Παραψυχολογία και Ψευδοεπιστήμες

Παραψυχολογία ονομάζεται ο κλάδος που ασχολείται με όλα εκείνα τα φαινόμενα που δεν μπορούν να εξηγηθούν μέσω των φυσικών αισθητήριων ικανοτήτων και δεν έχει επιστημονικώς αποδειχθεί η εγκυρότητά τους.

Παραψυχολογία

Αυτός είναι και ένας από τους λόγους που η παραψυχολογία συγκαταλέγεται στις ψευδοεπιστήμες καθώς τα φαινόμενα που μελετά είναι αμφισβητήσιμα και χωρίς επιστημονική τεκμηρίωση.

Έτσι, η ύπαρξη παραψυχολογικών φαινομένων δεν γίνεται αποδεκτή από την πλειονότητα των επιστημόνων δημιουργώντας ένα μεγάλο χάσμα μεταξύ αυτών και των υπερασπιστών των ψευδοεπιστημών.

Οι τελευταίοι, μάλιστα, εικάζουν πως τα παραψυχολογικά φαινόμενα έχουν γνωστική προέλευση όπως η ενόραση, η διόραση, η διααφή, η διακοή, η ψυχομετρία, ο υπνωτισμός, η πρόγνωση, τα ονειρικά μηνύματα, οι εμπειρίες με φαντάσματα, ο πνευματισμός, η καφεμαντεία κ.α.. Έτσι, ένας άνθρωπος που έχει την ικανότητα να γνωρίζει τα μελλούμενα ακόμα και τις σκέψεις που θα κάνει κάποιος, χρησιμοποιεί μόνο τις αντιληπτικές του ικανότητες, προνόμιο λίγων γνωστό και ως έκτη αίσθηση. 

Τηλεπάθεια

Χαρακτηριστικό παράδειγμα παραψυχολογικού φαινομένου αποτελεί και η τηλεπάθεια. Θεωρείται πως ένα άτομο μεταβιβάζει τη σκέψη του από μακριά σε κάποιον άλλον ή ακόμα μπορεί και να διαισθανθεί γεγονότα και να λάβει μηνύματα που το αφορούν. Αυτό βέβαια μπορεί να μεταφραστεί από τους επιστήμονες ως ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία, από τους θεολόγους ως θεϊκό σημάδι κτλ.

Η τηλεπάθεια, μάλιστα, μπορεί να λειτουργήσει είτε σε κατάσταση εγρήγορσης, είτε σε κατάσταση ύπνου- ύπνωσης, είτε σε κατάσταση διαλογισμού.

Άλλα φαινόμενα που συγκαταλέγονται στις ψευδοεπιστήμες μεταξύ άλλων είναι και η αστρολογία, η αριθμολογία, η μαντική, η μετενσάρκωση και κάποιες από τις μεθόδους εναλλακτικής ιατρικής, όπως ο βελονισμός, η ομοιοπαθητική, η ρεφλεξολογία κλπ.

Ερμηνεία ύπαρξης παραψυχολογίας

Πώς ερμηνεύεται η ύπαρξη της παραψυχολογίας;

Η διάδοση της παραψυχολογίας και όλων των εναλλακτικών ψευδοεπιστημών οφείλεται σε παραδοσιακές μεθόδους που χρησιμοποιούσαν παρελθοντικά και έδειχναν να αποδίδουν γι αυτό και βρέθηκαν οι συνεχιστές τους τώρα. Από την άλλη μεριά, η επιρροή που ασκούν οι διάσημοι στους νέους οφείλεται σε μεγάλο βαθμό για την υιοθέτηση παρόμοιων συμπεριφορών.

Τέλος, βλέπουμε πως σε περιόδους έντονης ψυχικής πίεσης για την ανθρωπότητα, π.χ. πανδημία, οικονομική ύφεση κτλ. όλο και περισσότεροι καταφεύγουν σε μελλοντολόγους και αστρολόγους σε μια προσπάθεια να βρουν μια θετική απάντηση στα προβλήματά τους.

Συνολικά, η ύπαρξη της παραψυχολογίας και το ενδιαφέρον των ανθρώπων γι’ αυτήν, εξηγείται από την ανάγκη του ανθρώπου να ξεφύγει από τα εμπόδια που συναντά στον δρόμο του αλλά και από μια περιέργεια για τα μυστικιστικά φαινόμενα.

Γιατί οι άνθρωποι είναι τόσο επιρρεπείς στις προβλέψεις για το μέλλον τους;

Το άγχος για την πορεία της ζωής μας, τα ψυχοπιεστικά γεγονότα και ο φόβος μας δημιουργούν την άμεση ανάγκη να ξεφύγουμε και να ψάξουμε για απαντήσεις μπροστά στα διλήμματα που ερχόμαστε αντιμέτωποι.

Έτσι, πολλοί αναζητούν απαντήσεις  στην αστρολογία, την καφεμαντεία, συμβουλεύονται χαρτορίχτρες, μελλοντολόγους ή ακολουθούν εναλλακτικές θεραπείες για προβλήματα υγείας υπό την καθοδήγηση ψευδοεπιστημόνων που τους υπόσχονται πλήρη ίαση χωρίς να διαθέτουν τα κατάλληλα επιστημονικά μέσα αλλά ακολουθώντας με τυφλή πίστη την έκτη αίσθηση με την οποία θεωρούν πως είναι προικισμένοι.

Παράλληλα, αυτή η απελπισμένη καταφυγή στη «βιομηχανίας της παρηγοριάς», η οποία υπόσχεται «καλή τύχη» μπορεί να οφείλεται συν τοις άλλοις σε έλλειψη παιδείας, ημιμάθεια, θρησκοληψία, αγνωστικισμό, φόβο της επιστήμης, υπερβολική τηλεθέαση, αποφυγή ανάγνωσης βιβλίων και κακή ανατροφή από τους γονείς.

Φόβος ανάληψης ευθύνης και αυτοέλεγχος

Αυτή η έλλειψη επιστημονικών γνώσεων και η άμεση πρόβλεψη του πεπρωμένου που δίνεται με ένα μικρό τις περισσότερες φορές χρηματικό αντίτιμο μειώνει το άγχος και κατευνάζει το έντονο αίσθημα της υπευθυνότητας και του αυτοελέγχου που κάποιοι δεν μπορούν να διαχειριστούν.

Με αυτόν τον τρόπο, μεταθέτουν το βάρος των συνεπειών των προσωπικών τους επιλογών σε εξωτερικούς παράγοντες που δεν μπορούν να προβλέψουν ή να κοντρολάρουν οι ίδιοι αφού πιστεύουν ότι «το πεπρωμένον φυγείν αδύνατον» και έτσι δίνουν άφεση αμαρτιών στον εαυτό τους και τον δικαιολογούν για τις αποφάσεις του μεταβιβάζοντας την ευθύνη σε κάποιον τρίτο.

Αυτό με τη σειρά του, δημιουργεί ενα φαύλο κύκλο λανθασμένων επιλογών, οι οποίες εξηγούνται και πάλι από αόρατες δυνάμεις και τελικά δομείται μια προσωπικότητα ανασφαλής, ευθυνόφοβη και εθισμένη σε παραψυχολογικούς τρόπους εξήγησης της ζωής.

Επιπρόσθετα, όλοι αυτοί οι τρόποι χαρίζουν μια άμεση μεν βραχυπρόθεσμη δε ανακούφιση από τον πόνο που μπορεί να βιώνουμε και εκτονώνουν κατά κάποιον τρόπο την ψυχική μας πίεση. Μπορούμε, λοιπόν, να «αγοράσουμε» μια καλύτερη έκβαση στο πρόβλημά μας και να ελπίζουμε σε καλύτερες μέρες τη στιγμή που νιώθουμε πως όλα καταρρέουν γύρω μας.

Προσωπική ανασφάλεια

Αν από την άλλη δεν ικανοποιηθούμε από τις απαντήσεις που θα λάβουμε, προστρέχουμε σε άλλες μεθόδους προβλέψεων μέχρι να λάβουμε την απάντηση που θέλουμε.

Οι επιπτώσεις αυτής της προσωπικής ανασφάλειας που αποτελεί τυφλό οδηγό θα λέγαμε, όχι μόνο εξαντλούν τους οικονομικούς μας πόρους αλλά ασκούν εθιστική επιρροή επάνω μας με τον ίδιο τρόπο που ασκεί η χαρτοπαιξία κ.α. Ο εθισμός, μάλιστα γίνεται μεγαλύτερος όταν το άτομο έχει απόλυτη εμπιστοσύνη στις προβλέψεις που θα λάβει και λειτουργεί με τέτοιο τρόπο ώστε να τις επιβεβαιώσει και όταν πιστεύει στο κύρος ενός συγκεκριμένου μελλοντολόγου.

Γενικά, τα παραψυχολογικά φαινόμενα αποτελούν πόλο έλξης για πολλούς από τους ανθρώπους που αναζητούν τον εαυτό τους. Κάποιοι αναζητούν ένα φιλοσοφικό δρόμο αυτογνωσίας, κάποιοι δεν εμπιστεύονται την ίδια τους την ύπαρξη, κάποιοι θεωρούν πως θα προλάβουν το κακό και άλλοι προσπαθούν να συγκαλύψουν τις φοβίες τους.

Στο τέλος της ημέρας, όμως, το άγχος μεγαλώνει και η προσωρινή ανακούφιση που έρχεται από τους κάθε λογής μελλοντολόγους δημιουργεί μεγαλύτερους φόβους, ανησυχίες και αναμονή που κατακερματίζουν εξ’ ολοκλήρου την ήδη ευαίσθητη ψυχολογία του ατόμου το οποίο με λάθος τρόπο ψάχνει απεγνωσμένα για βοήθεια.

Πώς εξηγείται η πρόβλεψη του πεπρωμένου;

Μέχρι σήμερα δεν έχει υπάρξει μια σαφής τεκμηριωμένη επιστημονική εξήγηση για το πώς κάποιοι άνθρωποι μπορούν να προβλέψουν το μέλλον. Αυτό που εμείς ονομάζουμε «χάρισμα» όταν η ζωή επιβεβαιώνει τις προβλέψεις που έχουμε δεχτεί, δεν εξηγείται επιστημονικά για τους μελλοντολόγους.

Υπάρχουν μόνο κάποια βιολογικά φαινόμενα που εξηγούν τις περισσότερες μεταφυσικές εμπειρίες. Κι αυτό για κάποιους είναι αρκετό ώστε να πιστέψουν στη δύναμη του πεπρωμένου και να αναζητήσουν μεθόδους για να το ανακαλύψουν.

Ουσιαστικά, ο ρόλος του μελλοντολόγου υποκαθιστά αυτόν ενός ψυχολόγου ή γιατρού αφού παρέχει σύντομες και με χαμηλότερο κόστος συμβουλευτικές υπηρεσίες αμφιβόλου σημαντικότητας, οι οποίες πολλές φορές αποδεικνύονται επιβλαβείς για την ψυχολογία του ατόμου αφού σπάνια επαληθεύονται.

Η ανάγκη όμως του ατόμου να πιστέψει σε κάτι, να δει το φως στο τέλος του τούνελ, είναι τόσο μεγάλη που αναζητά μυστικιστικούς τρόπους και άμεσες απαντήσεις προκειμένου να νιώσει πως τα πράγματα θα πάνε καλά.

Αυτοί οι επιφανειακοί τρόποι επούλωσης του ψυχικού πόνου είναι άκαρποι αφού το άτομο είτε θα αναζητά νέες μεθόδους πρόβλεψης του πεπρωμένου όταν θα απογοητεύεται από τη μη επαληθευσιμότητα των προηγουμένων είτε, αν σε κάποιες σπάνιες περιπτώσεις οι προβλέψεις βγαίνουν αληθινές, θα εθίζεται στο μυστικισμό με μακροχρόνιες ψυχολογικές και οικονομικές συνέπειες.

Ο δρόμος της αυτογνωσίας

Καταληκτικά, ο δρόμος για την αυτογνωσία και την υπαρξιακή μας αναγνώριση είναι μακρύς και  πολλές φορές δύσβατος. Το άτομο πρέπει να αναγνωρίζει πως έχει την ελευθερία των επιλογών του και πως όσες προβλέψεις επαληθεύονται είναι επειδή το ίδιο υποσυνείδητα τις έχει πιστέψει και τις έχει νοηματοδοτήσει.

Το να προσπαθούμε να μαντέψουμε όσα έπεται να συμβούν ως αποτέλεσμα των προσωπικών μας επιλογών και σκέψεων είναι ανούσιο καθώς έτσι χάνουμε τη βίωση του παρόντος και γινόμαστε υποχείρια του άγχους του μέλλοντος.

Από την άλλη μεριά, σημαντικός είναι και ο ρόλος της πολιτείας η οποία θα πρέπει να βρει τρόπους να περιορίσει την κοινωνική παθητικότητα και να αναδιαμορφώσει τα εκπαιδευτικά συστήματα που παραλύουν τη θέληση και την κριτική σκέψη και καλλιεργούν συμπεριφορές υποταγής και ευπιστίας σε ανορθολογικούς τρόπους εξήγησης της ύπαρξής μας. 

Wikipedia: Παραψυχολογία

Michael Shermer, Γιατί οι άνθρωποι πιστεύουν σε παράξενα πράγματα; μτφ. Μιχάλης Παναγιωτάκης,  Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο,  2017, (σ. 309).