Το πρόσωπο της κατάθλιψης

Το συναίσθημα της θλίψης είναι μια γνώριμη εμπειρία της ανθρώπινης ύπαρξης που συνοδεύει την καθημερινή μας ζωή όπως όλα τα συναισθήματα και μια φυσιολογική λειτουργία που μας κληροδότησε η εξέλιξη.

Όμως η κατάθλιψη είναι κάτι διαφορετικό.

Αυτό που διαχωρίζει εννοιολογικά το φυσιολογικό συναίσθημα της θλίψης από τις κλινικές καταστάσεις που ονομάζουμε κατάθλιψη είναι το γεγονός ότι στην κατάθλιψη η ένταση (πιθανά και η ποιότητα) και η διάρκεια του συναισθήματος της θλίψης είναι τέτοια που προκαλεί έντονη δυσφορία στο άτομο και επηρεάζει τη λειτουργικότητα του.

Σε αυτές τις περιπτώσεις το συναίσθημα αυτό, αν και προεξάρχει, συνοδεύεται συνήθως από μια ομάδα συμπτωμάτων που μαζί με το συναίσθημα απαρτίζουν ένα σύνδρομο (ομάδα συμπτωμάτων).

Η μορφή του συνδρόμου παρουσιάζει μεγάλη ποικιλομορφία και εμφανίζεται με διαφορετικά πρόσωπα που πολλές φορές είναι δύσκολο να αναγνωριστούν.

Πυρηνικό σύμπτωμα της κατάθλιψης αποτελεί εξ ορισμού η καταθλιπτική διάθεση. Ο θεραπευόμενος περιγράφει συναισθήματα θλίψης, κενού, απελπισίας, λύπης, δυστυχίας, απογοήτευσης, μοναξιάς, απελπισίας.

Στις πιο ήπιες περιπτώσεις τα δυσάρεστα αυτά συναισθήματα ανακουφίζονται μερικώς από ευχάριστα εξωτερικά ερεθίσματα. Στις σοβαρότερες μορφές η δυσφορία τείνει να είναι διάχυτη και επίμονη και διαπερνά όλες τις ψυχικές λειτουργίες σαν ένα μαύρο σύννεφο που συνοδεύει τον ασθενή όλη την ημέρα και από το οποίο δεν είναι εύκολο να απαλλαχθεί ακόμα και όταν συμβαίνουν ευχάριστα γεγονότα.

Η συναισθηματική αυτή κατάσταση μπορεί να αποτυπώνεται στις εκφράσεις του προσώπου και στην εξωτερική εμφάνιση και να εκδηλώνεται με ευσυγκινησία και κλάματα αλλά πολλές φορές βιώνεται μόνο εσωτερικά με αποτέλεσμα τίποτα να μην προδίδει τον εσωτερικό πόνο στους άλλους.

Η μείωση ή έλλειψη του ενδιαφέροντος και της ευχαρίστησης για δραστηριότητες που μέχρι πρότινος απολάμβαναν οδηγεί στη σταδιακή απόσυρση από αυτές.

Αρχικά το άτομο αναβάλλει ή αποφεύγει τις πιο απαιτητικές δραστηριότητες που αφορούν υποχρεώσεις και αντισταθμιστικά αντλεί “εύκολη” ικανοποίηση σε ψυχαγωγικές διεξόδους. Στην πορεία όμως ακόμα και η παθητική διασκέδαση δεν είναι εύκολο να ξυπνήσει συναισθήματα χαράς. Τα αγαπημένα χόμπι μοιάζουν πλέον βαρετά, οι επαγγελματικές επιτυχίες δε συγκινούν τον ασθενή, η εκπλήρωση των στόχων προκαλεί πρόσκαιρη μόνο αναπτέρωση του ηθικού και η πλήξη επιστρέφει σύντομα, οι κοινωνικές συναναστροφές μειώνονται καθώς δεν προσφέρουν καμία ευχαρίστηση ή μπορεί ακόμα και να γίνονται ενοχλητικές και το άτομο χάνει την αίσθηση του χιούμορ.

Η απώλεια της συναισθηματικής εμπλοκής με άλλα άτομα βιώνεται ως μείωση της έντασης των συναισθημάτων αγάπης και στοργής ενώ ταυτόχρονα μπορεί να αισθάνεται περισσότερο εξαρτημένος από τους άλλους.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ:
Τι μπορούμε να κάνουμε όταν θεωρούμε ότι κάποιος κινδυνεύει να αυτοκτονήσει;
Η βάση της κατάθλιψης: Οι θεωρίες των ψυχολογικών προσεγγίσεων

Σε γνωσιακό επίπεδο, οι σκέψεις του ασθενή εμφορούνται από μία έντονη αίσθηση χαμηλής αυτοεκτίμησης. Παρουσιάζουν υπερβολική αντίδραση στα λάθη και τις δυσκολίες τους και τις ερμηνεύουν ως απόδειξη της ανεπάρκειας τους. Συγκρίνονται με τους άλλους και συχνά καταλήγουν ότι είναι κατώτεροι. Υποβαθμίζουν συστηματικά τον εαυτό τους όσον αφορά τα προσωπικά τους χαρακτηριστικά και την απόδοση τους σε ρόλους όπως του γονέα, του συντρόφου, του φίλου ή του εργαζόμενου. Θεωρούν τους εαυτούς τους άχρηστους, ανίκανους και αποτυχημένους. Στις σοβαρότερες καταστάσεις ισχυρίζονται ότι αποτελούν βάρος για τους άλλους και πρόβλημα.

Η διάχυτη αυτή αίσθηση αναξιότητας καλλιεργεί την τάση των ασθενών να αποδίδουν στους ίδιους την ευθύνη για την κακή έκβαση των καταστάσεων και να επικρίνουν τον εαυτό τους για τις υποτιθέμενες ελλείψεις τους. Στις πιο ήπιες περιπτώσεις είναι επιρρεπείς στο να κατηγορούν και να επικρίνουν τον εαυτό τους όταν δεν πληρούν τα άκαμπτα και υψηλά τους πρότυπα.

Η αυτοκριτική μπορεί να γίνεται ακραία και ο ασθενής να πλημμυρίζεται από αισθήματα ενοχής και διάθεση αυτοτιμωρίας για ασήμαντα γεγονότα ή για γεγονότα στα οποία ο ίδιος είχε μικρό μερίδιο ευθύνης. Αντιμετωπίζουν ακόμα και την ίδια την κατάθλιψη σαν απόδειξη της δικής τους ανικανότητας και κατηγορούν τον εαυτό τους γι’ αυτό.

Οι ασθενείς αναμένουν αρνητικές εξελίξεις για το μέλλον, οι προσδοκίες τους χαρακτηρίζονται από απαισιοδοξία και αμφιβάλλουν για την πιθανότητα βελτίωσης. Η παρουσία δυσμενών καταστάσεων στα επαγγελματικά, στα οικονομικά, στην υγεία και στις σχέσεις αντιμετωπίζεται χωρίς ελπίδα για ανάκαμψη. Δεν βρίσκουν διέξοδο στα προβλήματα τους και δεν πιστεύουν ότι υπάρχει λύση. Η στάση αυτή των ασθενών ματαιώνει τις προσπάθειες του περιβάλλοντος και των ειδικών και εξηγεί την αρνητική στάση τους στη θεραπεία τόσο της κατάθλιψης όσο και άλλων ασθενειών. Η απελπισία σε ακραίο βαθμό μπορεί να οδηγήσει τον ασθενή σε σκέψης αυτοκαταστροφής.

Οι σκέψεις αυτοκτονίας μπορεί να εκδηλώνονται παθητικά ως φευγαλέες «ευχές θανάτου» ή να παίρνουν πιο ενεργητική μορφή ακόμα και με ένα συγκεκριμένο σχέδιο αυτοκτονίας.

Στο επίπεδο των ανώτερων νοητικών λειτουργιών, οι διαταραχές της συγκέντρωσης, οι διαταραχές της μνήμης, η δυσκολία στη λήψη αποφάσεων, η αναποφασιστικότητα και η αμφιθυμία χαρακτηρίζουν τους ασθενείς. Προβλέπουν αυξημένη την πιθανότητα να πάρουν λάθος αποφάσεις και βασανίζονται εύκολα από το ενδεχόμενο να μετανοήσουν για τη σωστή εναλλακτική που απέρριψαν.

Παρά το γεγονός ότι η κατάθλιψη θεωρείται «ασθένεια της ψυχής», συνοδεύεται συχνά από σωματικά/βιολογικά συμπτώματα.

Ο ύπνος διαταράσσεται με διάφορους τρόπους στην κατάθλιψη. Ο πιο χαρακτηριστικός τύπος είναι αυτός της πρώιμης πρωινής αφύπνισης όπου ο ασθενής αφυπνίζεται νωρίτερα από τη συνηθισμένη ώρα αφύπνισης και δυσκολεύεται να αποκοιμηθεί ξανά. Επίσης στην κατάθλιψη εμφανίζονται και άλλες μορφές διαταραχής του ύπνου όπως η δυσκολία στην επέλευση του ύπνου και ο τύπος των ενδιάμεσων αφυπνίσεων. Ορισμένοι ασθενείς κοιμούνται υπερβολικά αλλά αναφέρουν ότι ο ύπνος τους δεν τους ξεκουράζει.

Εκτός από τον ύπνο η κατάθλιψη διαταράσσει και μια άλλη βασική βιολογική λειτουργία. Προκαλεί απώλεια βάρους και ελάττωση της όρεξης. Σε κάποιους ασθενείς συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο. Εμφανίζουν δηλαδή αύξηση της όρεξης και του σωματικού τους βάρους καθώς το φαγητό παρέχει έστω και παροδικά ανακούφιση της ψυχολογικής τους δυσφορίας.

ONLINE Σεμινάριο χαμηλού κόστους στο PSYVERSITY: Ο ρόλος της άσκησης στην ψυχική υγεία και οι στρατηγικές ένταξής της στην καθημερινότητα - Στο σεμινάριο αναλύουμε τα οφέλη της άσκησης, θέτουμε στόχους, εξετάζουμε την ετοιμότητα μας για αλλαγή και φτιάχνουμε ένα πλάνο ένταξης της άσκησης στην καθημερινότητά μας.

Η απώλεια της σεξουαλικής επιθυμίας (λίμπιντο) συνοδεύει συχνά την καταθλιπτική διάθεση και ο ασθενής δεν ανταποκρίνεται σε σεξουαλικά ερεθίσματα. Επίσης συχνά εμφανίζονται διαταραχές της στύσης, της διέγερσης και του οργασμού. Πολλοί ασθενείς παραπονιούνται για κόπωση και μείωση της ενεργητικότητας τους. Αναφέρουν καταπόνηση μετά από ήπια σωματική δραστηριότητα, αδυναμία και αίσθημα βάρους στα άκρα.

Οι ενεργειακοί πόροι εξαντλούνται εύκολα και η ανάκτηση τους δεν επιτυγχάνεται απλά με τον ύπνο, την ξεκούραση ή τη χαλάρωση. Η έλλειψη ενεργητικότητας αποθαρρύνει την κινητοποίηση του ασθενή, ο οποίος προτιμάει να περνάει το χρόνο του στο κρεβάτι. Τέλος η κατάθλιψη μπορεί να συνοδεύεται από σωματικά συμπτώματα όπως η δυσκοιλιότητα/διάρροια, η ναυτία, η κεφαλαλγία, η οσφυαλγία και άλλα άτυπα σωματικά άλγη. Η ενασχόληση με σωματικά συμπτώματα αυξάνεται και η ανησυχία ότι ο ασθενής πάσχει από κάποια σωματική νόσο μπορεί να κυριαρχεί ιδιαίτερα σε ηλικιωμένους ασθενείς.

Η αντιμετώπιση της κατάθλιψης είναι μια επιτακτική ανάγκη τόσο για την ανακούφιση του ασθενή από το δυσφορικό συναίσθημα που βιώνει όσο και για την πρόληψη των επιπτώσεων της ανεσταλμένης κινητοποίησης του στον ίδιο και στους άλλους.

Σε αυτή τη μάχη η σύγχρονη επιστήμη διαθέτει μια πληθώρα επιλογών. Η φαρμακολογική επανάσταση των αντικαταθλιπτικών παρέχει μια ασφαλή και αποτελεσματική επιλογή που έχει αλλάξει τη ζωή πολλών ανθρώπων.

Επίσης συγκεκριμένα είδη ψυχοθεραπείας (όπως η γνωσιακή συμπεριφοριστική ψυχοθεραπεία) έχουν αποδείξει σε μελέτες την αποτελεσματικότητα τους στην αντιμετώπιση της κατάθλιψης και πλέον προτείνονται από επίσημους φορείς για τη θεραπεία της.