Η Γνωσιακή Ψυχοθεραπεία στη Διαταραχή Γενικευμένου Άγχους

Σύμφωνα με τη βασική γνωσιακή αρχή, στις αγχώδεις διαταραχές δεν είναι τα ερεθίσματα (η απειλή) άμεσα υπεύθυνα για την εκδήλωση της διαταραχής (απάντηση), αλλά ο τρόπος με τον οποίο το γνωσιακό όργανο επεξεργάζεται αυτά τα ερεθίσματα.

Η γνωσιακή ανάλυση των αγχωδών διαταραχών (S-C-R) αναφέρεται στο ερέθισμα ή απειλή (Stimulus), στη συνέχεια έχουμε την γνωσιακή επεξεργασία στην απειλή (Cognition) και τέλος την απάντηση, τα επακόλουθα της γνωσιακής επεξεργασίας της απειλής (Response).

Ο τρόπος με τον οποίο ένα άτομο αντιδρά σε καταστάσεις που ερμηνεύονται ως απειλητικές ποικίλει. Ό,τι επηρεάζει την συμπεριφορά ενός ατόμου σχετίζεται με τη διάθεση, την προηγούμενη εμπειρία, τις αναμνήσεις, και τις δεξιότητες που διαθέτει το ίδιο το άτομο (Endler & Parker, 1990).

Στο γνωσιακό μοντέλο, η έμφαση δίνεται στον τρόπο με τον οποίο το σύστημα επεξεργασίας πληροφοριών επηρεάζεται από τα ενεργά αρνητικά σχήματα (Καλπάκογλου, 2013). Αυτή η διαδικασία τονίζει μια αρνητική προκατάληψη απέναντι στην επιλογή των πληροφοριών, στην εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με τον εαυτό και στη συμπεριφορά αντιμετώπισης.

Η αγχογενής γνωσιακή τριάδα σύμφωνα με τους Blackburn και Davinson (1990), αναφέρεται στον αρνητικό τρόπο με τον οποίο το άτομο αντιλαμβάνεται τον εαυτό του. Αναλυτικότερα, αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως ευάλωτο, τον κόσμο ως απειλητικό και το μέλλον απρόβλεπτο.

Οι Mogg και συνεργάτες (1989) αναφέρουν ότι το κλινικό άγχος χαρακτηρίζεται από μία συνεχή παρακολούθηση του περιβάλλοντος για πιθανές απειλητικές καταστάσεις, σε συνδυασμό με προσπάθειες αποφυγής αυτών των καταστάσεων.

Στο άγχος η μετατόπιση της επεξεργασίας των πληροφοριών απέναντι στα απειλητικά ερεθίσματα βοηθάει στην εντόπιση των ενδεχόμενων κινδύνων ενώ η καταστολή της επεξεργασίας είναι συνέπεια μιας στρατηγικής γνωσιακής αποφυγής που είναι αντίστοιχη με την συμπεριφορική αποφυγή.

Διαταραχή γενικευμένου άγχους (ΓΑΔ)

Η διαταραχή γενικευμένου άγχους χαρακτηρίζεται από διαρκές υπερβολικό άγχος και ανησυχία για θέματα της καθημερινότητας, δυσανάλογη του μεγέθους της.

Η ανησυχία ορίζεται ως μια συνεχής νοητική δραστηριότητα που περιλαμβάνει ανεξέλεγκτες σκέψεις και εικόνες και έχει ως στόχο την προετοιμασία για την αντιμετώπιση καταστάσεων εκτιμώμενων ως απειλητικές. Η κατάσταση αυτή θα πρέπει να συμβαίνει κάθε μέρα ή για τις περισσότερες ημέρες της εβδομάδας και για ένα συνολικό διάστημα τουλάχιστον 6 μηνών.

Διαγνωστικά Κριτήρια κατά DSM-5

• Υπερβολικό άγχος και ανησυχία (ανησυχητική προσδοκία), που συμβαίνει τις περισσότερες ημέρες, για τουλάχιστον 6 μήνες, σχετικά με μια σειρά εκδηλώσεων ή δραστηριοτήτων (όπως εργασία ή σχολείο).
• Το άτομο δυσκολεύεται να ελέγξει την ανησυχία.
• Το άγχος και η ανησυχία σχετίζονται με τρία (ή περισσότερα) από τα ακόλουθα έξι συμπτώματα (με τουλάχιστον ορισμένα συμπτώματα να υπάρχουν για περισσότερες ημέρες τους τελευταίους 6 μήνες) : Ανησυχία, Εύκολη κόπωση, Δυσκολία συγκέντρωσης ή κενό στο μυαλό, Ευερεθιστότητα, Μυϊκή ένταση, Διαταραχή ύπνου (δυσκολία προσέλευσης ύπνου ή ανησυχία, μη ικανοποιητικός ύπνος)
• Το άγχος, η ανησυχία ή τα σωματικά συμπτώματα προκαλούν κλινικά σημαντική δυσφορία ή εξασθένηση σε κοινωνικούς, επαγγελματικούς ή άλλους σημαντικούς τομείς λειτουργικότητας
• Η διαταραχή δεν οφείλεται στις φυσιολογικές επιδράσεις μιας ουσίας (π.χ., φάρμακο κατάχρησης, ναρκωτική ουσία) ή άλλη ιατρική κατάσταση (π.χ. υπερθυρεοειδισμός).
• Η διαταραχή δεν εξηγείται καλύτερα από άλλη ψυχική διαταραχή (π.χ. άγχος ή ανησυχία για την επίθεση πανικού σε διαταραχή πανικού, αρνητική αξιολόγηση στο κοινωνικό άγχος (κοινωνική φοβία), μόλυνση ή άλλες εμμονές σε ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, υπενθυμίσεις τραυματικών γεγονότων σε διαταραχή μετατραυματικού στρες, αύξηση βάρους, σωματικά παράπονα σε διαταραχή σωματικών συμπτωμάτων, δυσμορφική διαταραχή, με σοβαρή ασθένεια στο άγχος  ασθένειας, ή το περιεχόμενο των παραληρητικών πεποιθήσεων στη σχιζοφρένεια ή παραληρητική διαταραχή).

Στις Σκιές του Έρωτα, για τους αιρετικούς της αγάπης - Εκδόσεις PSYCHOLOGY.GR:  Αποκτήστε το βιβλίο των Ερώτων, από το εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο ψυχολογίας.

Το γνωσιακό μοντέλο της ΓΑΔ

 Οι κυρίαρχες γνωσιακές θεωρίες στην ΓΑΔ είναι οι ακόλουθες: 

Αδιαφοροποίητη αγχώδης διαταραχή (Beck et al., 1985; 2005). Οι αυτόματες σκέψεις χαρακτηρίζονται από ανεξέλεγκτο κίνδυνο. Η ικανότητα αντιμετώπισης του κινδύνου είναι χαμηλή και πολύ υψηλή η πιθανότητα της απειλής. Το άτομο εμφανίζει γνωσιακές διαστρεβλώσεις όπως καταστροφοποίηση, ετικετοποίηση, επιλεκτική προσοχή και υπεργενίκευση.

Μηχανισμός αποφυγής συγκινησιακής φόρτισης (Borkovec, 1994; 2004). Οι ασθενείς παρουσιάζουν άρρητη αποφυγή. Εμφανίζουν αποφυγές όπως καταστολή, αποτροπή προσοχής και αντικατάσταση σκέψης.

Αδυναμία ανοχής της αβεβαιότητας (Dugas et al., 1995). Τα άτομα έχουν αρνητικές πεποιθήσεις γύρω από την αβεβαιότητα και τις συνέπειες στη ζωή τους. Η αβεβαιότητα εκλαμβάνεται ως αρνητική, στρεσογόνος και δυσλειτουργική. Εμπλέκονται έτσι στη διεργασία της ανησυχίας για να μειωθεί το αβέβαιο και να αυξηθεί η ασφάλεια. Η ανησυχία συνοδεύεται με τη χρήση δυσλειτουργικών χειρισμών όπως αναζήτηση συμπεριφορών ασφαλείας, διαβεβαιώσεις, αναβλητικότητα, και αποφυγή νέων συμπεριφορών. Μέρος της μη ανοχής της βεβαιότητας αποτελεί η αδυναμία επίλυσης προβλήματος (Davey, 1994). Οι αυτόματες αρνητικές σκέψεις σχετικά με την επίλυση προβλήματος είναι αυξημένες και ενισχύουν αποφευκτικές συμπεριφορές. Οι αποφυγές με τη σειρά τους εμποδίζουν την επίλυση των προβλημάτων (φαύλος κύκλος).

Mεταγνωσίες-υπερεκτίμηση των θετικών ή των αρνητικών πλευρών της ανησυχίας (Wells, 2005). Τα άτομα μπορεί να κρίνουν την ανησυχία ως χρήσιμη ή ως επιβλαβή. Όταν θεωρούν την ανησυχία ως ευεργετική, είναι απαραίτητος μηχανισμός επιβίωσης. Σε μεταγενέστερη φάση της διαταραχής πιστεύουν ότι πρόκειται για μηχανισμό ανεξέλεγκτο και επικίνδυνο.

Διαβάστε ακόμη στο PSYCHOLOGY.GR το σχετικό άρθρο: Γενικευμένη αγχώδης διαταραχή. O ρόλος της ανησυχίας

Γνωσιακές και συμπεριφορικές τεχνικές στη ΓΑΔ

Κατά την γνωσιακή ψυχοθεραπεία αρχική τεχνική αποτελούν οι αυτοπαρατηρήσεις-καταγραφές των αρνητικών σκέψεων, συναισθημάτων, σωματικών συμπτωμάτων και συμπεριφορών με στόχο ο θεραπευόμενος να εντοπίσει τον φαύλο κύκλο της διαταραχής.  

Οι συμπεριφορικές παρεμβάσεις περιλαμβάνουν τεχνικές στην επίλυση προβλήματος όπως:

• μυοχαλάρωση (Αναπνευστική, Μυϊκή, Απεικονιστική, Προοδευτική, Ισομετρική),
• Eκπαίδευση στη διαφραγματική αναπνοή,
• Tεχνικές για την ανοχή της αβεβαιότητας.

Σχετικά με τις συμπεριφορικές τεχνικές είναι πολύ σημαντικό να τονιστεί ότι ζητείται κάθε φορά από τον θεραπευόμενο να παρατηρήσει και να καταγράψει τις σκέψεις, τα συναισθήματα και την συμπεριφορά του πριν και μετά την κάθε συμπεριφορική άσκηση.

Οι συμπεριφορικές τεχνικές θεωρούνται επιμέρους συστατικά μιας γενικότερης στρατηγικής και εξυπηρετούν τη διαδικασία καταγραφής και τροποποίησης γνωσιών. Δεν αρκείται μόνο στην τροποποίηση της συμπεριφοράς αλλά αποσκοπεί στην απόκτηση επίγνωσης του ατόμου απέναντι στις δυσπροσαρμοστικές γνωσίες.

Κάθε τεχνική γίνεται κατανοητή σαν μια σειρά από μικρά πειράματα που στοχεύουν να ελέγξουν την εγκυρότητα των υποθέσεων του θεραπευόμενου γύρω από τον εαυτό του και τον κόσμο (Beck et al., 1979). Η γνωσιακή αναδόμηση περιλαμβάνει τη συστηματική επέμβαση στις αυτόματες σκέψεις, τις δυσλειτουργικές διεργασίες και τα σχήματα.

Στη γενικευμένη αγχώδη διαταραχή είναι πολύ σημαντικό να αξιολογείται η ανησυχία μέσω κάθετης διερεύνησης και καταγραφής. Κάποια παραδείγματα συμπεριφορικών τεχνικών είναι:

• Διαφραγματική Αναπνοή
• Εφαρμοσμένη χαλάρωση (Ost, 1987)
• Προοδευτική μυϊκή χαλάρωση (Jacobson, 1938)
• Νοητική απεικόνιση (mental imagery)

Συνοψίζοντας, η Γνωσιακή Ψυχοθεραπεία είναι αποτελεσματική στη Διαταραχή γενικευμένου Άγχους και θεωρείται από τις πρώτες θεραπείες εκλογής για άτομα με αγχώδεις διαταραχές.

Η ΓΨ φαίνεται πιο αποτελεσματική όταν υπάρχει υψηλή ευαισθησία στο άγχος, χαρακτηριστικό που την καθιστά αποτελεσματική στην ΓΑΔ όπου συνήθως οι ασθενείς μ' αυτή τη διαταραχή έχουν υψηλή ευαισθησία στο άγχος.

Τέλος, η ΓΨ αποδεικνύεται πιο αποτελεσματική  όταν παρατηρείται αποφυγή από τους θεραπευόμενους (Mitte, 2003; 2005). Κεντρική αποστολή των θεραπειών που στηρίζονται στην αλλαγή της συμπεριφοράς είναι να προσδιορίσουν τα αποτελεσματικά στοιχεία που οδηγούν στην μακροχρόνια αλλαγή της συμπεριφοράς και να βοηθήσουν τους θεραπευόμενους  να μεγιστοποιήσουν την ευτυχία και την εκπλήρωση της ζωής τους.

Σεμινάριο Κρίσεων Πανικού: | Αποκτήστε το σεμινάριο από την πλατφόρμα του Psyversity και παρακολουθήστε από τον υπολογιστή ή το κινητό σας, στον χρόνο που εσείς επιλέγετε.

Βιβλιογραφία

1. Endler, N.S., Parker, J.D. (1990). Stress and anxiety: conceptual and assessment issues. Stress medicine, 6, 243-248.
2. Mitte, K. (2003). Ameta-analysis of the efficacy of psycho- and pharmacotherapy in panic disorder with and without agoraphobia. Journal of Affective Disorders, 88, 27–45.
3. Mitte, K. (2005). Meta-analysis of cognitive-behavioral treatments for Generalized Anxiety Disorder: A comparison with pharmacotherapy. Psychological Bulletin, 131, 785–795.
4. Jacobson, E. (1938). Progressive relaxation. Chicago: University of Chicago Press.
5. Jennings, P. A. (2015). Mindfulness for Teachers: Simple Skills for Peace and Productivity in the Classroom. The Norton Series on the Social Neuroscience of Education. W. W. Norton & Company.
6. Orsillo, S.M. (2002). Expanding our conceptualization of and Treatment for Generalized Anxiety Disorder: Integrating mindfulness/acceptance-based approaches with existing cognitive-behavioral models. Clinical Psychology, 9, 54-68.
7. Ost, L.G. (1987). Applied relaxation: description of a coping technique and review of controlled studies. Behav Reas Ther, 25 (5), 397- 409.
8. Beck, A. T., Emery, G., & Greenberg, R. L. (1985). Anxiety disorders and phobias: A cognitive perspective. New York: Basic Books.
9. Beck, A. T. (Ed.) (1979). Cognitive therapy of depression. Guilford press.
10.Borkovec, T.D., Alcaine, O., Behar, E. (2001). Avoidance theory of worry and generalized anxiety disorder. In: Heimberg RG, Turk CL, Mennin DS, editors. Generalized anxiety disorder: Advances in research and practice. New York: Guilford.
11. Borkovec, T.D., Inz, J. (1990). The nature of worry in generalized anxiety disorder: A predominance of thought activity. Behaviour Research and Therapy, 28(2):153- 8.
12. Dugas, M.J., Letarte, H., Rheaume, J., Freeston, M.H., Ladouceur, R. (1995). Worry and problem solving: evidence of a specific relationship. Cognitive Therapy and Research, 19, 109-120.
13. Wells A. (1999). A cognitive model of generalized anxiety disorder. Behavior Modification, 23:526-555.
14. Blackburn, I., Davinson, K. (1990). Cognitive therapy for depression and anxiety.
15. Mogg, K., Mathews, A., Weinman, J., (1987). Memory bias and clinical anxiety. Journal of abnormal psychology, 59 (6), 1230-1237.
16. Καλπάκογλου, Θ. (2013). Άγχος και Πανικός- Γνωσιακή θεωρία και θεραπεία.