Άγχος πανελληνίων και προσδοκίες

Τον τελευταίο καιρό παρατηρώ στην τηλεόραση μία πληθώρα διαφημίσεων που σχετίζονται με τους τρόπους ενίσχυσης των δυνατοτήτων αλλά και των αντοχών πρωτίστως των υποψηφίων, ώστε να αποδώσουν καλύτερα στις επικείμενες πανελλήνιες εξετάσεις. Όλο αυτό με έκανε να αναρωτηθώ αν είναι απαραίτητη αυτή η υπερπροσπάθεια, ποιες διαστάσεις έχουμε προσδώσει στις πανελλήνιες εξετάσεις, ποιες ανάγκες προβάλλουμε πάνω στα παιδιά και με ποιες προσδοκίες τους φορτώνουμε.

Δείτε δύο από τα δημοφιλέστερα βιβλία σε πωλήσεις, σχετικά με τις κρίσεις πανικού που μπορεί να βιώσουν όσοι προετοιμάζονται για τις πανελλήνιες εξετάσεις. Νικώ τον πανικό και Ο τελευταίος πανικός

Οι προσδοκίες των γονέων

Παρατηρούμε πως γονείς που δεν εκπλήρωσαν, οι ίδιοι, τις προσωπικές τους προσδοκίες μεταφέρουν, ακόμη και ασυνείδητα, στα παιδιά τους τις δικές τους επιθυμίες και τα δικά τους όνειρα, ώστε να έχουν έμμεσα μία δεύτερη ευκαιρία στη ζωή. Τα ανεκπλήρωτα όνειρα προσπαθούν να λάβουν ικανοποίηση μέσω των παιδιών. Επιπλέον μεταφέρουν -δικαίως ορισμένες φορές- την εμπειρία τους από τυχόν δύσκολη επαγγελματική σταδιοδρομία. Είναι σχετικά σύνηθες να ακούει κανείς γονείς να χρησιμοποιούν φράσεις όπως "πάμε να δώσουμε εξετάσεις", "φέτος θα δώσουμε πανελλήνιες" , "εμείς τώρα διαβάζουμε” και να προβάλουν έτσι την ταύτισή τους ή σχεδόν τη συγχώνευσή τους με το παιδί.

Ειδικά στην Ελλάδα, οι πανελλήνιες εξετάσεις θεωρούνται ως μονόδρομος προς την επίτευξη στόχων ζωής. Η εισαγωγή σε ένα εκπαιδευτικό ίδρυμα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την επαγγελματική, την κοινωνική και προσωπική καταξίωση. Οι γονείς εναποθέτουν εκεί τις ελπίδες τους για μια καλή ζωή του παιδιού τους και τα παιδιά με τη σειρά τους, επηρεαζόμενα από εκείνους αλλά και από το συλλογικό ασυνείδητο, μεγαλώνουν με την πεποίθηση ότι η είσοδος σε οποιαδήποτε πανεπιστημιακή σχολή τους εξασφαλίζει την “ταμπέλα” του επιτυχημένου ανθρώπου. Εξαιτίας αυτού, το περίφημο άγχος των πανελληνίων αφορά στο φόβο ματαίωσης των προσωπικών στόχων και των γονεϊκών προσδοκιών όσον αφορά στο συνολικό μέλλον και στην πορεία ζωής του υποψηφίου.

Από την πλευρά του παιδιού, η ανεπαρκής προετοιμασία, προηγούμενες κακές εμπειρίες με τις εξετάσεις ή τάση για τελειομανία μπορούν να συμβάλλουν στην ένταση της αγχογόνου κατάστασης.

Το παραγωγικό και το καταστροφικό άγχος

Το άγχος είναι μια φυσιολογική αντίδραση απέναντι σε κάποιον υποκειμενικό “κίνδυνο”, σε κάποια πρόκληση. Μέχρι ενός σημείου είναι ευεργετικό και παραγωγικό, γιατί μας κινητοποιεί και μας βοηθάει να συγκεντρωθούμε, να οργανωθούμε και να είμαστε πιο αποδοτικοί ώστε να αντιμετωπίσουμε την πρόκληση. Συνολικά μπορεί δηλαδή να μας οδηγήσει σε μια δημιουργική κατάσταση εγρήγορσης και να εντείνει την προσπάθεια για την εκπλήρωση κάποιου στόχου.

Το ερώτημα είναι, τι γίνεται όταν το άγχος ξεπεράσει το όριο αυτό και αρχίσει και γίνεται καταστροφικό;

Τότε η απόδοσή μας κινδυνεύει σοβαρά. Όταν το άγχος δημιουργείται μπροστά σε ένα εμπόδιο που είναι πρακτικά αξεπέραστο, όταν είναι υπερβολικά παρατεταμένο και δεν έχει δυνατότητες εκτόνωσης, διατηρεί τον οργανισμό μας επί μονίμου βάσεως σε μία κατάσταση εγρήγορσης, με αποτέλεσμα τα διάφορα συστήματα που εμπλέκονται στη διεργασία αυτή να εμφανίζουν τα αντίστοιχα συμπτώματα. Σε σωματικό επίπεδο ενδέχεται να εμφανιστούν κοιλιακά άλγη, κεφαλαλγία, ζάλη, διαταραχές του ύπνου και διαταραχές της όρεξης. Οι γνωσιακές λειτουργίες επηρεάζονται, καθώς η διαρκής υπεραιμία του εγκεφάλου οδηγεί κάποια στιγμή σε “θόλωση” και επακόλουθα σε πτώση της ικανότητας προσοχής, συγκέντρωσης αλλά και της ικανότητας απομνημόνευσης. Δημιουργείται έτσι, σιγά σιγά, ένας φαύλος κύκλος αρνητικών σκέψεων («δεν θα τα καταφέρω», «δεν ξέρω τίποτα») και αρνητικών συναισθημάτων, όπως απελπισία αλλά και θυμός.

Η αντιμετώπιση του άγχους είναι ιδιαίτερα σημαντική

Είναι σημαντικό να ενθαρρύνουμε τα παιδιά να κάνουν θετικές σκέψεις για τον εαυτό τους. Μπορούμε να τους βοηθήσουμε διατηρώντας ένα ήρεμο και σταθερό κλίμα στο σπίτι. Είναι σημαντικό να γνωρίζουν ότι είμαστε κοντά τους, ότι είμαστε ψυχικά διαθέσιμοι. Η παρουσία μας στο σπίτι σε σταθερές ώρες, ώστε να γνωρίζουν πότε θα σας βλέπουν και πότε μπορούν να ζητήσουν κάτι, ώστε να προγραμματίσουν αντίστοιχα το χρόνο τους, μπορεί να αποβεί χρήσιμη. Είναι σημαντικό να ακούσουμε τους φόβους τους και να προσπαθήσουμε να απαντήσουμε σε αυτούς. Τα παιδιά έχουν ανάγκη από την επιβεβαίωση ότι όλα θα πάνε καλά και από τον έπαινο για την προσπάθεια που καταβάλουν.

Χρειάζεται, συνολικά, τα παιδιά να μάθουν να διαχειρίζονται το άγχος, να είναι παραγωγικά, να δοκιμάζονται και να προχωράνε ασχέτως του αποτελέσματος, γιατί έτσι θα μεγαλώσουν. Οι έφηβοι πρέπει να προετοιμαστούν για κάθε ενδεχόμενο και να μάθουν πως η αποτυχία είναι κομμάτι της ζωής. Όταν βιώσουν το ότι οι δικοί τους άνθρωποι παραμένουν κοντά τους παρά μία ενδεχόμενη αποτυχία, όταν μπορέσουν να μάθουν μέσα από την αποδοχή και την αγάπη να την ξεπερνάνε και να αναζητούν τις εναλλακτικές, θα έχουν κερδίσει ένα σημαντικό εφόδιο για τη μετέπειτα ζωή τους.

Επιπλέον, είναι δεόντως σημαντικό να γίνει σταδιακά αποδεκτό στην ελληνική κοινωνία πως η εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, σε επίπεδο δημόσιων ή ιδιωτικών σχολών δεν αποτελεί αυτοσκοπό και δεν καθορίζει ως αποκλειστικός παράγοντας την εξέλιξη της ζωής των εφήβων.

Πρέπει οι έφηβοι να αποκτήσουν δυνατότητες για την εκπαίδευση και τη μελλοντική επαγγελματική τους πορεία, βασιζόμενες στις ικανότητες, στις κλίσεις και δεξιότητες που διαθέτουν και στα ενδιαφέροντά τους. Επίσης θα πρέπει να γίνει συνείδηση πρωτίστως των γονέων, ότι η εκπαίδευση, το διάβασμα και η μόρφωση δεν αποτελούν μόνο το εισιτήριο για τις πανεπιστημιακές σπουδές, οπότε και δεν αρκεί να καλλιεργούνται λίγο πριν τις πολυαναμενόμενες πανελλήνιες εξετάσεις αλλά καθ’ όλη τη διάρκεια της σχολικής φοίτησης.

Προτού μπουκώσουμε τα παιδιά μας με μουρουνέλαιο, συμπλέγματα βιταμινών, ενισχυτικά του κεντρικού νευρικού συστήματος ή και ηρεμιστικά, είναι σημαντικό να αναρωτηθούμε κατά πόσον κατά τη θεμιτή αυτή προσπάθεια λαμβάνονται υπόψη αντικειμενικοί παράγοντες που θα καθορίσουν και την επιτυχία ή όχι ενός παιδιού κατά τη διαδικασία των πανελληνίων εξετάσεων, όπως η επαρκής μελέτη κατά τη διάρκεια του συνόλου της σχολικής φοίτησης, η κλίση του αλλά και οι επιθυμίες του.

 

Προτεινόμενη βιβλιογραφία:

Οι προσδοκίες των γονέων σχετικά με τη γνωστική, κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη των εφήβων τους, Δριγκοπούλου Δήμητρα, Διπλωματική εργασία, Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο, Επιβλέπουσα: Τσούρτου Βασιλική.

DAK-Studie: Fast jeder zweite Schüler leidet unter Stress Schon Fünftklässler probieren Energydrinks und Alkohol, AFP International Text Wire in German, 2017

Stress among school going adolescents, Cholakottil Ajitha et. Al, Journal of Evidence Based Medicine and Healthcare, Vol. 5, No. 10, pp. 904ß 907, 2018.

Family dysfunction and anxiety in adolescents: A moderated mediation model of self-esteem and perceived school stress, Guo Leilei et. Al, Journal of School Psychology, Vol. 69, pp. 16-27, 2018.

Διαβάστε ακόμη το σχετικό άρθρο: Πανελλαδικές εξετάσεις και άγχος: ο ρόλος των γονέων.