Η δημιουργία ιστορίας ως θεραπευτικό εργαλείο: εφαρμογή σε ένα ψυχιατρικό πλαίσιο

Πώς μπορεί κανείς να συνδεθεί με τον εαυτό του μέσω μιας ιστορίας; Η δημιουργία μιας ιστορίας μπορεί να αποτελέσει χρήσιμο εργαλείο στην θεραπευτική διαδικασία, ένα μέσον εξερεύνησης και ανακάλυψης του εαυτού.

Η τεχνική της «ιστορίας σε έξι μέρη» του Ισραηλινού ψυχολόγου Μοοli Lahad εισήχθη το 1990 και αποτελεί μια σχετικά νέα τεχνική/μέθοδο αξιολόγησης, έκφρασης και διερεύνησης στην θεραπεία.

 

Η μέθοδος χρησιμοποιείται στην θεραπευτική διεργασία ως μέσον έκφρασης, ανάδυσης βαθύτερων επιθυμιών, φόβων, εμποδίων, αλλά και δυνατοτήτων, επιθυμιών και ικανοτήτων του θεραπευόμενου, πληροφορίες σημαντικές για να αξιοποιηθούν στην θεραπευτική διεργασία.

Η διαδικασία έχει ως εξής: Στην πρώτη φάση δίνονται διαδοχικές οδηγίες ζωγραφικής σε έξι μέρη χωρίς την δυνατότητα για λεκτική επικοινωνία ενώ στην συνέχεια ενισχύεται η περιγραφή με διερευνητικές ερωτήσεις από τον θεραπευτή για την δημιουργία μιας φανταστικής ιστορίας.

Παρουσίαση ιστορίας σε έξι μέρη σε ένα ψυχιατρικό πλαίσιο

Ο Νίκος πάσχει από διπολική διαταραχή και διαμένει το τελευταίο χρόνο στο οικοτροφείο Άγιος Νικόλαος της ΑμΚΕ ΙΑΣΙΣ. Έχει πραγματοποιήσει πολλές νοσηλείες σε ψυχιατρικά ιδρύματα εξαιτίας των επαναλαμβανόμενων υποτροπών του και της αδυναμίας να μείνει μόνος αυτόνομα στην κοινότητα. Εμφανίζει έντονη καταθλιπτική συμπεριφορά με τάσεις απομόνωσης και απόσυρσης. Δυσκολεύεται στην σύνδεση και στην επικοινωνία με τους άλλους. Είναι πολύ κλειστός, λιγομίλητος και με δυσκολία εκφράζει τα συναισθήματα και τις ανάγκες του.

Πραγματοποιήσαμε την άσκηση «ιστορία σε έξι μέρη» προκειμένου μέσα από την δημιουργία και την περιγραφή της ιστορίας ο θεραπευόμενος έμμεσα να μιλήσει και να επικοινωνήσει βαθύτερα κομμάτια του ιδιαίτερου κόσμου του, να συνδεθεί με βαθύτερες ανάγκες, συναισθήματα, σκέψεις και επιθυμίες του. Υλικό πολύ χρήσιμο στα χέρια του θεραπευτή ως αξιολογητικό αλλά και ως θεραπευτικό εργαλείο.

Ο ήρωας

Ζητήθηκε από τον Νίκο να δημιουργήσει ένα κεντρικό ήρωα-χαρακτήρα που θα μπορούσε να είναι ένα φανταστικό, μυθικό ή ιστορικό πρόσωπο. Ο Νίκος ζωγράφισε ένα λεπτοκαμωμένο σκίτσο, χωρίς μαλλιά αλλά με πλατύ χαμόγελο. Το ονόμασε Νίκο και είπε πως είναι εκείνος. Του ζήτησα να βάλει περιβάλλον μέσα στο οποίο υπάρχει και έβαλε τέσσερα λουλούδια και το πλαισίωσε με μια συνεχόμενη ευθεία γραμμή. Είπε πως βρίσκεται κάπου στην φύση και είναι χαρούμενος.

Του ζήτησα να μου πει τι επιθυμεί και μου απάντησε ηρεμία. Του ζήτησα να μου πει τι πιστεύει και μου είπε πως πιστεύει ότι τα πράγματα θα πάνε καλύτερα. Φάνηκε να μπαίνει στην διαδικασία της ζωγραφικής και την ιστορίας παρά τις αρχικές του αντιστάσεις. Το σχέδιο του χαρακτηριζόταν από απλότητα, σαφήνεια και είχε έντονα στοιχεία ρεαλισμού με χαμηλά επίπεδα φαντασιακής δυνατότητας.

Ο στόχος

Ζητήθηκε από τον Νίκο να δημιουργήσει τον σκοπό, τον στόχο του ήρωα. Ο Νίκος ζωγράφισε ένα κύκλο με 14 τετράγωνα κυκλικά. Μου είπε πως στόχος του ήρωα είναι να ενταχθεί σε μια ομάδα, να μην είναι πλέον μόνος. Στο εσωτερικό του κύκλου έγραψε «ο Νίκος και οι φίλοι του». Ο Νίκος δείχνει μέχρι αυτό το σημείο να φτιάχνει μια πολύ ρεαλιστική ιστορία χρησιμοποιώντας τον ίδιο του τον εαυτό ως ήρωα.

Ο στόχος του εκφράζει μια βαθιά και αληθινή ανάγκη του στο εδώ και τώρα του, που δεν είναι άλλη από την επιθυμία του να συμπορευτεί με τους άλλους, να νιώσει ομαδικότητα και συνεργασία με τους άλλους. Εκφράζει μια βαθιά του ανάγκη να νικήσει την μοναξιά και την απομόνωσή του. Μια βαθιά ανάγκη να συσχετιστεί με τους άλλους και να υπάρξει μέσα από τους άλλους.

Εμπόδια ή δυσκολίες που παρουσιάζονται στον ήρωα στο δρόμο για τον στόχο του

Σε αυτήν την φάση ζωγράφισε τον εαυτό του, ένα μεγάλο κεραυνό στην μέση της σελίδας και την ομάδα από την άλλη μεριά της χαρτιού. Μου είπε πως το εμπόδιο, που το αναπαρέστησε με έναν κεραυνό, είναι η εσωστρέφειά του που δεν τον αφήνει να πλησιάσει τους άλλους. Παρατήρησε, ωστόσο, πως ο κεραυνός αυτός έχει περιθώριο από ψηλά προκειμένου να μπορεί ο ήρωάς του να βγει και να πηδήξει προς την ομάδα.

Μου είπε αποφασιστικά πως την επόμενη φορά θα ήθελε να σβήσει τον κεραυνό που τον εμποδίζει να φτάσει στο στόχο του που είναι η συνάντηση με την ομάδα. Ο κεραυνός είναι ένα ισχυρό καιρικό φαινόμενο με κρότο και ορμή που διαπερνά την γη και τον ουρανό.

Με αυτήν την επιλογή του συγκεκριμένου στοιχείου για απόδοση της εσωστρέφειας ο Νίκος πιθανά παρουσιάζει την ένταση και την δύναμη με την οποία αυτή η ισχυρή τάση του για εσωστρέφεια και απομόνωση διαπερνά το είναι του. Θα μπορέσει άραγε να αποτρέψει ένα τόσο ισχυρό φαινόμενο μέσα του; Που δείχνει πως τον αποκόβει από την πραγματική και ουσιαστική του ανάγκη να υπάρξει με τους άλλους και να είναι μέρος μια ομάδας. 

Βοηθοί στη θεραπευτική διεργασία

Συνεχίσαμε την τέταρτο μέρος της ιστορίας μας που αφορά να ονομάσει τους φίλους και τους βοηθούς στον στόχο του. Μου απάντησε αμέσως πως ο βοηθός είναι ο ίδιος του ο εαυτός. Του ζήτησα να μου το αποδώσει στο χαρτί. Ζωγράφισε ένα χαμογελαστό ανθρωπάκι και απέναντι ένα μεγάλο κουτί μισάνοιχτο που έγραφε πάνω αυτοπεποίθηση.

Στο κέντρο ψηλά υπήρχε ένας λαμπερός ήλιος. Ο Νίκος δεν έβαλε χρώμα στην δημιουργία του και χρησιμοποίησε μόνο μολύβι. Του ζήτησα να μου πει πως κατανοεί την έννοια της αυτοπεποίθησης και μου είπε πως είναι η ικανότητα αυτή που θα τον κάνει να μην έχει πρόβλημα επικοινωνίας με τους άλλους.

Η ενεργοποίηση της ικανότητας αυτής που προς το παρόν βρίσκεται σε ένα κουτί έξω από αυτόν που θα τον βοηθήσει να συνδεθεί με τον στόχο του, που είναι η ένταξη του σε μια ομάδα. Μου είπε επίσης πώς τόσο η εσωστρέφεια όσο και η αυτοπεποίθηση βρίσκονται σε μέτριο βαθμό μέσα του, θέλει ωστόσο να αυξήσει την αυτοπεποίθηση και να μειώσει την εσωστρέφεια. Πώς θα το κάνει αυτό; Πώς θα αντιμετωπίζει το εμπόδιο του κεραυνού και της εσωστρέφειας; Πώς θα ενεργοποιηθεί η αυτοπεποίθησή του και θα φτάσει στον στόχο του;

H αντιμετώπιση/η πιο έντονη στιγμή της ιστορίας

Σε αυτό το στάδιο του ζήτησα να ζωγραφίσει το πως αντιμετωπίζει ο ήρωας τις αντιξοότητες προς τον στόχο. Ζωγράφισε πάλι σε πολύ ρεαλιστικό επίπεδο, τον εαυτό του, την ξαδέλφη του Αγγελική και την κόρη του Γεωργία. Είπε πως οι δικοί του άνθρωποι του συμπαραστέκονται και σε πρακτικά θέματα (του φέρνουν σιγάρα, ρούχα) και σε ψυχικό επίπεδο. Του τονώνουν την αυτοπεποίθηση, τον γεμίζουν πραότητα, ευγνωμοσύνη και η σκέψη τους τον βοηθά να αντιμετωπίσει την καθημερινότητα και τα εμπόδια τα εσωτερικά του.

Η παρουσία τους τον γεμίζει ελπίδα για το μέλλον και τον κάνει να νικά τις αδυναμίες του. Σε αυτό το στάδιο ο Παναγιώτης εκφράζει την σημαντικότητα που αποδίδει στα δυο αυτά πρόσωπα και το πόσο συνδεδεμένος θετικά βρίσκεται μαζί τους. 

Το τέλος της ιστορίας

Του ζήτησα να μου ζωγραφίσει το τέλος της ιστορίας. Χρησιμοποίησε μολύβι και καθόλου χρώμα όπως σε όλες τις ζωγραφιές του. Ζωγράφισε ένα κύκλο και τον ήρωά του στην μέση του κύκλου. Ο ήρωάς του έχει σηκωμένα χέρια και δείχνει σαν να βρίσκεται σε κίνηση. Δεν τον ζωγράφισε στον κύκλο μαζί με τα υπόλοιπα 14 άτομα αλλά στο κέντρο του κύκλου.

Είπε πως ο ήρωας κατάφερε να ενταχθεί στην ομάδα και να νικήσει τα εσωτερικά του εμπόδια. Ο ήρωας φαίνεται ενεργός, δυνατός και με αυτοπεποίθηση. Δείχνει να έχει ένα κυρίαρχο και κεντρικό ρόλο στην ομάδα. Όπως είπε νιώθει πως η γνώμη του εισακούγεται και πως έχει ένα δυναμικό ρόλο και όχι παθητικό σε αυτήν. Νιώθει ότι κρατάει τις ισορροπίες στην ομάδα.

Θεραπευτική αντιμετώπιση/εκτίμηση

Ο Παναγιώτης παρουσίασε μια πολύ ρεαλιστική ιστορία που είναι βαθιά συνδεδεμένη τόσο με τις βαθύτερες επιθυμίες και ανάγκες του όσο και με τους φόβους, τις αδυναμίες και τις ανεπάρκειές του. Ο Νίκος συνήθως έχει την τάση να απομονώνεται στην ομάδα, δεν γνώριζα πριν την δημιουργία της προσωπικής του ιστορίας πως η έννοια της ομάδας είναι τόσο σημαντική για εκείνον.

Το τελευταίο διάστημα που δουλεύουμε την ιστορία είναι γεγονός πως μένει περισσότερο στις ομαδικές δραστηριότητες και δεν αποσύρεται στο δωμάτιο του όπως παλαιότερα. Στην ομάδα παρατηρείται πως συχνά λέει την γνώμη του και οριοθετεί με δυναμικό τρόπο τους άλλους ενοίκους.

Το σχέδιο του αντικατοπτρίζει πως βλέπει ο ίδιος τον εαυτό του μέσα στην ομάδα. Δείχνει πιθανά αισθήματα υπεροχής και αίσθησης υπερεκτίμησης του εαυτού του. Φαίνεται αυτός ο δυναμικός ρόλος που έχει αναπτύξει τελευταία να τον ικανοποιεί και να τον γεμίζει αυτοπεποίθηση. Χρειάζεται, ωστόσο, να καλλιεργήσουμε σε εκείνον πιθανότατα το αίσθημα μιας πιο ισότιμης ένταξης με τους άλλους στην ομάδα.

Ο Νίκος δείχνει να βρίσκεται στα άκρα όσον αφορά την ένταξη του στην ομάδα. Είτε παρουσιάζει μια πλήρως παθητική στάση ή μια πλήρως κυριαρχική.

Ωστόσο μέσα από την ιστορία, την στάση και την συμπεριφορά του χρειάζεται θεραπευτικά να βοηθηθεί να αναπτύξει μια πιο ισορροπημένη στάση με του άλλους, να βοηθηθεί στο να υπερνικήσει την εσωστρέφειά του και να ενισχυθεί η αυτοπεποίθησή του αλλά ταυτόχρονα να βοηθηθεί να καλλιεργήσει μια πιο ισότιμη σχέση με του άλλους που θα βασίζεται στην συνεργασία, την αλληλεπίδραση και αλληλοβοήθεια. 

Βιβλιογραφία:

Lahad, M., Shacham, M., Ayalon, O. (2013) The BASIC PH Model of Coping and Resiliency -Theory, Research and Cross-Cultural Application. London: Jessica Kingsley

Dent-Brown, K., 2011. Six-Part Storymaking: a tool for CAT practitioners. Reformulation, Summer, pp.34-36.