Ψυχικά νοσήματα και έγκλημα: η αλήθεια πίσω από τους μύθους

Τα τελευταία χρόνια έχουν πραγματοποιηθεί μελέτες για τις ψυχικές διαταραχές και φαίνεται να εμφανίζουν μία σημαντική συσχέτιση με τη βία και το έγκλημα. Κανείς δεν αναιρεί το γεγονός, πως κάποιες ψυχιατρικές διαταραχές είναι πιθανό να μας δώσουν υπό συγκεκριμένες συνθήκες μια παραβατική συμπεριφορά.

Ωστόσο, στη χώρα μας μόλις το 2% που έχει καταδικαστεί για εγκλήματα κατά της ζωής πάσχει από μείζονα ψυχιατρικά νοσήματα. Άλλωστε, είναι και στατιστικά αποδεδειγμένο πως τα βίαια εγκλήματα που συχνά συγκλονίζουν τις κοινωνίες μας δεν αποδίδονται σε κάποια μεμονωμένη ψυχοπαθολογία, αλλά είναι αποτέλεσμα πολυπαραγοντικών συνθηκών όπως είναι οι κοινωνικές συνθήκες και τα οικονομικά προβλήματα. 

Η σχιζοφρένεια

Η Σχιζοφρένεια εκφράζεται με διαταραχή στην σκέψη, την αντίληψη, το συναίσθημα, την βούληση και τη συμπεριφορά και είναι μια νοσολογική οντότητα που επιβαρύνει την καθημερινή λειτουργικότητα του ατόμου. Η αιτιοπαθογένειά της είναι αδιευκρίνιστη και η έναρξή της σημειώνεται συνήθως σε νεαρή ηλικία. Κάποια χαρακτηριστικά της συμπτώματα είναι οι παραληρητικές ιδέες, οι ψευδαισθήσεις και η αποδιοργανωμένη συμπεριφορά και κατ’ επέκταση η θεραπεία της είναι κυρίως φαρμακευτική.  

Σύμφωνα μάλιστα με την “λογική” της κοινής γνώμης, η βίαιη συμπεριφορά και η Σχιζοφρένεια μοιάζουν να είναι άρρηκτα συνδεδεμένες. Ωστόσο, οι σχιζοφρενείς παρουσιάζουν γνωστική, κοινωνική και λειτουργική αδυναμία και έχουν ανάγκη θεραπείας και προστασίας. Η εικόνα αυτή αποδεικνύει πως οι σχιζοφρενείς παρουσιάζουν μια διαταραχή που “ταλαιπωρεί” περισσότερο τους ίδιους και λιγότερο το περιβάλλον τους.

Δηλαδή, η Σχιζοφρένεια είναι μια ιατρική κυρίως κατάσταση παρά κοινωνικο-νομική. Πράγματι, οι μελέτες δείχνουν ότι ένα περιορισμένο ποσοστό της συνολικής βίας οφείλεται στους σχιζοφρενείς και συχνά αποτελούν τα θύματα της παραβατικότητας και του στιγματισμού.  

 Τα σύνδρομα της παραληρητικής παραγνώσρισης

Τα Σύνδρομα Παραληρητικής Παραγνώρισης περιλαμβάνουν τέσσερα σύνδρομα και αφορούν πρόσωπα. Αρχικά, το πρώτο είναι το σύνδρομο Capgras όπου ο ασθενής πιστεύει ότι κάποιος γνωστός του, έχει αντικατασταθεί από έναν πανομοιότυπο σε εξωτερική εμφάνιση σωσία του. Παράλληλα, το δεύτερο σύνδρομο ονομάζεται σύνδρομο Fregoli όπου ο πάσχων αναγνωρίζει ένα γνώριμο πρόσωπο σε άλλους που δεν έχουν ομοιότητα με αυτό.

Τέλος, τα δύο τελευταία σύνδρομα είναι το σύνδρομο της σωματοψυχικής μεταμόρφωσης όπου ο άρρωστος ισχυρίζεται ότι ένα οικείο του πρόσωπο και ο άγνωστος μοιράζονται σωματικές και ψυχολογικές ομοιότητες και το σύνδρομο υποκειμενικού Σωσία όπου ο ασθενής έχει την πεποίθηση ότι ένα άλλο άτομο έχει πάρει την μορφή του, ψυχολογικά και σωματικά.  

Η παρουσία αυτής της παραληρητικής παραγνώρισης αυξάνει την πιθανότητα ένα άτομο να ενεργήσει παραβατικά καθώς το θύμα που παραγνωρίζεται θεωρείται επικίνδυνο και μη εμπιστοσύνης και έτσι δικαιολογείται μια επίθεση εναντίον του. Με άλλα λόγια, άτομα με σύνδρομο παραληρητικής παραγνώρισης μπορούν να προκαλέσουν σοβαρές σωματικές βλάβες και αν και είναι σπάνιες να οδηγηθούν μέχρι και σε ανθρωποκτονίες.  

Οι συναισθηματικές διαταραχές 

Οι συναισθηματικές διαταραχές έχουν συχνά συσχετισθεί με βίαιες συμπεριφορές και στην κατηγορία αυτή υπάγονται δύο μεγάλες οντότητες: η μείζων καταθλιπτική διαταραχή/ κατάθλιψη και η διπολική διαταραχή/ μανιοκατάθλιψη.  

Μείζων καταθλιπτική διαταραχή 

Μια από τις παραβατικές συμπεριφορές που σχετίζονται με την μείζων καταθλιπτική διαταραχή είναι η αλτρουιστική δολοφονία και αυτοκτονία ή επεκτεινόμενη αυτοκτονία όπου η αυτοκαταστροφική συμπεριφορά του ασθενούς επεκτείνεται σε οικεία του μέλη (κυρίως στην οικογένεια), σε μια προσπάθεια λύτρωσής τους από το στίγμα της σχεδιαζόμενης απόπειρας αυτοκτονίας του.

Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων το εκλυτικό γεγονός είναι η αποχώρηση της συζύγου. Παράλληλα, η ανθρωποκτονία που μπορεί να διαπράξει ένας καταθλιπτικός ασθενής ακολουθείται σύντομα από απόπειρα αυτοκτονίας ενώ μεγαλύτερο κίνδυνο για την τέλεσή της έχουν οι καταθλιπτικοί ασθενής με κατάχρηση ουσιών, με συννοσηρότητα κλπ. Ακόμη, ιδιαίτερη σύνδεση έχει βρεθεί ανάμεσα στην παιδοκτονία και την κατάθλιψη όπου η καταθλιπτική μητέρα σκοτώνει το παιδί της μερικές εβδομάδες μετά τη γέννησή του και συνήθως αυτοκτονεί στη συνέχεια.

Τέλος, η κατάθλιψη συσχετίζεται και με κλοπές από καταστήματα όπου οι δράστες κλέβουν αντικείμενα άχρηστα ή ευτελούς αξίας εξαιτίας καταπιεσμένων και ανέκφραστων συναισθημάτων.  

Διπολική διαταραχή 

Οι ασθενείς με μανία ή υπομανία φαίνεται να απασχολούν πιο συχνά τον νόμο από ό,τι οι ασθενείς με κατάθλιψη. Ειδικότερα, παρουσιάζουν δυσφορία, παραληρήματα, άρση σεξουαλικών αναστολών και ψυχοκινητική υπερδραστηριότητα. Τα συνήθη αδικήματα στα οποία εμπλέκονται αυτού του είδους ασθενείς είναι τα πταίσματα (μέθη, μικροαπάτες, ψευδής δήλωση στοιχείων ταυτότητας κ.α.). Βέβαια, σε σπάνιες περιπτώσεις οι διπολικοί ασθενείς μπορούν να τελέσουν και σοβαρά αδικήματα όπως είναι ο εμπρησμός και ο βιασμός.  

Γενικότερα, ασθενείς με συναισθηματικές διαταραχές παρουσιάζουν αυξημένο κίνδυνο για βίαιες και εγκληματικές συμπεριφορές. Οι ασθενείς με κατάθλιψη εμπλέκονται σπάνια σε παραβάσεις αλλά όταν αυτό συμβεί διαπράττουν βίαια εγκλήματα ενώ οι διπολικοί ασθενείς απασχολούν συχνότερα τον νόμο αλλά με ελάσσονες παραβάσεις.  

Οι νευρωσικές διαταραχές

Οι νευρωσικές διαταραχές περιλαμβάνουν την Γενικευμένη Αγχώδη Διαταραχή, την Διαταραχή Πανικού, την Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες, τις Φοβίες, την Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή, αλλά και Διασχιστικές και Σωματομορφικές Διαταραχές. Οι νευρωσικές διαταραχές δεν φαίνεται μάλιστα να συνδέονται με μείζονα παραβατικότητα. Πιο ειδικά, το νευρωσικό άτομο διαφέρει συμπεριφορικά από την λογική συμπεριφορά και έχει την πεποίθηση ότι οι περιστάσεις επιβάλλονται επάνω του και δεν μπορεί να έχει τον υποκειμενικό τους έλεγχο. Φυσικά, αν σκεφτούμε την συχνή συννοσηρότητα των νευρωσικών διαταραχών με κατάχρηση ουσιών ή/και άλλες ψυχικές διαταραχές φαίνεται να αυξάνεται η συσχέτιση με τα εγκλήματα.  

Οι διαταραχές προσωπικότητας

Η διαταραχή προσωπικότητας είναι μια χρόνια διαταραχή στην σχέση κάποιου με τον εαυτό του, τους άλλους και το περιβάλλον. Ως συνέπεια, ο πάσχων βιώνει δυσφορία ή και αποτυχία ανταπόκρισης σε κοινωνικούς ρόλους και υποχρεώσεις. Αναφορικά με τις διαταραχές προσωπικότητας και την παραβατική συμπεριφορά έχουν συσχετιστεί η μεθοριακή και η αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας.  

Μεθοριακή διαταραχή προσωπικότητας 

Υπό αυτό το πρίσμα, τα συμπτώματα της μεθοριακής διαταραχής προσωπικότητας γίνονται φανερά μέσα από την εχθρότητα, το άγχος, την παρορμητικότητα και την καταθλιπτική διάθεση. Η μεθοριακή διαταραχή έχει συσχετισθεί με σεξουαλικά εγκλήματα και την πορνεία καθώς και με εγκλήματα που το παρορμητικό στοιχείο είναι ιδιαίτερα έντονο. Επίσης, έχει συνδεθεί με ιδιόμορφες παραβατικές συμπεριφορές (π.χ. απαγωγή παιδιών) και με εγκλήματα οικογενειακής βίας. 

Αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας  

Αναφορικά με τα συμπτώματα του αντικοινωνικού ατόμου η αλαζονεία, η παρορμητικότητα, ο περιορισμένος έλεγχος της συμπεριφοράς και η απουσία συναισθηματικής εμπειρίας είναι κάποια από τα χαρακτηριστικά που υπογραμμίζουν τον “σκληρό πυρήνα”  αυτών των ατόμων. Γενικότερα, τα εγκλήματα που μπορούν να εκτελέσουν είναι επιθέσεις απέναντι σε ανθρώπους και ζώα, η καταστροφή περιουσίας, οι κλοπές και η παραβίαση κανόνων.  

Επίλογος - Ψυχικά νοσήματα και έγκλημα

Εν κατακλείδι, οι εμπλεκόμενοι σε εγκληματικές πράξεις συνήθως δεν πάσχουν από κάποια ψυχιατρική διαταραχή και δεν χρειάζονται κάποια θεραπεία ή ασφάλεια.

Τα παραπάνω θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψιν όταν αναφερόμαστε στην σχέση παραβατικότητας και ψυχικών διαταραχών. Ειδικότερα, η αποδοχή αυτής της σχέσης χρειάζεται προσοχή και οριοθέτηση με στόχο την λήψη μέτρων πρόληψης και αντιμετώπισης του εγκλήματος αλλά και μείωση του διπλού στιγματισμού τρέλα-επικινδυνότητα.  

  

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 

Δουζένης, Α. & Λύκουρας, Λ. (2008). Ψυχιατροδικαστική. Αθήνα: Ιατρικές Εκδόσεις Π.Χ. Πασχαλίδης. 

Σπινέλλη, Κ. (2014).  Εγκληματολογία: Σύγχρονες και παλαιότερες κατευθύνσεις. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη.