Μπορεί να υπάρξει αγάπη χωρίς ζήλια; (ερωτηματολόγιο αυτοβοήθειας)

Το πρόβλημα πολλών ζηλιάρηδων είναι ότι δεν κατανοούν πως υπάρχει αγάπη χωρίς ζήλια. Γι' αυτούς η ζήλια αποτελεί απόδειξη αγάπης. Αν δεν υπάρχει ζήλια, δεν υπάρχει και αγάπη. Κατά κάποιον τρόπο, η ζήλια τους τους καθησυχάζει σε σχέση με τα συναισθήματά τους, ότι δηλαδή έχει μια διαβεβαίωση της αγάπης που τρέφουν για το άτομό του. Αλλά γιατί συμβαίνει αυτό; Γιατί δημιουργείτε μια τέτοια σχέση;

Όταν αποφασίζουμε να ονομάσουμε αγάπη το συναίσθημα που μας ενώνει με κάποιον και αφήνουμε να αναπτυχθεί μια ερωτική σχέση, επιλέγουμε να δώσουμε σε αυτό το άτομο μια ιδαίτερη θέση στην κάλυψη των πιο ζωτικών συναισθηματικών αναγκών μας. Μπαίνουμε λοιπόν στη σφαίρα της αλληλεξάρτησης, που εύκολα οδηγεί στη ζήλια. Η αγάπη και η ζήλια γίνονται τότε αδιαχώριστες: σ' αγαπώ, νοιάζομαι για σένα και μπορώ να ζηλεύω αν φοβάμαι ότι δεν θα ικανοποιούμαι, ότι θα σε χάσω, αν αισθάνομαι ανασφαλής.

Είδη ζήλιας

Είναι αδύνατον να μη νιώσουμε κάποια στιγμή έστω και λίγη ζήλια. Η ζήλια δεν είναι πρόβλημα αν είναι περιστασιακή, συγκρατημένη, και αν καταλαγιάζει εύκολα με τη διαβεβαίωση του άλλου. Αλλά οδηγεί στη διάλυση του ζευγαριού όταν εμφανίζεται συνεχώς, είναι ασυγκράτητη και δεν καταλαγιάζει ποτέ.

Στο εξής λοιπόν θα πρέπει να κάνουμε διάκριση ανάμεσα σε αυτά τα δυο είδη ζήλιας:

• Τη ζήλια που μας αφυπνίζει και μας επιτρέπει να δείξουμε ότι η σχέση που έχουμε είναι πολύτιμη και μοναδική. Είναι μια ζήλια που φανερώνει την έγνοια μας να διατηρήσουμε, να προστατεύσουμε και να βελτιώσουμε αυτή τη σχέση που θα αναπτυχθεί και θα ανθίσει.
• Τη ζήλια που καταστρέφει, σπρώχνει σε ακραίες ενέργειες σχεδόν παρά τη θέλησή μας και καταλήγει να διαρήξει τους δεσμούς που μας συνδέουν με τους ανθρώπους που αγαπάμε.

Το όριο μεταξύ των δυο είναι πολλές φορές λεπτό. Όταν υπερισχύει η υπερβολική ζήλια, η σχέση επιδεινώνεται και η εμπιστοσύνη καταρέει, τόσο αυτή που έχετε στον/στη συντροφό σας όσο και εκείνη που έχετε στον εαυτό σας. Παρόμοια είναι τα πράγματα και για τον/τη σύντροφο σας: η εμπιστοσύνη διαβρώνεται, τόσο αυτή που έχει για τον εαυτό του/της, αφού λέτε πως τον αγαπάτε, αλλά αμφιβάλλετε για οτιδήποτε κάνει ή λέει.

Αποκτήστε το βιβλίο Νίκησε τη ζήλια από το εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο ψυχολογίας της Πύλης του Psychology.gr

Υπερβολική ζήλια και πεποιθήσεις

Πότε ξεπερνιέται η κόκκινη γραμμή; Όταν η συμπεριφορά του ενός είναι αγενής ή και βίαιη. Όταν δεν ακούει σωστά τον άλλον και τον παρερμηνεύει. Όταν δεν υπάρχει καμία εμπιστοσύνη. Όταν η πεποίθησή του είναι ισχυρότερη από οτιδήποτε άλλο. Έτσι η σχέση σιγά σιγά καταστρέφεται: «Δεν σε εκτιμώ πλέον γιατί ενδιαφέσαι για άλλους», αλλά επίσης: «Δεν εκτιμώ πλέον τον εαυτό μου, γιατί βγαίνω έξω απ' τα ρούχα μου και λέω πράγματα που δεν φανταζόμουν ότι θα μπορούσα να πω.»

Η υπερβολική ζήλια βασίζεται γενικά σε λανθασμένες υποθέσεις: ο «ζηλιάρης» είναι εκ προοιμίου πεπεισμένος ότι ο άλλος τον απατά ή ότι σκέφτεται να το κάνει: από εκεί προέρχονται όλες οι υποψίες του -και γι'αυτό είναι αβάσιμες. Πρόκειται για μια παγίδα στην οποία έχουν πιαστεί οι δυο σύντροφοι.

Ο θύτης και το θύμα στη ζήλια

Προσέξτε όμως: σε αυτή την κατάσταση δεν υπάρχει μόνο ένα θύμα (το άτομο που υφίσταται τη ζήλια) και μόνο ένας θύτης (αυτός που ζηλεύει και παρενοχλεί). Οι σχέσεις είναι πιο σύνθετες και γι'αυτό είναι δύσκολο να βγει κάποιος από αυτή την παγίδα.

Στη ζήλια υπάρχουν ταυτόχρονα δύο θύματα και δύο θύτες, αφού ο καθένας είναι θύμα και θύτης:

• Ο ζηλιάρης, πρώτον, ζηλεύει επειδή αισθάνεται θύμα του συντρόφου του, ο οποίος τον βασανίζει και τον αποσταθεροποιεί, κάνοντάς τον να υποφέρει και να αγωνιά. Στην περίπτωση όμως της υπερβολικής ζήλιας, αυτό το συναίσθημα δε βασίζεται πουθενά, δίνει μόνο μια δικαιολογία στον ζηλιάρη να κακομεταχειρίζεται και να κάνει τον άλλο να υποφέρει με τις υποψίες και αυτά για τα οποία τον κατηγορεί. Επειδή λοιπόν ο ζηλιάρης θεωρεί τον εαυτό του θύμα, μετατρέπεται σε θύτη (αλλά η παθολογική ζήλια του είναι ένα βασανιστήριο από το οποίο δεν μπορεί να γλιτώσει, άρα είναι επίσης θύμα του ίδιου του εαυτού του).
  
  
• Το πραγματικό θύμα είναι ο σύντροφός του, τον οποίο βασανίζει με ερωτήσεις, τον αμφισβητεί, αρνείται να τον πιστέψει, και ο οποίος αιφνιδιάζεται από τις επιθετικές και γεμάτες υποψία εφόδους. Αλλά αυτός ο ίδιος σύντροφος, αν μπει στον φαύλο κύκλο του ζηλιάρη (δικαιολογούμενος για τις πράξεις του, υπερασπιζόμενος τον εαυτό του, προσπαθώντας να το καθησυχάσει), καταλήγει να γίνει με τη σειρά του θύτης...διότι αυτά με τα οποία ο ζηλιάρης τον βασανίζει του δίνουν τη δικαιολογία να τον κάνει να υποφέρει, ως εκδίκηση λίγο ή πολύ συνειδητή. Έτσι ο σύντροφος μπορεί να φτάσει να περιφρονεί τον «θύτη» και να του δίνει «αφορμές» για να ζηλεύει. Αυτό έρχεται να επιβεβαιώσει τις αμφιβολίες του πρώτου («ήμουν σίγουρος!») και πάει λέγοντας...

Η παγίδα της ζήλιας

Η συνειδητοποίηση αυτής της παγίδας, ειδικά αν γίνει και από τους δυο μαζί, αποτελεί σημαντικό βήμα στην πορεία προς τη βελτίωση. Αν καταλάβετε ότι δεν είστε εχθροί, αλλά ότι ο ένας εγκλωβίζει τον άλλο σε έναν οδυνηρό ρόλο, έχετε κάνει το πρώτο βήμα. Στη συνέχεια ο καθένας σας θα πρέπει να αναρωτηθεί «Τι μπορώ να κάνω εγώ κι ο/η σύντροφός μου ώστε να συμπεριφερόμαστε διαφορετικά;» Μην πετάτε συνεχώς το μπαλάκι στον άλλο! Μην περιμένετε ο άλλος να αλλάξει χωρίς να κάνετε τίποτα...ειδικά αν μπορεί και περιμέντε να αλλάξετε εσείς! Αφήστε τον εγωισμό σας στην άκρη, σκεφτείτε πάνω απ' όλα τη σχέση σας και βοηθήστε ο ένας τον άλλο. 

Για να μπορέσετε να λύσετε ένα πρόβλημα χρειάζεται πρώτα να κατανοήσετε και για να το κατανοήσετε χρειάζεται να το παρατηρήσετε, να το αναλύσετε, να προσδιορίσετε την έκταση και τη σοβαρότητά του. Με αυτό τον τρόπο θα επικεντρωθείτε καλύτερα σε αυτά που πρέπει να αλλάξετε για να το ξεπεράσετε.

Για να καταλάβετε με ποιον τρόπο ζηλεύετε, πρέπει πρώτα να καταλάβετε πώς αγαπάτε, πώς συνδέεστε με τον άλλο και τι περιμένετε από αυτόν και από τον εαυτό σας μέσα στη σχέση.

Η σχέση των γονιών ως πρότυπο σχέσων

Κάθε άνθρωπος έχει μια ιδέα για το τι είναι η αγάπη, ή τουλάχιστον για το τι θα έπρεπε να είναι. Στη ζωή σας είχατε πρότυπα, ξεκινώντας από τους γονείς σας. Καταλαβαίνετε αμέσως ότι έχετε δημιουργήσει το δικό σας πρότυπο, που σχετίζεται με το παρελθόν και τις ιστορίες σας. Διαμορφώσατε μια άποψη για το πώς είναι ένα ζευγάρι παρατηρώντας τους γονείς σας. Αν αυτό το μοντέλο ευνόησε την προσωπική σας ανάπτυξη, το αποδέχεστε. Αν, αντίθετα, εξελιχθήκατε αντικρούοντας αυτό το πρότυπο, θεωρείτε ότι πρέπει να το αποφύγετε πάση θυσία.

Ο καθένας επίσης έχει τα πιστεύω του, τους φόβους του, τις πεποιθήσεις του. Έχουν αποκρυσταλλωθεί από τις εμπειρίες του παρελθόντος, το πολιτισμικό πλαίσιο, την εποχή, τα μέσα μαζικής επικοινωνίας, τη μόδα, τις θρησκευτικές πεποιθήσεις (ή την απουσία τέτοιοων πεποιθήσεων), τις σχέσεις, την εργασία, την οικογένεια. Κάθε άτομο είναι η συνισταμένη μιας πληθώρας διασταυρούμενων εμπειριών, που ερμηνεύονται, παραμορφώνονται, αποκρυσταλλώνονται, αποθηκεύονται στη μνήμη ή απωθούνται.

Η δημιουργία ενός ζευγαριού σημαίνει την αντιπαράθεση των μοντέλων δύο ατόμων που πάντα διαφέρουν, δεδομένου ότι κάθε άτομο είναι μοναδικό. Λίγο λίγο, οι δυο τους δημιουργούν μια σχέση η οποία υπό ιδανικές συνθήκες λαμβάνει υπόψη τις σχετικές ανάγκες του καθενός. Για να μπορέσουν λοιπόν να λειτουργήσουν δυο άτομα ως ζευγάρι, είναι σημαντικό οι ανάγκες, οι προσδοκίες και τα σχέδια του καθενός να εκφράζονται, να είναι γνωστά και αποδεκτά ή τουλάχιστον ανεκτά από τον σύντροφό του.

Ερωτηματολόγιο: Πώς είμαστε ως ζευγάρι;

Απαντήστε μαζί με τον/την συντροφό σας σε αυτό το ερωτηματολόγιο. Δεν τπάρχει σωστή ή λάθος απάντηση, θα μπορέσετε όμως να εκφράσετε πώς βλέπετε τη σχέση σας και να καταλάβετε τι σας ενώνει ή/και τι σας χωρίζει. Ο καθένας σας πρέπει να απαντήσει στις ερωτήσεις ειλικρινά και χωριστά. Μην προσπαθήσετε να προσαρμόσετε τις απαντήσεις σας σε αυτό που πιστεύετε ότι περιμένει ο άλλος από εσάς.

1. Τι είναι η αγάπη;
   
   Εγώ: ........................................................................................................................
   Εσύ: .........................................................................................................................
   
   
2. Τι είναι το ζευγάρι;
   
   Εγώ: ........................................................................................................................
   Εσύ: .........................................................................................................................
   
   
3. Πόσο καιρό μπορεί να διαρκέσει η ζωή ενός ζευγαριού;
   
   Εγώ: ........................................................................................................................
   Εσύ: .........................................................................................................................
   
   
4. Πώς καταλαβαίνω ότι με αγαπάς;
   
   Εγώ: ........................................................................................................................
   Εσύ: .........................................................................................................................
   
   
5. Πώς σου δείχνω ότι σε αγαπώ;
   
   Εγώ: ........................................................................................................................
   Εσύ: .........................................................................................................................
   
   
6. Τι μου αρέσει στο ζευγάρι μας;
   
   Εγώ: ........................................................................................................................
   Εσύ: .........................................................................................................................
   
   
7. Τι θα ήθελα να αλλάξω στο ζευγάρι μας;
   
   Εγώ: ........................................................................................................................
   Εσύ: .........................................................................................................................
   
   
8. Τι είναι η απιστία;
   
   Εγώ: ........................................................................................................................
   Εσύ: .........................................................................................................................
   
   
9. Τι δέχομαι να κάνεις;
   
   Εγώ: ........................................................................................................................
   Εσύ: .........................................................................................................................
   
   
10. Τι δε δέχομαι να κάνεις;
    
    Εγώ: ........................................................................................................................
    Εσύ: .........................................................................................................................

Προβλήματα εμφανίζονται όταν οι διαφορές είναι πολύ έντονες. Για μερικούς η απιστία ξεκινά μόλις αρχίσουμε να σκεφτόμαστε λιγότερο τον άλλο: μια απόσπαση της προσοχής, μια ματιά που ρίχνουμε σε κάποιον τρίτο, μια στιγμή που περάσαμε με ένα άλλο άτομο. Μερικοί θεωρούν ότι η απιστία είναι η δημιουργία μιας προνομιακής σχέσης αγάπης με ένα άτομο έξω από το ζευγάρι. Για άλλους πάλι η πίστη δεν ορίζεται από την αγάπη, αλλά από την επιθυμία, την έλξη που αισθάνεται κανείς για κάποιον άλλο. Βλέπουμε λοιπόν ότι υπάρχουν τόσα μοντέλα απιστίας όσα και άτομα, και ότι οι διαφορές μπορεί να είναι σημαντικές ανάμεσα στο ζευγάρι.

Προς το παρόν, είναι απαραίτητο να μπορείτε να επικοινωνείτε ομαλά μεταξύ σας και να γνωρίζετε την άποψη του συντρόφου σας -και αυτός τη δική σας- για την αγάπη, το ζευγάρι και την αφοσίωση: αυτό σας επιτρέπει να καταλάβετε καλύτερα ο ένας τον άλλο έτσι ώστε να μην έχετε υπερβολικές αντιδράσεις όταν εμφανίζεται η ζήλια.

Μπείτε στη θέση του άλλου

Όταν προσδιορίζετε αυτό που δε δέχεστε να κάνει ο άλλος (επειδή σας προκαλεί ανασφάλεια και σας κάνει να ζηλεύετε), προσπαθήστε να μπείτε και στη δική του θέση: «Δε θέλω να συζητάς με έναν άλλο, επειδή έχω την εντύπωση ότι με προδίδεις. Ωστόσο, συμβαίνει και σ' εμένα να μιλάω με άλλους χωρίς να έχω την αίσθηση ότι σε προδίδω.»

Τι κάνουμε λοιπόν; Από τη στιγμή που είστε δίκαιοι και συνεπείς με τις προσδοκίες σας, αυτό που σας ταιριάζει καλύτερα είναι να πείτε: «Είτε δε θέλω να σταματήσω να μιλάω με τους φίλους μου και δέχομαι ότι μπορείς να κάνεις κι εσύ το ίδιο, είτε δεν το αντέχω πραγματικά και συμφωνώ να μην το κάνω ούτε κι εγώ». Για να μην αισθάνεται θιγμένος ο άλλος, δίνετε κάτι και παίρνετε κάτι. Να ξέρετε ωστόσο ότι μια σεση που φυλακίζει τους ανθρώπους δεν είναι ποτέ μια υγιής σχέση. Θα προσπαθήσετε λοιπόν να δώσετε περισσότερη ελευθερία στον άλλο και στον εαυτό σας, μαθαίνοντας να έχετε εμπιστοσύνη.

Τι σας κάνει να ζηλεύετε;

Για να μάθετε να ζηλεύετε λιγότερο, πρέπει πρώτα να αναγνωρίσετε πότε και πώς εκδηλώνεται αυτό το συναίσθημα: αφενός για να μάθετε να αποφεύγετε αυτές τις περιστάσεις ή για να βοηθήσετε τον εαυτό σας, με τα σωστά εργαλεία, να τις αντιμετωπίζει, αφετέρου για να καταλάβετε πότε εμφανίζεται ή εντείνεται η ζήλια, κατανόηση που θα σας διδάξει πολλά για τον εαυτό σας και θα σας χρησιμεύσει όταν θα χρειαστεί να ψάξετε βαθύτερα για να βρείτε τι κρύβεται πίσω από τη ζήλια σας.

Κάτω από ποιες συνθήκες ζηλεύετε;

Σκεφτείτε και θυμηθείτε πότε και υπό ποιες συνθήκες νιώσατε ζήλια, αλλά και απέναντι σε ποιον ή πώς εκφράστηκε η ζήλια σας. Καταγράψτε τα όλα αυτά. Για κάθε κατάσταση που περιγράφετε, προσπαθήστε να υπολογίσετε την ένταση του συναισθήματος που νιώσατε όταν βρεθήκατε σε εκείνη την κατάσταση, σε μια κλίμακα από το 1 έως το 10 (1 για πολύ χαμηλή ένταση, 10 για πολύ υψηλή ένταση)

Για παράδειγμα: «Ζήλεψα...»

• Στο εστιατόριο ή περιμένοντας στην ουρά στον κινηματογράφο, όταν άγνωστοι κοιτούσαν προκλητικά τον/τη σύντροφό μου και αισθάνθηκα ότι δεν αδιαφόρησε.
• Όταν εξέθεσε το σώμα του/της στην παραλία
• Σε ένα νυχτερινό κέντρο ή σε μια βραδινή έξοδο, όταν φλέρταρε.

Προσδιορίστε με τον ίδιο τρόπο τους μόνιμους φόβους που νιώθετε σε σχέση με τον/την σύντροφό σας (πάντα αξιολογώντας τη συναισθηματική σας ένταση).

Για παράδειγμα: «Φοβάμαι ότι...»

• Θα φύγει με κάποιον/α άλλο/άλλη.
• Θα βρει κάποιον/α καλύτερο/η από εμένα.
• Θα με επιθυμεί λιγότερο ή δε θα με θέλει καθόλου.
• Θα νιώθω γελοίος/α αν με απατήσει.

Μήπως η λύση είναι η μη δέσμευση;

Θα ήταν πολύ ριζοσπαστικό να αποφασίσετε ότι η μη δέσμευση είναι ο μόνος τρόπος για να μην υποφέρετε. Η ζωή μάς προσφέρει διάφορες εμπειρίες και ο έρωτας έχει τόσο πολλές απολαύσεις και ευχάριστες στιγμές που αξίζει τον κόπο να τον ζήσετε! Πρέπει να ριψοκινδυνεύσετε, όπως όταν αποφασίζετε να πάρετε αεροπλάνο ή αυτοκίνητο για να πάτε κάπου. Η δημιουργία ενός ζευγαριού με έναν άνθρωπο είναι μια δέσμευση για δυο, η οποία απαιτεί εμπιστοσύνη στον άλλο και στον εαυτό. Η εξέλιξη της σχέσης εξαρτάται και από τους δύο μαζί και θα γίνει σιγά σιγά. Πρέπει να αποδεχτείτε την ιδέα του δεσμού: το ζευγάρι είναι από μόνο του μια μικρή κοινωνία.

Όπως λέει και μια αφρικάνικη παροιμία «Μόνοι περπατάμε πιο γρήγορα. Μαζί πηγαίνουμε πιο μακριά.» Επομένως, εναπόκειται στον καθένα από εσάς να καθορίσει τη ζωή που του ταιριάζει χωρίς να αφήνει τον εαυτό του να επηρεάζεται από τον φόβο. Θέλετε να πάτε γρήγορα; Ναι, αλλά θα πρέπει να ξέρετε που βαδίζετε. Προτιμάτε να πάτε μακριά μαζί, χωρίς να βιάζεστε, για να απολαύσετε το τοπίο; Τολμήστε το!

Το παρόν άρθρο αποτελεί αδειοδοτημένο απόσπασμα από το βιβλίο Νίκησε τη ζήλια που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πεδίο.