να επιφέρει ακόμη και το θάνατο.

Για την αντιμετώπιση του συνδρόμου, τα νεογνά τοποθετούνται σε θερμοκοιτίδα με ελεγχόμενη θερμοκρασία και παροχή οξυγόνου. Είναι σημαντικό σε κάθε νεογνό να χορηγείται η σωστή ποσότητα οξυγόνου, καθώς μία ελλιπής ποσότητα δε θα του επιφέρει ανακούφιση και αντίθετα μία μεγάλη ενδέχεται να προκαλέσει βλάβη στον αμφιβληστροειδή χιτώνα του οφθαλμού του, οδηγώντας το σε μόνιμη τύφλωση.

Η ατελής ανάπτυξη του πρόωρου νεογνού το καθιστά ευαίσθητο στα περιβαλλοντικά ερεθίσματα. Έτσι, είναι πιθανό να βιώσει πως κατακλύζεται από τα ακουστικά, οπτικά και άλλα ερεθίσματα, η αναπνοή του μπορεί να διακοπεί και οι καρδιακοί του παλμοί να επιβραδυνθούν. Αρκετές φορές είναι ανήσυχα, οι κινήσεις των άκρων τους είναι ασυντόνιστες και κινούνται σπασμωδικά.

Ανάπτυξη πρόωρων βρεφών

Παρά τις αντιξοότητες που αντιμετωπίζουν αρχικά, τα περισσότερα πρόωρα βρέφη κατορθώνουν να αναπτυχθούν ομαλά. Ο ρυθμός ανάπτυξής τους βέβαια είναι πιο αργός συγκριτικά με τα τελειόμηνα βρέφη. Στο τέλος του πρώτου έτους, μόνο το 10% των πρόωρων παρουσιάζει σημαντικά προβλήματα και το 5% σοβαρή αναπηρία.

Στην ηλικία των 6 ετών, το 38% αυτών των παιδιών παρουσιάζουν ήπια προβλήματα, όπως μαθησιακές δυσκολίες, διαταραχές συμπεριφοράς ή χαμηλότερο του μέσου όρου νοητικό πηλίκο, δυσκολίες κινητικού συντονισμού και έτσι χρειάζονται ειδική παιδαγωγική παρέμβαση. Παρ' όλα αυτά, το 60% των πρόωρων βρεφών δεν παρουσιάζει προβλήματα.

Ελλιποβαρή και πρόωρα νεογνά

Όταν αναφερόμαστε όμως σε άκρως ελλιποβαρή και πρόωρα νεογνά, οι προγνώσεις για την εξέλιξή τους είναι σαφώς δυσμενέστερες. Τα νεογνά που ζυγίζουν λιγότερο από 1.250 γραμμάρια και γεννιούνται πριν την 30η εβδομάδα, μπορεί να έχουν ερμητικά κλειστά τα μάτια, ο λοβός των αυτιών τους μπορεί να μοιάζει με πτερύγιο κολλημένο στις άκρες των αυτιών τους και το χρώμα τους να είναι σκούρο κόκκινο ανεξάρτητα από τη φυλή στην οποία ανήκουν.

Τα βρέφη αυτά λοιπόν, διατρέχουν άμεσο και σοβαρό κίνδυνο λόγω της υπανάπτυξης των οργάνων τους. Έως το 1980 αυτά τα βρέφη δεν κατάφερναν να επιβιώσουν, ενώ πλέον χάρη στην εξέλιξη της ιατρικής μπορούν ακόμη και τα μόλις 22 εβδομαδών βρέφη να επιβιώσουν σε ποσοστό 14.8%.

Μετά την 28η – 32η εβδομάδα κύησης το ποσοστό αυτό αυξάνεται σημαντικά και ανέρχεται στο 84.8% - 96.4% αντίστοιχα. Σε κάθε περίπτωση, η εξέλιξη της τεχνολογίας, η δημιουργία περιγεννητικών κέντρων και σύγχρονων νεογνολογικών μονάδων, στελεχωμένων με εξειδικευμένους μαιευτήρες και νεογνολόγους, έχει συμβάλλει θετικά στην φροντίδα και την επιβίωση της μητέρας και του πρόωρου νεογνού.

Ωστόσο, στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί και μια άλλη οπτική γωνία του θέματος, η ολοένα αυξανόμενη γέννηση πρόωρων βρεφών και το κέρδος που αυτή επιφέρει σε γιατρούς και νοσοκομεία.

Τα προβλήματα των πρόωρων νεογνών

Συνοπτικά τα προβλήματα που παρουσιάζουν συνήθως τα πρόωρα νεογνά είναι:

Αναπνευστικά: Σύνδρομο αναπνευστικής δυσχέρειας, βρογχοπνευμονική δυσπλασία, πνευμοθώρακας, πνευμομεσοπνευμόνιο, διάμεσο πνευμονικό εμφύσημα, συγγενής πνευμονία, πνευμονική αιμορραγία, άπνοια

Καρδιαγγειακά: Ανοικτός αρτηριακός πόρος, υπόταση, υπέρταση, βραδυκαρδία

Αιματολογικά: Αναιμία, υπερχολερυθριναιμία, ανεπάρκεια βιταμινών

Γαστρεντερικά: Μειωμένη κινητικότητα και λειτουργικότητα, νεκρωτική εντεροκολίτιδα, γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση

Μεταβολικά - Ενδοκρινικά: Υπασβεστιαιμία, υπογλυκαιμία, υπεργλυκαιμία, υποθερμία, όψιμη μεταβολική οξέωση

Κεντρικό Νευρικό σύστημα και Αισθητήρια: Ενδοκοιλιακή αιμορραγία, περικοιλιακή λευκομαλάκυνση, υποξική-ισχαιμική εγκεφαλοπάθεια, σπασμοί, αμφιβληστροειδοπάθεια προωρότητας, κώφωση, νεογνικός ίκτερος, υποτονία, πυρηνικός ίκτερος (εγκεφαλοπάθεια από χολερυθρίνη)

Νεφρολογικά: Οίδημα, υπονατριαιμία, υπερνατριαιμία, υπερκαλιαιμία, νεφρική σωληναριακή οξέωση, νεφρική γλυκοζουρία

Άλλα: Περριγεννητική ασφυξία, λοιμώξεις, διαταραχές θερμορύθμισης, εκζέματα, υδροκέφαλο, εγκεφαλική παράλυση, ορθοπεδικές παθήσεις, συγγενείς καρδιοπάθειες, ενδοκρανιακή αιμορραγία

Διατροφή πρόωρων νεογνών

Πολλές έρευνες αλλά και αντιπαραθέσεις έχουν υπάρξει σε αυτό το θέμα για πολλά χρόνια, ώσπου κατέληξαν στο γεγονός πως το μητρικό γάλα είναι αναντικατάστατο και ανταποκρίνεται πλήρως τόσο στις ανάγκες ενός τελειόμηνου βρέφους όσο και στις ανάγκες ενός πρόωρου νεογνού.

Έχει βρεθεί μάλιστα ότι τα πρόωρα που σιτίζονται με μητρικό γάλα, έχουν λιγότερες πιθανότητες εμφάνισης δυσανεξίας στη σίτιση, νεκρωτικής εντεροκολίτιδας και εμφάνισης λοίμωξης.

Η σωστή διατροφή είναι καθοριστική για την ανάπτυξη των νεογνών, πόσο μάλλον των πρόωρων.

Το πρωτόγαλα και γενικότερα το ανθρώπινο γάλα έχει ασύγκριτες ιδιότητες μερικές εκ των οποίων είναι η μείωση της εμφάνισης δευτερογενούς υπερχολερυθριναιμίας, του χολοστατικού ίκτερου, τη μεταβολική ασθένεια των οστών.

Επίσης, το γάλα της μητέρας αυξάνει τις γαστρικές και εντερικές ορμόνες, την ανοχή στο τάισμα και φυσικά στην αύξηση του βάρους του νεογνού.

Ο θηλασμός, στις περιπτώσεις που καθίσταται δυνατός, είναι απαραίτητος τόσο για την υγεία του παιδιού όσο και για το δέσιμο της μητέρας με το νεογνό. Η άμεση επαφή της μητέρας με το νεογνό έχει βρεθεί ότι μειώνει τα επίπεδα στρες και των δύο, μειώνει τα επίπεδα πόνου και ανησυχίας του νεογνού, αυξάνει το κορεσμό της αιμοσφαιρίνης, συντελεί στη θερμορύθμιση, αποτρέπει την υπογλυκαιμία, τη βραδυκαρδία και τις κρίσεις άπνοιας.

Φυσικά αρκετές είναι και οι περιπτώσεις στις οποίες δίνεται ειδικό γάλα για πρόωρα νεογνά, τα οποία έχουν περισσότερη ενέργεια, ιχνοστοιχεία, πρωτείνη, νάτριο, ασβέστιο, φώσφορο και βιταμίνες συγκριτικά με τα απλά γάλατα των τελειόμηνων νεογνών.

Τι προκαλεί την προωρότητα;

Τα συχνότερα αίτια που συσχετίζονται με τον πρόωρο τοκετό

Το 70-80% των πρόωρων τοκετών συμβαίνει χωρίς κάποια εμφανή αιτία, ενώ το 20-30% έχει κάποια ιατρική αιτιολογία είτε της μητέρας είτε του εμβρύου.

Τα συχνότερα ωστόσο αίτια είναι τα ακόλουθα:

1) Στρες, κακή ψυχολογική κατάσταση

2) Καταχρήσεις (κάπνισμα, αλκοόλ, κακή διατροφή, ναρκωτικά)

Έρευνες έχουν δείξει ότι έγκυες που καπνίζουν συστηματικά (περισσότερα από 10 τσιγάρα την ημέρα), παρουσιάζουν διπλάσιο ποσοστό πρόωρου τοκετού. Επίσης, οι καταχρήσεις συνδέονται άμεσα με μειωμένο βάρος του κυήματος. Έγκυες που καπνίζουν, αυξάνουν την περιγεννητική θνησιμότητα κατά 30%.

Εργαστηριακές έρευνες έδειξαν ότι η νικοτίνη προκαλεί την παραγωγή χημικών ουσιών στο μητρικό οργανισμό, οι οποίες περνούν στην εμβρυική κυκλοφορία και περιορίζουν την τροφοδοσία των κυττάρων του κυήματος σε οξυγόνο. Επίσης, έχει διαπιστωθεί ότι την ώρα που η έγκυος καπνίζει, οι χτύποι της καρδιάς του εμβρύου αυξάνουν σημαντικά.

Όσον αφορά την αλκοόλη, έχει βρεθεί ότι περνάει στην εμβρυική κυκλοφορία και μετά από το πρώτο ποτό ακόμη, επηρεάζει την κινητικότητα του εμβρύου (άλλοτε προκαλεί αύξηση και άλλοτε μείωση του αριθμού των παλμών της καρδιάς). Η υπερβολική και παρατεταμένη χρήση οινοπνευματωδών ποτών μπορεί να προκαλέσει σωματικές και ψυχικές διαταραχές στο έμβρυο.

Οι πιο πιθανές ανωμαλίες είναι καρδιακές παθήσεις, παραμορφώσεις του προσώπου, χαμηλή νοητική ικανότητα κ.α.

Η σοβαρότητα της βλάβης που μπορεί να προκληθεί από τη χρήση ναρκωτικών, εξαρτάται από το ποσό της χημικής ουσίας που παίρνει κάθε φορά η έγκυος, τη χρονική διάρκεια της ουσίας από την έγκυο και από τη φάση ανάπτυξης του εμβρύου. Η παρατεταμένη χρήση ναρκωτικών πάντως, μπορεί να προκαλέσει ακόμα και χρωμοσωματικές ανωμαλίες στο έμβρυο.

3) Απούσα ή ανεπαρκής προγεννητική περίθαλψη

4) Ιατρογενής προωρότητα

5) Ηλικία γυναίκας(κάτω των 18 ετών/πάνω από 37)

6) Χαμηλό κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο

7) Πολλαπλή κύηση

8) Διαβήτης ή χρόνια υπέρταση

9) Μικρό χρονικό διάστημα από την προηγούμενη κύηση (6 μήνες από τον τελευταίο τοκετό)

10) Μητρικοί γενετικοί παράγοντες (Π.χ. Χαμηλό βάρος της μητέρας στη γέννησή της)

11) Προεκλαμψία

12) Προβλήματα στον πλακούντα, όπως πρόδρομος πλακούντας, πρόωρη αποκόλληση πλακούντα

13) Εμβρυικές ανωμαλίες

14) Πρώιμη ρήξη της μεμβράνης

15) Επιβαρυμένο ιστορικό κυήσεων (αποβολές, γέννηση ελλιποβαρούς ή πρόωρου νεογνού μητέρας ή και της οικογένειας)

16) Αιμορραγία στο πρώτο ή στο δεύτερο τρίμηνο

17) Αναιμία (ή οξεία αναιμία στο έμβρυο)

18) Προβλήματα στον τράχηλο της μήτρας ή γενικότερα ευαισθησία της μήτρας

19) Λοιμώξεις (μυκόπλασμα, χλαμύδια, ασυμπτωματική ουρολοίμωξη, ερυθρά, κυτταρομεγαλοιος)

20) Ανεπαρκής αύξηση του όγκου του πλάσματος

21) Βάρος μητέρας (ελλιποβαρής ή παχύσαρκη)

22) Ρύπανση του περιβάλλοντος

23) Εγκυμοσύνη προερχόμενη από βοηθητική αναπαραγωγική τεχνολογία

24) Υποσιτισμός της εγκύου. Ως γνωστόν, το έμβρυο τρέφεται απευθείας από τον οργανισμό της μητέρας. Συνεπώς βασική προυπόθεση για την κανονική ανάπτυξη του εμβρύου είναι η καλή διατροφή της. Έγκυοι που υποσιτίζονται και δεν παίρνουν τις απαραίτητες για τον οργανισμό βιταμίνες, έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα πρόωρου τοκετού

Προβλήματα βγαίνοντας από τη ΜΕΝΝ

Πολλοί γονείς γνωρίζουν ήδη ότι έξοδος του βρέφους τους από τη ΜΕΝΝ δε συνεπάγεται αυτόματα και την πλήρη ίασή του. Τα περισσότερα πρόωρα μετά την έξοδό τους από το νοσοκομείο, χρήζουν συχνής ιατρικής παρακολούθησης και απαιτούν ιδιαίτερη φροντίδα για την ευμενή ανάπτυξή τους, ενώ αρκετά από τα προβλήματα που τα ταλαιπώρησαν στο νοσοκομείο έχουν μακροχρόνιες συνέπειες.

Έρευνες δείχνουν ότι τα πρόωρα νεογνά επανεισάγονται στο νοσοκομείο το πρώτο έτος της ζωής τους σε ποσοστό 33% κυρίως για αναπνευστικά προβλήματα.

Οι συχνότερες μακροχρόνιες επιπτώσεις της προωρότητας είναι η καθυστέρηση της ανάπτυξης (νοητικά, κινητικά, λεκτικά, σωματικά), τα προβλήματα στο πεπτικό σύστημα (γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση, κολικοί), οι λοιμώξεις, οι άπνοιες, άσθμα, οι διαταραχές οξυγόνωσης, επιληψίες, ανεβασμένα επίπεδα ινσουλίνης στο αίμα, υψηλότερο κίνδυνο καρδιαγγειακών ασθενειών, οστεοπενία, τα ακουολογικά (7-10% των πρόωρων) και οφθαλμολογικά προβλήματα (64% των περιπτώσεων φοράνε γυαλιά) καθώς και η αρτηριακή υπέρταση.

Νευροαναπτυξιακές διαταραχές λόγω προωρότητας

Τα πρόωρα μπορεί να εμφανίσουν νευροαναπτυξιακές διαταραχές όπως εγκεφαλική παράλυση, νοητική καθυστέρηση, σπασμούς, σοβαρά νευροαισθητηριακά προβλήματα.

Σε ένα φαινομενικά υγιές πρόωρο νεογνό, μπορεί επίσης μετά τα 3 χρόνια να παρατηρηθούν νευροαναπτυξιακά προβλήματα που αφορούν τη συμπεριφορά, τη μάθηση, τη σχολική επίδοση και την ψυχική υγεία. Πιο συγκεκριμένα, συνειδησιακές και ψυχιατρικές διαταραχές, όπως κατάθλιψη και σχιζοφρένεια, φαίνεται να συσχετίζονται με την προωρότητα.

Επίσης, μειωμένη συγκέντρωση, μειωμένη ικανότητα χρήσης της γλώσσας και της εκτελεστικής ικανότητας, διάσπαση προσοχής και αυξημένο ρίσκο εμφάνισης αυτισμού (15.8 - 23%). Γι' αυτό και είναι μείζονος σημασίας η πρώιμη παρέμβαση σε αυτά τα παιδιά. Γιατί το παιδί είναι ακόμη ευμετάβλητο και μπορεί να παρουσιάσει τεράστια βελτίωση ιδιαίτερα στα δύο πρώτα χρόνια.

Σίγουρα σε όλον αυτό τον αγώνα είναι επιβλητική θα έλεγα η παροχή ψυχολογικής υποστήριξης στους γονείς. Στα νοσοκομεία θα πρέπει να υπάρχει δωρεάν η παροχή τέτοιων υπηρεσιών σε όλους τους γονείς ακόμη και μετά την έξοδό τους από το νοσοκομείο. Σίγουρα είναι κάτι που θα επιφέρει ανακούφιση στους νέους γονείς και θα τους βοηθήσει στα αισθήματα ενοχής, λύπης, θυμού που μπορεί να βιώνουν.

Βιβλιογραφία

Feldman R.S. (2009). Εξελικτική ψυχολογία. Διά βίου ανάπτυξη. Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα, Τόμος 1.
Kiechl-Kohlendorfer U, Merkle U, Deufert D, et al. (2015). Effect of developmental care for very premature infants on neurodevelopmental outcome at 2 years of age. Infant Behavior & Development. 39: 166-172.
Montirosso R, Provenzi L. (2015). Implications of epigenetics and stress regulation on research and developmental care of preterm infants. JOGNN. 44:174-182.
Stoll BJ & Kliegman RM. (2004). The fetus and the neonatal infant. In Nelson WE, Behrman RE et al. Eds. Textbook of Pediatrics. 17th ed. Philadelphia: WB Saunders Co, p. 519-640.