Τι είναι η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία, πως λειτουργεί και σε ποιους απευθύνεται

Ας μιλήσουμε για ψυχοθεραπεία! Καθώς το στίγμα γύρω από την ψυχική υγεία φαίνεται να καταπολεμάται σιγά - σιγά, οι συζητήσεις γύρω από την ψυχική υγεία τόσο στο δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό λόγο πληθαίνουν.

Ακούμε ολοένα και περισσότερο για την ψυχοθεραπεία. Κάποιος γνωστός μας ίσως αναφέρει: «ξεκίνησα ψυχοθεραπεία και αισθάνομαι καλύτερα» ή ακόμη «ξεκίνησα ψυχοθεραπεία και δεν μου ταίριαξε».

Τι είναι όμως η ψυχοθεραπεία;

Η ψυχοθεραπεία είναι μια μορφή θεραπείας η οποία γίνεται δια του λόγου, δηλαδή δεν χρησιμοποιείται κάποιος ειδικός εξοπλισμός αλλά μόνο η συζήτηση. Πιο συγκεκριμένα αποτελείται από τακτικές συνεδρίες με ένα ψυχοθεραπευτή για ένα μικρό ή μεγάλο χρονικό διάστημα, ανάλογα την ανάγκη του κάθε θεραπευόμενου.

Ακόμη, η ψυχοθεραπεία μπορεί χρησιμοποιηθεί είτε από μόνη της, εφόσον η φύση και η ένταση του προβλήματος το επιτρέπει αλλά και σε συνδυασμό με φαρμακευτική αγωγή.

Η απόφαση για λήψη φαρμακευτικής αγωγής λαμβάνεται κατόπιν συνεργασίας με τον θεραπευτή. Στην περίπτωση αυτή η συνεργασία ψυχολόγου - ψυχοθεραπευτή και ψυχιάτρου εξασφαλίζει την ολιστική φροντίδα του θεραπευόμενου.

Έχουν αναπτυχθεί πολλές διαφορετικές ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις (π.χ. γνωσιακή-συμπεριφορική, ψυχαναλυτική, συστημική, υπαρξιακή, ανθρωπιστική κ.λπ.), καθεμία από τις οποίες βασίζεται σε μία συγκεκριμένη θεωρία για τον άνθρωπο και την ψυχική υγεία του και εφαρμόζει ένα σύνολο εξειδικευμένων τεχνικών για τη βοήθειά του.

Σε κάθε περίπτωση είναι σημαντικό να αναφέρουμε πως ψυχοθεραπευτής χαρακτηρίζεται ο ειδικός ψυχικής υγείας (συνήθως ψυχολόγος με άδεια ασκήσεως επαγγέλματος) που διαθέτει πιστοποιημένη κλινική εκπαίδευση στο μοντέλο ψυχοθεραπείας.

Οι εκπαιδεύσεις αυτές είναι συνήθως πολυετείς και διαφοροποιούνται από τα προπτυχιακά και μεταπτυχιακά προγράμματα ψυχολογίας.

Στο παρόν άρθρο θα ασχοληθούμε με την γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία.

Θα αναλύσουμε συνοπτικά την θεωρία στην οποία βασίζεται, θα δούμε τις διαφορές της σε σύγκριση με άλλες ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις καθώς και σε ποιους απευθύνεται.

Τι είναι η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία;

Η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία (ΓΣΘ)  αναπτύχθηκε από τον Δρ. Aaron T. Beck και αποτελεί από τις πιο διαδεδομένες μορφές ψυχοθεραπείας. Είναι ένα μοντέλο θεραπείας το οποίο έχει επιστημονικά τεκμηριωθεί από τουλάχιστον 2.000 έρευνες ενώ έχει αποδειχθεί αποτελεσματικό για πληθώρα ψυχικών διαταραχών και δυσκολιών.

Βασικός στόχος της γνωσιακής συμπεριφορικής θεραπείας είναι ο θεραπευόμενος να αναπτύξει δεξιότητες ώστε να αλλάζει την δυσλειτουργική του συμπεριφορά, να αντιμετωπίζει με ψυχική ανθεκτικότητα προβληματικές καταστάσεις και κυρίως να μάθει να τροποποιεί τις αρνητικές σκέψεις για τον εαυτό σε θετικές ώστε να μην δυσφορεί.

H ΓΣΘ βασίζεται στο γνωσιακό μοντέλο σύμφωνα με το οποίο οι γνωσίες (οι αλλιώς σκέψεις) του ανθρώπου για τον εαυτό του και τις καταστάσεις είναι αυτές που καθορίζουν τις συναισθηματικές του αντιδράσεις και την συμπεριφορά του.  Συνεπώς η ερμηνεία που δίνει ο κάθε άνθρωπος στα γεγονότα της ζωής του ευθύνεται για το πώς αισθάνεται και συμπεριφέρεται και όχι το γεγονός αυτό καθαυτό. Αυτό εξηγεί και τον λόγο για τον οποίο οι άνθρωποι αντιδρούν διαφορετικά σε παρόμοια γεγονότα. 

Σε αυτό το σημείο θα δώσουμε ένα παράδειγμα προκειμένου να γίνει πιο κατανοητό.

Θα πάρουμε το παράδειγμα δύο διαφορετικών ανθρώπων, οι οποίοι έχουν εξεταστική σε ένα μάθημα στην σχολή τους.

Ο πρώτος φοιτητής σκέφτεται ότι το μάθημα είναι πάρα πολύ δύσκολο, ότι δεν θα καταφέρει ούτε να το περάσει ούτε και να πάρει το πτυχίο και ότι είναι μια αποτυχία.

Ως αποτέλεσμα αυτού του σκεπτικού αισθάνεται άγχος, θλίψη, απαισιοδοξία και αποφεύγει να σκέφτεται την εξεταστική ενώ αναβάλλει και το διάβασμα του.

Ο δεύτερος φοιτητής σκέφτεται ότι το συγκεκριμένο μάθημα είναι αρκετά δύσκολο ωστόσο θεωρεί τον εαυτό του ικανό να προσπαθήσει και να τα καταφέρει καθώς έχει περάσει και άλλα δύσκολα μαθήματα στην σχολή του. Εντούτοις, αισθάνεται λιγότερο άγχος σε σύγκριση με τον άλλο φοιτητή και ξεκινά να φτιάχνει ένα πλάνο διαβάσματος.

Ο διαφορετικός τρόπος ερμηνείας της παραπάνω κατάστασης οδηγεί σε διαφορετικό συναισθηματικό φορτίο και συνεπώς σε διαφορετική δράση. Μπορεί και οι δυο φοιτητές να περάσουν το μάθημα ωστόσο οι πιθανότητες είναι μεγαλύτερες για τον δεύτερο φοιτητή.

Τα τέσσερα βασικά συστήματα στα οποία επικεντρώνεται η ΓΣΘ είναι τα εξής:

• η σκέψη (ή αλλιώς γνωσία),
• το συναίσθημα,
• οι σωματικές αισθήσεις
• η συμπεριφορά.

Θεραπευτής και θεραπευόμενος, λειτουργώντας συνεργατικά και αξιοποιώντας τις τεχνικές του γνωσιακού μοντέλου επιδιώκουν αλλαγές στα παραπάνω επίπεδα.

Στοχεύοντας σε μονιμότερη αλλαγή στη διάθεση και την συμπεριφορά, ο γνωσιακός θεραπευτής επιδιώκει την τροποποίηση των «βαθύτερων γνωσιών», των λεγόμενων πυρηνικών πεποιθήσεων του ανθρώπου για τον εαυτό, τον κόσμο και για τους άλλους ανθρώπους.

 

 

Σε τι διαφέρει η Γνωσιακή Συμπεριφορική από άλλα μοντέλα;

Σε αντίθεση με άλλα μοντέλα ψυχοθεραπείας η ΓΣΘ έχει χρονικά περιορισμένη διάρκεια και επικεντρώνεται στα προβλήματα που έχει ο θεραπευόμενος στο παρόν. Φυσικά για να αναλυθούν τα προβλήματα του «εδώ και τώρα» γίνονται γέφυρες με το παρελθόν, διερευνάται το αναπτυξιακό ιστορικό καθώς και η έναρξη των δυσλειτουργικών πεποιθήσεων και συμπεριφορών στην παιδική ηλικία.

Ακόμη η ΓΣΘ πρόκειται για ένα δομημένο μοντέλο, με την έννοια ότι θεραπευτής και θεραπευόμενος  φτιάχνουν από κοινού το «σχέδιο δράσης», θέτουν συγκεκριμένους στόχους και χρησιμοποιώντας συμπεριφορικές στρατηγικές εργάζονται για να τους επιτύχουν.

Η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία δίνει έμφαση στην συνεργασία και την ενεργό συμμετοχή.

Συνεπώς από την μία πλευρά ο θεραπευτής καθοδηγεί και εκπαιδεύει τον ασθενή ώστε να γίνει «θεραπευτής του εαυτού του» και  από την άλλη πλευρά ο θεραπευόμενος εξασκείται να παρατηρεί τον εαυτό του και να εφαρμόζει τις δεξιότητες που έχει μάθει σε καταστάσεις της καθημερινής ζωής.

Σε ποιους απευθύνεται η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία;

Η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία έχει προσαρμοστεί ώστε να είναι αποτελεσματική σε άτομα όλων των ηλικιών, από προσχολικούς θεραπευόμενους μέχρι και ηλικιωμένους.

Επίσης, έχει αξιολογηθεί εκτεταμένα από τότε που δημοσιεύθηκε η πρώτη μελέτη για αυτή το 1977, σε ένα ευρύ φάσμα ψυχιατρικών διαταραχών, ψυχολογικών προβλημάτων και ιατρικών προβλημάτων με ψυχολογικούς παράγοντες.

Ως εκ τούτου έχει φανεί αποτελεσματική:

Στις παρακάτω ψυχιατρικές διαταραχές:

• Μείζων καταθλιπτική διαταραχή
• Διαταραχές ύπνου - αφύπνισης
• Σεξουαλικές δυσλειτουργίες
• Αγχώδεις διαταραχές
• Διαταραχές πρόσληψης τροφής
• Διαταραχές προσωπικότητας
• Διπολική διαταραχή (σε συνδυασμό με φαρμακευτική αγωγή)
• Σχιζοφρένεια (σε συνδυασμό με φαρμακευτική αγωγή)

Σε ψυχολογικά προβλήματα όπως:

• Προβλήματα ζευγαριών
• Περιπεπλεγμένο πένθος
• Διαχείριση θυμού
• Άγχος φροντιστή

Και  τέλος σε πλήθος ιατρικών προβλημάτων όπως:

• Ημικρανία
• Σωματόμορφες διαταραχές
• Εμβοές
• Σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου
• Σύνδρομο χρόνιας κόπωσης
• Παχυσαρκία
• Υπέρταση

Βιβλιογραφία:

Beck, J. (2016). Εισαγωγή στην γνωστική συμπεριφορική θεραπεία. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη.

Overview- Cognitive behavioural therapy (CBT). Ανακτήθηκε από την ιστοσελίδα του δημόσιου συστήματος υγείας του Ηνωμένου Βασιλείου: “nhs.uk”.

Westbrook, D., Kennerly, H., & Kirk, J. (2012).  Εισαγωγή στη γνωσιακή συμπεριφοριστική θεραπεία: τεχνικές και εφαρμογές. Αθήνα: Εκδόσεις Πεδίο.

Understanding CBT.  Ανακτήθηκε από την ιστοσελίδα: “Beck institute, cognitive behavior therapy