Ομόφυλα ζευγάρια: το δικαίωμα στο σχετίζεσθαι και στο γάμο

Στις 15 Δεκεμβρίου του 1973, η έγκριτη Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία (APA) αφαίρεσε την ομοφυλοφιλία από τις λίστες των ψυχικών διαταραχών του Εγχειριδίου των Ψυχικών Διαταραχών (DSM), αποδεχόμενη ουσιαστικά τη θεωρία των φυσιολογικών διαφοροποιήσεων.

Με βάση τη θεωρία αυτή, η ομοφυλοφιλική έλξη αποτελεί μία φυσιολογική μορφή της σεξουαλικότητας που έχει την ίδια σημασία με την ετεροφυλοφιλική.

Η ομοφυλοφιλία διαγράφτηκε εν τέλει από τη Διεθνή Στατιστική Ταξινόμηση Νοσημάτων και Συναφών Προβλημάτων Υγείας (ICD) του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO) μόλις το 1993.

Παρόλα αυτά, σε κοινωνικό επίπεδο, οι ομοφυλόφιλοι και αμφιφυλόφιλοι άνθρωποι εξακολουθούν να έρχονται αντιμέτωποι με συγκεκριμένα στερεότυπα και να βιώνουν διακρίσεις, οι οποίες έχουν σημαντικό αντίκτυπο στην ποιότητα ζωής τους, στις διαπροσωπικές τους σχέσεις και εν τέλει στην ψυχική τους υγεία.

Η διαμόρφωση της ομοφυλοφιλικής σεξουαλικής ταυτότητας ξεκινάει, με βάση την Αμερικανίδα κλινική ψυχολόγο Vivienne Cass, από ένα στάδιο σύγχυσης ταυτότητας και ανοχής εαυτού και καταλήγει στην αποδοχή εαυτού και στην προσπάθεια αποδοχής από το κοινωνικό πλαίσιο (Cass V., 1979).

Η εσωτερική – έστω και υποσυνείδητη- σύγκρουση που δημιουργείται από την έλλειψη “συμμόρφωσης” στα κρατούντα κοινωνικά πρότυπα σε μία ετεροσεξουαλικά προσανατολισμένη κοινωνία, οδηγεί σε ένα βίωμα κοινωνικής καταπίεσης, με επακόλουθα αισθήματα ενοχής και ντροπής. Έχει γίνει σίγουρα μεγάλη πρόοδος στο επίπεδο των κοινωνικών συνθηκών που αφορούν στη δυνατότητα έκφρασης και εξωτερίκευσης της σεξουαλικής ταυτότητας. Το κρατικό πλαίσιο όμως, σε πολλές χώρες του κόσμου, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, εξακολουθεί να διατηρεί μία βάση κοινωνικής διάκρισης.

Μία από τις διακρίσεις αυτές αφορά στον περιορισμό ως προς τις επιτρεπόμενες μορφές του σχετίζεσθαι αλλά και τη δημιουργία οικογένειας. Ο γάμος, ως έννοια, αποτελεί μία τελετή νομικής και κοινωνικής αναγνώρισης και αποδοχής. Δίνει νομική υπόσταση σε μία σχέση, κατοχυρώνει συγκεκριμένα δικαιώματα αν και έχει παραδοσιακά ταυτιστεί με τη δημιουργία οικογένειας και την ανατροφή των παιδιών.

Επιπλέον, όσον αφορά στα ομόφυλα ζευγάρια, η νομική αναγνώριση θα μπορούσε να αποτελέσει μία μορφή ελευθερίας, η οποία θα ερχόταν σε αντίθεση με την ανάγκη απόκρυψης που φαίνεται να βιώνουν ακόμη.

Ο αποκλεισμός λοιπόν από το δικαίωμα στο γάμο αποτελεί μία μορφή επιβολής της σεξουαλικής ηθικής.

Υπάρχουν ήδη αρκετές μελέτες, οι οποίες υποστηρίζουν τα ψυχικά οφέλη των ατόμων που βρίσκονται εντός γάμου και οικογένειας. Οι περισσότερες εξ αυτών αναφέρονται στις καλύτερες οικονομικές συνθήκες διαβίωσης, καθώς και στα κοινωνικά δικαιώματα. Αυτό όμως που δεν μπορεί να αμφισβητηθεί, είναι οι αρνητικές επιπτώσεις της απαγόρευσης, της στέρησης ουσιαστικά του δικαιώματος όχι μόνο μίας μορφής σύνδεσης και έκφρασης συναισθημάτων αλλά και ευρύτερα ενός τρόπου ζωής.

Η απαγόρευση αυτή περιθωριοποιεί και τονίζει την αρνητική πτυχή της διαφορετικότητας, θέτοντας μία μερίδα του πληθυσμού σε μειονεκτική θέση σε σύγκριση με τους υπόλοιπους πολίτες της χώρας.

Επιτείνει έτσι το αίσθημα ελλιπούς αποδοχής και οδηγεί στην εσωτερίκευση ενός αισθήματος μειονεξίας, ανεπάρκειας και ενοχής.

Ο Βίλχελμ Ράιχ περιέγραφε τη διαιώνιση μίας εσωτερικής σύγκρουσης, η οποία ξεκινάει να λαμβάνει χώρα ανάμεσα στις επιθυμίες και τις γονικές απαγορεύσεις και συνεχίζει εν τέλει στο επίπεδο των ορμών- επιθυμιών του ατόμου και της κοινωνικής ηθικής (Β. Ράιχ, 1934).

Ο κοινωνιολόγος Jeffrey Weeks ανέφερε ότι τα ανθρώπινα όντα παλεύουμε διαρκώς να «δηλώσουμε ποιοι είμαστε μιλώντας για το φύλο μας». Η απαγόρευση μίας μορφής έκφρασης του σεξουαλικού προσανατολισμού και των συντροφικών συναισθημάτων αποτελεί έναν κρατικό περιορισμό της δυνατότητας αυτής. Επισφραγίζει την ετεροφυλοφιλική ηθική, η οποία εγκαθιδρύεται ασυνείδητα και μέσα σε άτομα ομόφυλου σεξουαλικού προσανατολισμού. Τα ομόφυλα ζευγάρια εξαναγκάζονται ουσιαστικά στην απόκρυψη, από κρατικής και νομικής σκοπιάς, της σχέσης τους, ενός παράγοντα τόσο βασικού για τη ζωή όλων μας. Εξακολουθούν βέβαια να ζουν τη ζωή που επέλεξαν αλλά αποθηκεύουν πολλές φορές υποσυνείδητα ένα αίσθημα ενοχοποίησης της συγκεκριμένης επιλογής.

Τι να ΜΗΝ περιμένω από την ψυχοθεραπεία μου;
3ωρο Online βιωματικό εργαστήριο του PSYCHOLOGY.GR
Θεματικές Ενότητες: Τι είναι για μένα η ψυχοθεραπεία, τι περιμένω από αυτήν τη διαδικασία; | Τι περιμένω από τον ψυχοθεραπευτή μου; | Ποια είναι τα όριά της ψυχοθεραπείας; | Πώς αντιλαμβάνομαι αν με ωφελεί ή αν τη χρησιμοποιώ ως άλλοθι για να μένω στην ουσία στάσιμος;

Η θέση της μειονότητας διαμορφώνει από μόνη της ένα διαφορετικό ψυχολογικό προφίλ, αυτό που στη ξένη βιβλιογραφία απαντάται ως “minority stress model”.

Εστιάζοντας στο φυλετικό και σεξουαλικό ρατσισμό, οι ερευνητές προσπάθησαν μέσω του μοντέλου αυτού να προσεγγίσουν και να εξηγήσουν τα ιδιαίτερα συναισθήματα και τις διαφορετικές εμπειρίες των περιθωριοποιημένων μερίδων του πληθυσμού. Εντόπισαν έτσι μία διαφορετική ποιότητα αγχωδών συναισθημάτων, η οποία έχει ορισμένα βασικά χαρακτηριστικά: Βασίζεται αιτιολογικά πρωτίστως σε κοινωνικούς παράγοντες και όχι σε ατομικά ζητήματα και επιπλέον προκύπτει από χρόνια έκθεση στους στρεσογόνους παράγοντες.

Ο Σίγκμουντ Φρόιντ πρέσβευε εξάλλου ήδη πριν πολλές δεκαετίες την άποψη ότι οι σεξουαλικές κινήσεις έχουν μία κεντρική θέση στην ανθρώπινη ζωή. Ανέλυσε τη θεωρία του περί νευρώσεων, η οποία βασίστηκε στην καταπίεση της πηγής της συναισθηματικής ενέργειας που ονόμασε λιμπίντο. Θεώρησε έτσι ότι η καταστολή της σεξουαλικότητας μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένο άγχος, έλλειψη σεξουαλικής εμπιστοσύνης, αίσθημα εσωτερικού κενού. Στο ήδη υπάρχον στρεσογόνο μοντέλο, έρχεται λοιπόν να προστεθεί η κρατική απαγόρευση.

Μελέτη που διεξήχθη στην Καλιφόρνια κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι ομο- και αμφιφυλόφιλοι που βρίσκονταν σε νομικά αναγνωρισμένη σχέση είχαν πολύ χαμηλότερο επίπεδο συναισθηματικής δυσφορίας από την αντίστοιχη ομάδα που βρισκόταν εκτός γάμου (Wight et al, 2013).

Το άγχος είναι η πιο συχνή συναισθηματική διαταραχή στα μέλη της LGBT κοινότητας γενικά.
Τα αποτελέσματα της μελέτης αυτής δεν μπορούν να αναχθούν στα ετερόφυλα ζευγάρια. Ο λόγος είναι απλός: στη μία περίπτωση πρόκειται για ζήτημα επιλογής και στην άλλη, για ζήτημα απαγόρευσης, απομόνωσης και στιγματισμού. Επιπλέον, η συχνή έλλειψη ενός προσωπικού δικτύου υποστήριξης, έχει σαν αποτέλεσμα απλά τη χρόνια καταπίεση της ανάγκης αυτής και την επιπλέον τάση απομόνωσης.

Το βίωμα μίας εχθρικής κρατικής και κατ’ επέκταση κοινωνικής στάσης, καθιστά τους ανθρώπους συναισθηματικά πιο αμυντικούς.
Η έκθεση στον αποκλεισμό από σημαντικές πτυχές της προσωπικής ζωής και στην απόρριψη, έχει συχνά σαν αποτέλεσμα την καλλιέργεια μίας συναισθηματικής κατάστασης εγρήγορσης, προκειμένου να αντιμετωπιστούν άλλοι ενδεχόμενοι εχθρικοί παράγοντες, γεγονός το οποίο οδηγεί μακροπρόθεσμα σε δυσφορία, αγχώδη συμπτωματολογία και συναισθηματική κόπωση.

Ο συνδυασμός ελλιπούς υποστήριξης από την οικογένεια, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, επιτείνει τις περισσότερες φορές το αίσθημα απομόνωσης και μοναξιάς.

Η ισότητα αναφορικά με τα ζητήματα που άπτονται της σύνδεσης δύο ανθρώπων και γενικά της προσωπικής ζωής του ατόμου, αποτελεί σίγουρα ένα βαθύ και περίπλοκο ζήτημα. Ιδιαίτερα στην ελληνική κοινωνία, η καταπίεση και απόκρυψη της σεξουαλικής ταυτότητας εξακολουθεί να είναι αρκετά σύνηθες φαινόμενο. Μία επιπλέον πράξη διάκρισης όπως η στέρηση του δικαιώματος στο γάμο, από την πλευρά του κράτους αυτή τη φορά, αποτελεί την επισφράγιση της διαφορετικότητας, με την αρνητική χροιά του όρου.

Κλείνω παραθέτοντας τα λόγια του πατέρα της ψυχανάλυσης, προς επίταση του προβληματισμού μας, αν λάβει κανείς υπόψη του το πόσο πρόωρα ειπώθηκαν:

"Η απαίτηση για ένα και μόνο είδος σεξουαλικής ζωής κοινό για όλους τους ανθρώπους, η οποία εκφράζεται με τούτες τις απαγορεύσεις, παραβλέπει τις ανομοιότητες στη σεξουαλική ιδιοσυστασία των ανθρώπων, αποκλείει έναν αρκετά μεγάλο αριθμό ανθρώπων από τη σεξουαλική απόλαυση κι έτσι γίνεται πηγή βαριάς αδικίας." (S. Freud, 1930)

Προτεινόμενη βιβλιογραφία:

Wight RG, Leblanc AJ, Lee Badgett MV. Same-sex legal marriage and psychological well-being: findings from the California Health Interview Survey. Am J Public Health. 2013 Feb;103(2):339-46. doi: 10.2105/AJPH.2012.301113. Epub 2012 Dec 13. PMID: 23237155; PMCID: PMC3558785.

Herdt, G., Kertzner, R. I do, but i can’t: The impact of marriage denial on the mental health and sexual citizenship of lesbians and gay men in the United States. Sex Res Soc Policy 3, 33–49 (2006). doi.org/10.1525/srsp.2006.3.1.33

Βαϊζίδου Χ. Καταπιεσμένη σεξουαλικότητα και ψυχική υγεία. Psychology.gr. 10.2020.

Χένς Ν. Η καταπιεστική οικογένεια. Η σεξουαλική καταπίεση σαν μέσο της πολιτικής. Μια μελέτη βασισμένη στη σεξουαλική θεωρία του Βίλχελμ Ράιχ. Εκδόσεις Επίκουρος. Αθήνα, 1973.

Freud S. Ο πολιτισμός ως πηγή δυστυχίας. Εκδόσεις Νίκας. Αθήνα, 2011.