Αυτογνωσία ή καλή πληροφόρηση είναι το κλειδί για την λήψη επαγγελματικής απόφασης;

Στη σημερινή εποχή, όπου ο όγκος της πληροφοριών είναι τεράστιος, τα κανάλια πληροφόρησης  πολλά και διαφορετικά, η διαδικασία λήψης αποφάσεων που σχετίζονται με την σταδιοδρομία, δυσκολεύουν.

 

Σήμερα, κάθε μέρα, κυριολεκτικά, βομβαρδιζόμαστε με πληροφορίες. Και είναι τόσο δύσκολο στη πράξη να τις παρακολουθήσουμε όλες. Ποιες είναι έγκυρες; Ποιες είναι αλήθεια και ποιες όχι; Πώς θα αποφασίσω σωστά; Και εκεί που πήρα την απόφαση σήμερα, έμαθα πως υπάρχει και κάτι καινούργιο τελευταία στιγμή, τελικά τι να κάνω;

Σήμερα, η διαδικασία επιλογής της έγκυρης πληροφορίας, που θα βοηθήσει επί της ουσίας τους μαθητές, τους νέους, τους φοιτητές αλλά και όποιον επιθυμεί πληροφόρηση για τα επαγγελματικά και τη σταδιοδρομία του, είναι δύσκολη και περίπλοκη. Επί της ουσίας εξελίσσεται σε μια τέχνη, όπου ο καθένας από εμάς χρειάζεται να κάνει λεπτές αλλά σίγουρες και σταθερές κινήσεις.

Πώς μπορούμε να αποφασίζουμε καλύτερα για το μέλλον μας; 

Οι πληροφορίες για να χαρακτηριστούν ως αξιόπιστες, θα πρέπει να στηρίζονται στη νομοθεσία, να μην περιέχουν προκαταλήψεις, να ανταποκρίνονται στο ηλικιακό και εκπαιδευτικό επίπεδο των ενδιαφερόμενων, καθώς να είναι συγκεκριμένες και σχετικές με τις ανάγκες του ατόμου.

Επιπρόσθετα οι πληροφορίες που προέρχονται από το διαδίκτυο θα πρέπει να είναι αυθεντικές και να βασίζονται στην λογική, να αναφέρουν τις πηγές και να μπορούν να επιβεβαιωθούν από άλλες πηγές.

Είναι σύνηθες το φαινόμενο, να μην δίνουμε τον απαιτούμενο χρόνο για να εντοπίσουμε την ορθή πληροφορία. Η ζωή μας άλλωστε είναι έτσι δομημένη πια που και αυτό υπόκεινται στους γρήγορους ρυθμούς που τη χαρακτηρίζουν. Όμως, ας πάρουμε μια ανάσα κι ας προσπαθήσουμε να σταματήσουμε τη σκέψη μας που καλπάζει. Ας θυμηθούμε πως αυτό για το οποίο χρειάζεται να σκεφτούμε είναι το μέλλον μας και είναι τόσο σημαντική η επένδυση στον εαυτό μας. Άλλωστε μαζί του ζούσαμε και μαζί του θα ζούμε για πάντα. Πολλές φορές, και έχοντας παρασυρθεί από την ελλιπή πληροφόρηση, απογοητευόμαστε από τις αποφάσεις μας που τελικά δεν μας βγήκαν σε καλό. Τι θα μπορούσαμε να είχαμε κάνει διαφορετικά; Μήπως μια πιο οργανωμένη αναζήτηση μας βοηθούσε;

Η επιλογή μη ρεαλιστικών επαγγελματικών εναλλακτικών, λόγω της ελλιπούς ή μη συνεπούς πληροφόρησης, προκαλεί στο άτομο απογοήτευση, απόγνωση, αδιαφορία, επαγγελματική δυσπροσαρμοστικότητα και ελλιπή αξιοποίηση των ταλέντων του.

Ένας επαγγελματίας σύμβουλος στηρίζει τον πελάτη του έτσι ώστε εκείνος να αναζητήσει τις απαραίτητες πληροφορίες για τις σπουδές ή τα επαγγέλματα που τον ενδιαφέρουν, ώστε να λάβει ρεαλιστικές και κατάλληλες για τον ίδιο αποφάσεις.

Ο σύμβουλος είναι αυτός που μπορεί να «διδάξει» τον πελάτη του με ποιόν τρόπο μπορεί να οργανώσει την προσπάθειά του και ποια είναι τα κανάλια που μπορεί να εντοπίσει τις έγκυρες πληροφορίες που χρειάζεται αλλά και πώς να τις επαληθεύσει.

Επιπλέον, ο σύμβουλος υποστηρίζει τον συμβουλευόμενο του να ενισχύσει την αυτεπίγνωσή του, να συνειδητοποιήσει πτυχές του εαυτού του, να διακρίνει τις κυρίαρχες πεποιθήσεις του και να αναπλαισιώσει τις σκέψεις και τις αποφάσεις του. Με άλλα λόγια τόσο η σωστή πληροφόρηση όσο και η κατανόηση του εαυτού μπορούν να στηρίξουν το άτομο να αποφασίσει καλύτερα για το μέλλον του και να προσαρμοστεί αποτελεσματικότερα στις εκάστοτε προκλήσεις και αλλαγές.

Ωστόσο, είναι επόμενο να αναρωτηθεί κανείς αν θα πρέπει να δίνεται τόση μεγάλη σημασία στην πληροφόρηση ή τελικά θα πρέπει να δίνεται περισσότερη βαρύτητα στην απόκτηση αυτογνωσίας και στην διερεύνηση του εαυτού (π.χ. ενδιαφέροντα, αξίες, προσωπικότητα, δεξιότητες κ.λπ).

Θεωρία της Γνωστικής Επεξεργασίας Πληροφοριών

Την απάντηση τη δίνει μια από τις πιο γνωστές θεωρίες στην συμβουλευτική σταδιοδρομία: η Θεωρία της Γνωστικής Επεξεργασίας Πληροφοριών (Cognitive Information Processing Theory-CIP), που παρουσιάστηκε αρχικά από τον Peterson, Sampson & Reardon, το 1991 και ανακατασκευάστηκε το 1996 από τους Peterson, Sampson & Reardon & Lenz.

Σύμφωνα με τη θεωρία, η διαδικασία της επεξεργασίας πληροφοριών για τη λήψη επαγγελματικών αποφάσεων αποτυπώνεται με τη μορφή της πυραμίδας, όπου θεμέλιοι λίθοι της είναι η αυτογνωσία και η γνώση των επαγγελμάτων – σπουδών. Αν η βάση λοιπόν της πυραμίδας είναι σαθρή, τότε όλο το κατασκεύασμα (η λήψη επαγγελματικής απόφασης) μπορεί να καταρρεύσει.

Πυραμίδα γνωστικής επεξεργασίας πληροφοριών

Άρα, με λίγα λόγια, ένα άτομο, για να βοηθηθεί και να προσδιορίσει την ακαδημαϊκή και επαγγελματική σταδιοδρομία, πρέπει να εστιάσει και στα 2 σημεία ισορροπίας: στην ενίσχυση της αυτογνωσίας και στην πληροφόρηση για τα προγράμματα σπουδών και τα επαγγέλματα.

Χρειάζεται να δοθεί ταυτόχρονη προσοχή και στις 2 αυτές παραμέτρους που στηρίζουν το οικοδόμημα που αναφέρεται ως «λήψη απόφασης». Άλλωστε ας μην ξεχνάμε πως κάθε απόφαση διευκολύνεται όχι μόνο συλλέγοντας δεδομένα και μελετώντας τα ψυχρά και ορθολογιστικά, αλλά και χρωματίζοντας την με συναίσθημα και προσωπική αίσθηση νοήματος.

Πληροφόρηση διαθέσιμων εναλλακτικών λύσεων

Κατά τους Sampson, Peterson και Lenz (2004), η λήψη εποικοδομητικών εκπαιδευτικών και επαγγελματικών αποφάσεων εξαρτάται από την επαρκή πληροφόρηση των διαθέσιμων εναλλακτικών. Η γνώση αυτή, δεν πρέπει φυσικά να περιορίζεται μόνο στα προγράμματα σπουδών και στην γενική περιγραφή κάποιον επαγγελμάτων, αλλά θα πρέπει να περιλαμβάνεται ένα ευρύ φάσμα πληροφοριών, όπως:

Αναλυτική περιγραφή μαθημάτων

• Απαιτούμενος φόρτος εργασίας
• Δυνατότητα εκπόνησης πρακτικής άσκησης ή εκπόνηση πτυχιακής εργασίας
• Διαθέσιμες πληροφορίες
• Ευρωπαϊκά προγράμματα στο πλαίσιο του Erasmus ή άλλα αντίστοιχα
• Διδακτικές μονάδας (ECTS)
• Ερευνητικά προγράμματα
• Δράσεις του Πανεπιστημίου
• Σχέση με την αγορά εργασίας.

Μεταπτυχιακά προγράμματα

• Κόστος ζωής ενός φοιτητή
• Γραφεία διασύνδεσης
• Διεθνείς αξιολόγησης
• Ενδεικτικές απολαβές
• Οριζόντιες και επαγγελματικές δεξιότητες
• Επαγγελματική καθημερινότητα
• Αρμοδιότητες και υποχρεώσεις- Αγγελίες
• Επιπρόσθετες εκπαιδεύσεις ή πιστοποιήσεις
• Επαγγελματικές επιλογές και δικαιώματα

Μέσω της συγκεκριμένης πληροφόρησης, ο συμβουλευόμενος θα μπορέσει να αποκτήσει μια, όσο το δυνατόν, γίνεται, πληρέστερη εικόνα και θα μπορέσει να ζυγίσει τις εναλλακτικές του.

Με αυτό τον τρόπο δίνεται η δυνατότητα στο άτομο:

α) να κινητοποιηθεί και να καταβάλει την προσπάθεια που χρειάζεται για τη λήψη της απόφασης,

β) να διασαφηνίσει τι είναι σημαντικό υπό το φίλτρο των προσωπικών αξιών, ενδιαφερόντων, δεξιοτήτων και ικανοτήτων,

γ) να ιεραρχήσει τις επιλογές του και

δ) να υλοποιήσει την απόφασή του.

Η αξία της πληροφόρησης τονίζεται συχνά στη διεθνή βιβλιογραφία.

Συγκεκριμένα, σε μια μετα-ανάλυση των προγραμμάτων συμβουλευτικής σταδιοδρομίας των Brown και Ryan Krane (2000), επισημάνθηκε ότι η πληροφόρηση αποτελεί ένα από τα πέντε βασικά συστατικά  της αποτελεσματικής παρέμβασης.

Επίσης, ο Εθνικός Σύνδεσμος Επαγγελματικής Ανάπτυξης των ΗΠΑ, το 2009 συμπεριέλαβε την παροχή της πληροφόρησης στις βασικές δεξιότητες των συμβουλών σταδιοδρομίας, ενώ το 2015, καθόρισε τα κριτήρια της αποτελεσματικής και έγκυρης παροχής πληροφόρησης, ώστε να αποφευχθούν λάθη και παρερμηνείες που ενδέχεται να προκαλέσουν προβλήματα στη λήψη επαγγελματικών αποφάσεων.

Η ορθολογική έλλειψη προσοχής

Σε αυτή την εποχή του διαδικτύου και της ηλεκτρονικής πληροφόρησης, θα ακουγόταν οξύμωρο αν λέγαμε ότι υπάρχει περιορισμένη ενημέρωση μαθητών και νέων σχετικά με τα προγράμματα σπουδών, τις επαγγελματικές επιλογές και την περιγραφή των επαγγελμάτων.

Το φαινόμενο αυτό όμως παρόλα αυτά υφίσταται και οφείλεται στην «ορθολογική έλλειψη προσοχής», κατά την οποία το άτομο επικεντρώνεται σε πληροφορίες που θεωρεί σημαντικές ανά περίοδο και μπορεί να αδιαφορεί γι’ αυτές που πιστεύει πως απαιτούν χρόνο και κόπο για την απόκτησή τους αλλά αδιαφορεί επίσης και γι’ αυτές που βρίσκονται εκτός στάσεων, αξιών και αντιλήψεών του.

Το παραπάνω έρχεται να επιβεβαιώσει την αξία της αυτεπίγνωσης και της αυτοπαρατήρησης με σκοπό την ενσυνειδητότητα των δισλειτουργικών σκέψεων, των ενδοβαλλόμενων αξιών και αυτοπεριοριστικών πεποιθήσεων που μας διαμορφώνουν.

Από τα παραπάνω, συμπεραίνουμε λοιπόν πως η αξία της σωστής, καλά οργανωμένης και έγκυρης πληροφόρησης είναι σημαντική για τη λήψη επαγγελματικών αποφάσεων. Εξίσου, όμως, σημαντική είναι η γνώση του του εαυτού και  η αναθεώρηση στάσεων και δυσλειτουργικών πεποιθήσεων που κρατούν δέσμιο το άτομο και δεν το αφήνουν να επιλέξει ελεύθερα για το μέλλον .

Βιβλιογραφία

1. Αργυροπούλου, Κ. (2019). Επαγγελματικός Προσανατολισμός και Λήψη Επαγγελματικών Αποφάσεων: Πρακτικές Εφαρμογές για συμβούλους επαγγελματικού προσανατολισμού και σταδιοδρομίας. Αθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρη.
2. McGuigan, M., McNally, S., & Wyness, G. (2016). Student awareness of costs and benefits of educational decisions: Effects of an information campaign. Journal of Human Capital, 10(4), 482-519.
3. Nwokolo, H. (2012). Guidance and Counselling. Lagos: Johns-lad Publishers Limited.
4. Peterson, G.W., Sampson, J.P.& Reardon, R. (1991).  Career Development and Services: A cognitive Approach. Pacific Grove, CA: Brooks/Cole.
5. Sampson, J. P., Reardon, R. C., Peterson, G. W., & Lenz, J. G. (2004). Career counseling and services: A cognitive information processing approach. Belmont, CA: Thomson/Brooks/Cole.