Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή: Συμπτώματα, διαγνωστικά κριτήρια, αντιμετώπιση

Τι είναι οι ιδεοληψίες και οι ψυχαναγκασμοί;
Τα δύο χαρακτηριστικά συμπτώματα που συναντώνται στην Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή είναι οι ιδεοληψίες και οι ψυχαναγκασμοί.

Ιδεοληψίες

Ο όρος ιδεοληψίες αναφέρεται σε επαναλαμβανόμενες και επίμονες σκέψεις, εικόνες ή παρορμήσεις (π.χ. «σκέφτομαι διαρκώς ότι θα μολυνθώ από κάποιο μικρόβιο», «μου έρχεται στο μυαλό συνεχώς η εικόνα ενός αυτοκινητιστικού δυστυχήματος», «νομίζω ότι μπορεί να κάνω κακό τη μητέρα μου»). Οι ιδεοληψίες είναι τρομερά δυσάρεστες για το άτομο και δεν θέλει να του έρχονται στο μυαλό. Τις βιώνει ως παρείσακτες, ενοχλητικές, απαράδεκτες, παράλογες και ασύμβατες με τα πιστεύω του. Παρόλα αυτά, οι ιδεοληψίες έρχονται απροειδοποίητα χωρίς να το επιθυμεί το άτομο και του προκαλούν μεγάλη δυσφορία και άγχος.

Ως αποτέλεσμα, ο άνθρωπος που υποφέρει από την ΙΨΑΔ, κάποιες φορές, προσπαθεί να αγνοήσει ή να καταπνίξει τις ιδεοληψίες (π.χ. αποφεύγοντας ερεθίσματα και καταστάσεις που θα τις πυροδοτούσαν ή «διώχνωντας» τις σκέψεις του). Άλλες φορές, για να εξουδερώσει το άτομο τις ανεπιθύμητες αυτές σκέψεις, εικόνες ή παρορμήσεις φέρνει στο μυαλό του μια άλλη σκέψη ή εμπλέκεται σε μια πράξη/τελετουργία (ψυχαναγκασμοί).

Ψυχαναγκασμοί

Οι ψυχαναγκασμοί (ή αλλιώς τελετουργίες) είναι επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές (π.χ. «τσεκάρω δέκα φορές την πόρτα πριν φύγω από το σπίτι») ή νοητικές πράξεις (π.χ. «λέω έξι φορές από μέσα μου το πάτερ ημών»), στις οποίες το άτομο νιώθει ότι πρέπει να προβεί ως απάντηση σε μία ιδεοληψία ή τις εφαρμόζει σαν έναν άκαμπτο κανόνα. Οι ψυχαναγκασμοί έχουν ως στόχο να μειώσουν τη δυσφορία που προκαλούν στο άτομο οι ιδεοληψίες ή να αποτρέψουν κάποιο γεγονός που φοβάται. Ωστόσο, οι τελετουργίες αυτές είτε δεν συνδέονται ρεαλιστικά με το γεγονός που αποσκοπούν να αποτρέψουν από το να συμβεί (π.χ. «μετράω μέχρι το εκατό για να μην τρακάρει το παιδί μου με το αυτοκίνητο»), είτε χαρακτηρίζονται από υπερβολή (π.χ. «πλένω για δύο ώρες τα χέρια μου για να μην μολυνθώ από κάποιο μικρόβιο»).

Το άτομο δεν κάνει τους ψυχαναγκασμούς για ευχαρίστηση. Μερικές φορές, όμως, οι τελετουργίες μειώνουν βραχυπρόθεσμα το άγχος ή η δυσφορία του ατόμου.

Ποιο είναι το περιεχόμενο των ιδεοληψιών και των ψυχαναγκαστικών συμπεριφορών;

Το περιεχόμενο των ιδεοληψιών διαφέρει από ασθενή σε ασθενή με ΙΨΑΔ, ωστόσο μπορούν να ομαδοποιηθούν σε κάποιες πιο γενικές κατηγορίες:

• Ιδεοληψίες μόλυνσης (ιδέες ότι θα μολυνθεί το άτομο από την επαφή με βρωμιές, μικρόβια, ούρα, αίμα, ραδιενέργεια, δηλητήριο κλπ.)
• Ιδεοληψίες θανάτου (π.χ. εικόνες αγαπημένων προσώπων στο φέρετρο)
• Ιδεοληψίες ατυχημάτων που το άτομο πιστεύει ότι μπορεί να προκαλέσει (π.χ. ότι μπορεί να χτύπησε κάποιον με το αυτοκίνητό του)
• Ιδεοληψίες που υπαγορεύονται από ιδέες σωματικής βίας προς ή προς τον εαυτό ή τους άλλους
• Ιδεοληψίες κοινωνικά μη αποδεκτής συμπεριφοράς (το άτομο φοβάται ότι μπορει να αρχίσει να φωνάζει, να βρίζει ή να χάσει τον έλεγχο)
• Ιδεοληψίες σεξουαλικού περιεχομένου (πχ. εικόνες μη αποδεκτών σεξουαλικών πράξεων ή βιασμού)
• Ιδεοληψίες θρησκευτικού περιεχομένου (βλάσφημες σκέψεις, θρησκευτική αμφισβήτηση)
• Ιδεοληψίες σειροθέτησης (κάθε πράγμα να είναι τοποθετημένο στο σωστό μέρος ή κάθε πράξη να γίνεται με τον σωστό τρόπο, σύμφωνα με ένα συγκεκριμένο πρότυπο ή αριθμό)
• Ιδεοληψίες που περιέχουν φράσεις χωρίς νοημα, ή εικόνες, ή ήχους, ή λέξεις, ή αριθμούς, οι οποίες έρχονται, παρεισφρητικά, στο μυαλό του ασθενή

Ως απάντηση, λοιπόν, στις ιδεοληψίες ο ασθενής με ΙΨΑΔ καταφεύγει σε ψυχαναγκασμούς, το τελετουργικό περιεχόμενο των οποίων σχετίζεται συχνότερα με την καθαριότητα, τον επανέλεγχο, την επανάληψη, την τακτοποίηση, τον θησαυρισμό, ή είναι νοητικό (πχ. λέξεις, φράσεις, προσευχή, μετρημα).

Διάγνωση Ιδεοψυχαναγκαστικής Διαταραχής

Για να διαγνωστεί κάποιος με ΙΨΑΔ, θα πρέπει να καταναλώνει πάνω από μία ώρα ημερησίως σε ιδεοληψίες/ψυχαναγκασμούς και να εμφανίζει δυσλειτουργία ή μεγάλη ενόχληση στους σημαντικούς τομείς της ζωής του, όπως είναι ο κοινωνικός, ο επαγγελματικός ή οι διαπροσωπικές του σχέσεις. Η ΙΨΑΔ μπορεί να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα στη ζωή του ατόμου, όπως το να χάσει τη δουλειά του ή/και να διακοπεί ο γάμος του ή κάποια άλλη σημαντική διαπροσωπική του σχέση· τα προβλήματα στο γάμο είναι ο λόγος που περίπου το 50% των παντρεμένων ασθενών αναζητούν θεραπεία για τη διαταραχή.

Φύλο, ηλικία εμφάνισης και σύνοδες διαταραχές

Όσον αφορά στο φύλο των πασχόντων, έχει βρεθεί ότι λίγο παραπάνω από το μισούς ενήλικες που υποφέρουν από τη διαταραχή είναι γένους θυληκού. Η ηλικιακή έναρξη της ΙΨΑΔ κυμαίνεται στα αγόρια από 13 ετών έως 15, ενώ στα κορίτσια από 20 ετών έως 24. Η διαταραχή είναι πολύ σπάνιο να εμφανιστεί σε ηλικίες άνω των 35 ετών, όμως δεν είναι απίθανο. Επίσης, έχουν παρουσιαστεί και περιπτώσεις ΙΨΑΔ σε παιδιά δύο ετών.

Σχετικά με τις διαταραχές που συνοδεύουν την ΙΨΑΔ, έχει βρεθεί ότι το 49% των ασθενών με ΙΨΑΔ υπέφερε και από μια αγχώδη διαταραχή, όπως διαταραχή πανικού, κοινωνική φοβία, γενικευμένη αγχώδη διαταραχή ή ειδικές φοβίες, και το 27% από κάποια καταθλιπτική διαταραχή.

Πώς αντιμετωπίζεται η Ιδεοψυχαναγκστική Διαταραχή

Όσον αφορά στη θεραπεία της ΙΨΑΔ, η πρόγνωση για τους ασθενείς με τη διαταραχή έχει βελτιωθεί κατακόρυφα λόγω των ραγδαίων εξελίξεων εντός των τελευταίων δεκαετιών στη φαρμακολογία και την Γνωσιακή - Συμπεριφορική Θεραπεία (ΓΣΘ). Οι διαδικασίες, στις οποίες δίνεται έμφαση στη ΓΣΘ για την αντιμετώπιση της ΙΨΑΔ, είναι η σταδιακή έκθεση του θεραπευόμενου σε όλες τις καταστάσεις που προηγουμένως απέφευγε, η άμεση έκθεσή του στα ερεθίσματα που του προκαλούν φόβο (συμπεριλαμβανομένων των σκέψεων) και ο παρεμποδισμός των ψυχαναγκασμών/τελετουργιών και των συμπεριφορών που χρησιμοποιεί για να εξουδετερώσει τις ιδεοληψίες είτε αυτές είναι φανερές (π.χ. πλύσιμο χεριών), είτε όχι (π.χ. σιωπηλό μέτρημα).

Πηγές:

1. American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and  statistical manual of mental   disorders (5th ed.). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing.

2. Salkovskis, M. P. & Kirk, J. (1993). Obsessional disorders. In K. Hawton, M. P. Salkovskis, J. Kirk & D. M. Clark (Eds.), Cognitive Behaviour Therapy for Psychiatric Problems, 1st Edition (pp. 129-168). New York: Oxford University Press.

3. Salkovskis, P. M. & Kirk, J. (2009). Obsessive-compulsive disorder. In D. M. Clark & C. G. Fairburn (Eds.), Science and Practice of Cognitive Behaviour Therapy, 2^nd Edition (pp. 179-208). New York: Oxford University Press.