«Τρελογιατροί»; Καταφεύγουν στην ψυχολογία για να λύσουν δικά τους προβλήματα ψυχίατροι, ψυχολόγοι και ψυχολογούντες;

Ακρόαση άρθρου......

«Ο κύριος ασθενής, με τον οποίο ασχολούμαι, είναι ο εαυτός μου» (Freud, 1897)  Ο πατέρας της Αμερικανικής Ψυχολογίας William James αντιμετώπιζε πολλά προβλήματα υγείας, «νευρασθένεια», και πάλευε με την κατάθλιψη… (Wikipedia)

Ο Καναδός Jordan B. Peterson, Καθηγητής Ψυχολογίας και στο Χάρβαρντ, ο πιο επιδραστικός ψυχολόγος του δυτικού κόσμου της εποχής μας κατά τους New York Times, εξομολογείται επιρρέπεια στην κατάθλιψη, αφύσικο άγχος και αϋπνία που τον οδήγησαν σε κατάχρηση αγχολυτικών, σε θεραπείες στη Μόσχα και σε εξειδικευμένη κλινική στην Σερβία (Peterson, 2021).  

Ο Ολλανδός Bessel A., Καθηγητής Ψυχιατρικής και στο Χάρβαρντ και Διευθυντής Κέντρου Ψυχικού Τραύματος, σε ερώτηση ασθενούς του: «μήπως είχα γίνει επαγγελματίας ψυχικής υγείας προκειμένου να αντιμετωπίσω τα δικά μου προσωπικά προβλήματα», απήντησε: «Επιβεβαίωσα ότι οι περισσότεροι από τους γνωστούς μου μάλλον θα συμφωνούσαν με αυτήν την άποψη». (Van Der Kolk, 2022, σελ 408)

Στο ίδιο βιβλίο αναφέρεται στην περίπτωση της Μάγκι, «μιας θαρραλέας νεαρής ψυχολόγου που διηύθυνε ένα κέντρο σεξουαλικής αρωγής κακοποιημένων κοριτσιών» Η Μάγκι ερχόταν σε ρήξη με όλους, εκτός από τα κορίτσια που φρόντιζε, «έκανε χρήση ναρκωτικών, είχε επικίνδυνους και πολλές φορές βίαιους συντρόφους… μετακόμιζε συνεχώς γιατί δεν μπορούσε να ανεχθεί τους συγκατοίκους της (ούτε αυτοί, εκείνη).

Ποτέ δεν κατάλαβα πώς κατάφερε να συγκεντρωθεί και να πάρει το διδακτορικό της στην Ψυχολογία από ένα καλό πανεπιστήμιο» (στο ίδιο, σελ 404)

Πολλά ακόμα παραδείγματα θα μπορούσαν να δοθούν που να υποδεικνύουν πως έχει σημαντική δόση αλήθειας η άποψη ότι τουλάχιστον κάποιοι από τους ψυχιάτρους, ψυχολόγους και γενικότερα ψυχολογούντες, καταφεύγουν στην Ψυχολογία για να αντιμετωπίσουν και δικά τους προβλήματα.  

Τι επιπτώσεις όμως έχει αυτό;
Καθιστά τους ανθρώπους της Ψυχολογίας «τρελογιατρούς», κάπως όπως γελοιογραφούνταν στις παλιές ελληνικές ταινίες οι ψυχίατροι, οι οποίοι παρουσιάζονται να έχουν τικ και αρκετή παραφροσύνη; Στο σημείωμα αυτό θα αναφερθούμε στο τι μπορεί να είναι προβληματικό, αλλά και στο τι μπορεί να είναι ωφέλιμο, το να έχει στραφεί στην Ψυχολογία κάποιος θεραπευτής ή ερευνητής προσβλέποντας και στην βελτίωση της δικής του ψυχικής υγείας.

Επιγραμματικά να αναφέρουμε πριν, ότι τον όρο «τρελογιατρό» δεν θα τον εκλάβουμε καθόλου και με την έννοια του γιατρού των «τρελών», ως χαρακτηρισμού δηλαδή που προέρχεται από την ειδικότητα του γιατρού σε σχέση με τους ασθενείς που αντιμετωπίζει, κι όχι ως ιδιότητα που ο ίδιος κατέχει.

Στο άρθρο αυτό δεν θα ασχοληθούμε με αυτήν την έννοια του όρου εφόσον είναι προφανώς απαράδεκτη και ελπίζουμε πως δεν γίνεται κάποια τέτοια χρήση του. Υποθέτουμε πως όλοι συμφωνούν ότι δεν υπάρχει λόγος να αποκαλείται «τρελός» ο άνθρωπος που υποφέρει από άγχος, κατάθλιψη, φοβία, κρίσεις πανικού, μετατραυματικό στρες, διαταραχή πρόσληψης τροφής, πένθος κλπ. Προφανώς, δεν έχει χάσει το μυαλό του ο άνθρωπος που υποφέρει ψυχικά.

Στη θέση του είναι πιθανό να βρεθεί ο καθένας μετά από κάποια σοβαρά προβλήματα και υπό ειδικές περιστάσεις. Ακόμα και στις περιπτώσεις που υπονοείται βαριά ψυχική ασθένεια, και άρα η περίθαλψη από ειδικούς της ψυχικής υγείας επιβάλλεται, η χρήση ενός τόσο αρνητικά φορτισμένου όρου δεν έχει λόγο να γίνεται. Ένας άνθρωπος με σχιζοφρένεια, π.χ., πιθανότατα δεν έχει καμιά ευθύνη της πάθησής του, εφόσον μια ειδική γονιδιακή κληρονομιά και συνθήκες που καθόλου δεν επέλεξε στη ζωή του τον οδήγησαν σε αυτήν. Η περιφρόνηση μέσω του όρου «τρελός» δεν είναι αυτό που του αξίζει.

Οι άνθρωποι που πάσχουν ψυχικά καθ’ οιονδήποτε τρόπο χρειάζονται τη συμπάθεια και τη συμπαράσταση του καθενός και όχι την περιφρόνηση και τον στιγματισμό, μέσω του χαρακτηρισμού «τρελός».

Δεν θα ασχοληθούμε ωστόσο άλλο με αυτά, είναι μάλλον προφανή.

Υπάρχουν όμως όντως ιδιαίτερα προβλήματα που είναι πιθανόν να εμφανιστούν ως συνέπεια ψυχολογικών προβλημάτων του θεραπευτή.

Κατ’ αρχάς μπορεί η αποτελεσματικότητά του να μειωθεί σημαντικά, λόγω μείωσης των γνωστικών του ικανοτήτων, όπως της εστίασης της προσοχής, της μνήμης και της επίλυσης προβλημάτων. Στην ακραία περίπτωση θα μπορούσε να παίρνει λανθασμένες αποφάσεις και να βλάπτει τον ασθενή του. Μπορεί να εμφανίσει, άγχος, εξάντληση ή κόπωση πιο γρήγορα, τα οποία μπορεί να εμποδίσουν την παραγωγικότητα και να βλάψουν τη θεραπευτική διαδικασία. Αν ο έλεγχος των συγκινήσεών του δεν είναι επαρκής μπορεί να βιώσει ταύτιση και να υποφέρει με τα προβλήματα του ασθενούς σε βαθμό που να μην μπορεί να βοηθήσει όσο θα ήταν δυνατόν. Επίσης, και το αντίθετο, η ελλιπής συναίσθηση (άμυνα για να μην παρασυρθεί σε ταύτιση) θα μπορούσε να κάνει λιγότερο αποτελεσματική τη δουλειά του θεραπευτή, αν ας πούμε νιώθει ο ίδιος νοσοφοβία, επί παραδείγματι.

Εκτός από τους ανωτέρω κινδύνους που αφορούν βασικά τους θεραπευτές, υπάρχουν και προβλήματα που εκτός από τους θεραπευτές αφορούν και τους ερευνητές και συγγραφείς της ψυχολογίας.  

Το βασικό πρόβλημα είναι ο κίνδυνος μονομέρειας και κρίσης «εξ ιδίων τα αλλότρια». Είναι προφανές πως όποιος πάσχει από κάτι, είναι πολύ πιθανό να δίνει εξέχουσα σημασία σε αυτό, εφόσον εκείνο είναι που βιώνει και ταλαιπωρεί τον ίδιο, εκείνο είναι που του «φρεσκάρει» διαρκώς τη μνήμη για το πόσο μεγάλο πρόβλημα είναι. Ταυτόχρονα, και ακόμα πιο επικίνδυνο, είναι να θεωρεί αυτό που ο ίδιος βιώνει πως είναι αυτό που και οι άλλοι βιώνουν, παρότι οι τρόποι και οι μορφές εκδήλωσης ενός ψυχικού προβλήματος είναι πολύ διαφορετικοί από άνθρωπο σε άνθρωπο. Στην περίπτωση του θεραπευτή, μπορεί να θεωρεί επίσης πως όπως αυτός καταφέρνει να απωθήσει ή να χειριστεί το συγκεκριμένο ψυχικό πρόβλημα, το ίδιο θα πρέπει να μπορεί να κάνει και ο ασθενής του. Έτσι, μεροληπτικές ή ακατάλληλες συμβουλές δεν μπορούν να αποκλειστούν. Στην περίπτωση του ερευνητή, η υπερβολική ταύτιση και προσωπική εμπειρία, μπορεί να επηρεάσει τη μέγιστη δυνατή ουδετερότητα και νηφαλιότητα που απαιτεί η επιστημονική έρευνα.

Υπάρχουν όμως και πλεονεκτήματα

Το πρώτο και βασικό πλεονέκτημα είναι το κίνητρο. Ο ερευνητής που εμφανίζει και ο ίδιος ένα πρόβλημα θα έχει κάθε λόγο να μάθει όσα είναι διεθνώς γνωστά και να πάει ακόμα παραπέρα τη γνώση γι’ αυτό. Ο θεραπευτής πιθανότατα θα συναισθάνεται και θα κατανοεί διπλά τον ασθενή του και θα θέλει διπλά τον βοηθήσει να το ξεπεράσει. Η νίκη του κάθε ασθενούς θα γίνεται και δική του νίκη, και δική του θεραπεία.

Ένα άλλο τεράστιο δυνάμει πλεονέκτημα είναι το ότι η προσωπική εμπλοκή μπορεί να εμπνεύσει καινοτόμα ερευνητικά ερωτήματα και υποθέσεις που μπορεί να αγνοηθούν από ερευνητές χωρίς ανάλογες εμπειρίες. Στην περίπτωση του θεραπευτή, πρωτότυπες και λεπτές λύσεις και διεξόδους. Οι ερευνητές και θεραπευτές με προβλήματα ψυχικής υγείας μπορεί επίσης να γίνουν ισχυροί υποστηρικτές της ευαισθητοποίησης για την ψυχική υγεία και των βελτιώσεων στη θεραπεία και τη φροντίδα σε ευρύτερη κοινωνική κλίμακα.

Η προσωπική μου περίπτωση 

Οι βασικές μου σπουδές ήταν στη Φυσική. Όμως, μεταπήδησα και έκανα έρευνα στην Ιατρική και δη στην Ψυχοφυσιολογία (αξιοποιώντας μόνο τεχνικά τις γνώσεις της Φυσικής). Η έρευνά μου ήταν στο θέμα της υπεριδρωσίας παλαμών- πελμάτων, που με αφορούσε προσωπικά. Το θέμα δεν είναι ένα σοβαρό πρόβλημα υγείας και η έρευνα επ’ αυτού δεν ήταν καθόλου έρευνα αιχμής. Πολλά ερωτήματα ήταν αναπάντητα διεθνώς.

Η έρευνά μας έδωσε απαντήσεις σε αρκετά από αυτά και οι δημοσιεύσεις μας τις έχουν καταστήσει διαθέσιμες σε όποιους τις χρειάζονται (δες στις Αναφορές). Ένας από τους καθηγητές που ήταν και στην επιτροπή κρίσης της έρευνάς μου, είπε πως ναι μεν ήταν πρωτοπόρα και διαφωτιστική, αλλά με ένα τέτοιο θέμα δεν θα ήταν δυνατό να έκανα πανεπιστημιακή καριέρα. Πως «έκοβα τις γέφυρες πίσω μου». Και είχε δίκιο. Αυτό που έχει σημασία για το θέμα που συζητάμε είναι πως μάλλον δεν θα ασχολούνταν ερευνητικά κάποιος με ένα τέτοιο ήσσονος σημασίας θέμα, που δεν του προσφέρει επαγγελματικά κάτι, αν δεν «έπασχε» ο ίδιος και δεν ενδιαφέρεται να απαντήσει στα ερωτήματα που κανείς άλλος δεν ξέρει για να του απαντήσει. Προσωπικά, συνεχίζω να ερευνώ και να γράφω στην Ψυχολογία γιατί συνεχίζω να θέλω να βελτιωθώ ο ίδιος.

Δεν μπορώ εγώ να πω πόσο αυτά που δημοσιεύω βοηθούν άλλους, μπορώ όμως να πω με ασφάλεια πως αν δεν είχα προσωπικό κίνητρο πιθανώς θα συνέχιζα να γράφω άρθρα Φυσικής, όπως έκανα παλαιότερα.

Ο υπέρβαρος ψυχίατρος

Σε ένα συνέδριο γνώρισα έναν ψυχίατρο ο οποίος ήταν ο πιο χοντρός άνθρωπος που είχα δει ζωντανά. Μετά βίας περπατούσε. Βγήκαμε μαζί για γεύμα, εφόσον ήταν γνωστός φίλων και είδα να παραγγέλνει ποσότητες φαγητού αδιανόητα μεγάλες. Έχοντας μάλλον δουλέψει με τον εαυτό του δεν είχε καμιά δημόσια αιδώ. Τότε, είχα ρωτήσει τον κοινό μας γνωστό, επίσης ψυχίατρο, ο οποίος ήταν επίσης ευτραφής, αλλά όχι τόσο τρομερά, πώς είναι δυνατόν ένας ειδικός της ψυχικής υγείας, από τον οποίο θα κληθεί να βοηθήσει βουλιμικούς ασθενείς, να μην μπορεί να κάνει κάτι για τον ίδιο του τον εαυτό. Δεν θυμάμαι καλά τη συζήτησή μας, αλλά εξ’ αφορμής αυτής δούλεψα αρκετό καιρό το ερώτημα. Κάποια στιγμή άρχισα να διαμορφώνω την άποψη πως και ένας προπονητής αθλητή ή αθλητικής ομάδας δεν μπορεί να κάνει ό,τι μπορεί να κάνουν οι αθλητές του, αλλά είναι δυνατό να βοηθάει τους αθλητές να πετύχουν τους στόχους τους. Ο καρδιολόγος και ο πνευμονολόγος έχουν το δικαίωμα να καπνίζουν, εφόσον πληροφορούν τον ασθενή για το κακό που τους κάνει το κάπνισμα. Ένας ειδικός της ψυχικής υγείας είναι δυνατό να μπορεί να παρέχει στήριξη και ορθές κατευθύνσεις για τη βελτίωση κάποιου ασθενούς του, τις οποίες είτε δεν μπορεί ο ίδιος να εφαρμόσει είτε «επιλέγει» να μην τις εφαρμόσει ο ίδιος (ο όρος επιλέγει είναι σε εισαγωγικά, εφόσον πολλές φορές νομίζουμε ότι επιλέγουμε κάτι, χωρίς αυτό να είναι ακριβές. Δες άρθρο για την ελευθερία της βούλησης).

Η Μάγκι, που αναφέραμε στην αρχή του άρθρου, είχε πολύ σοβαρά ψυχοπαθολογικά στοιχεία, ως κακοποιημένο κορίτσι από τα πολύ παιδικά της χρόνια. Κι όμως, αυτό δεν φαινόταν να έχει αρνητικές συνέπειες ή μπορεί να είχε πολύ θετικές, σε σχέση με το ότι ήταν η χαρισματική Διευθύντρια Κέντρου που βοηθούσε κορίτσια τα οποία είχαν κακοποιηθεί όπως η ίδια.

Για τους επιφανείς ερευνητές της Ψυχολογίας, τους οποίους προαναφέραμε και οι οποίοι ομολόγησαν δικά τους ψυχικά προβλήματα, ποιος μπορεί να αμφιβάλλει ότι συνεισέφεραν τα μέγιστα θεωρητικά;

Τελικά φαίνεται πως το αν μπορεί ένας θεραπευτής ή ερευνητής να είναι καλός σε αυτό που κάνει στον χώρο της Ψυχολογίας, στην περίπτωση που και ο ίδιος αντιμετωπίζει ψυχολογικά προβλήματα, είναι θέμα που μόνο κατά περίπτωση μπορεί να κριθεί.

Είναι ανόητο να αναζητούνται οι «άτρωτοι» από ψυχολογικά προβλήματα άνθρωποι, ενώ είναι δυνατόν τα προσωπικά άλυτα ζητήματα να αποτελούν μεγάλο κίνητρο και ευεργεσία στην πράξη.

Οι θεραπευτές είναι δυνατό να αναζητούν τη δική τους υποστήριξη όταν νιώθουν ότι χρειάζεται. Έχοντας ειδική γνώση είναι δυνατό να καταλαβαίνουν πότε κάτι δεν πάει καλά σε αυτούς, ασκώντας την αυτοκριτική ματιά τους. Εξ’ άλλου, αν κάποιος σε αυτό το επάγγελμα δεν είναι αποτελεσματικός, το πιθανότερο είναι πως δεν θα συνεχίσει από εσωτερική ή εξωτερική παρέμβαση.

Τελικά, αυτό που φαίνεται ότι μετράει είναι με πόση συναίσθηση και γνώση μπορεί να σταθεί ο θεραπευτής στον άνθρωπο που πάσχει, πόσο καλά μπορεί να διεισδύσει στα ψυχικά φαινόμενα ο συγγραφέας. Αν ανάμεσα στους λόγους για τους οποίους κάνει αυτό που κάνει είναι και η δική του προσωπική  βελτίωση, ακόμα καλύτερα...  

Αναφορές 

Sigmund Freud: Masson, J., M., (επιμ., μτφρ.), The complete letters of Sigmund Freud to Wilhelm Fliess 1887-1904. The Belknap Press-of Harvard University Press, Cambridge/-Massachusetts and London, 1985, σελ. 261. Διαθέσιμο και στην ιστοσελίδα: rodoni.ch/A13/freud-fliess.pdf 

Για τον William James: en.wikipedia.org/wiki/William_James 

Peterson B Jordan Πέρα από την τάξη. Εκδόσεις Key books, Αθήνα, 2021  

Van der Kolk A. Bessel Tο σώμα δεν ξεχνά. Εγκέφαλος, νους και σώμα στη θεραπεία του τραύματος. Εκδόσεις Κλειδάριθμος, Αθήνα, 2022

Κερασίδη Στέλιου Άρθρα για την υπεριδρωσία των παλαμών- πελμάτων: stelioskerassidis.wordpress.com/%ce%a5%cf%80%ce%b5%cf%81%ce%b9%ce%b4%cf%81%cf%89%cf%83%ce%af%ce%b1-%cf%80%ce%b1%ce%bb%ce%b1%ce%bc%cf%8e%ce%bd-palmar-hyperhidrosis/ 

Κερασίδη Στέλιου Μα γιατί ιδρώνουν τα χέρια μου; Εκδότης University Studio Press, Θεσσαλονίκη, 2001