Οριακή διαταραχή προσωπικότητας: Διάγνωση και θεραπευτική αντιμετώπιση

Tι είναι η προσωπικότητα και πως μπορούμε να κατανοήσουμε και να αντιληφθούμε την λειτουργία της;  Ποια είναι η οριακή διαταραχή προσωπικότητας και πως θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί θεραπευτικά;

Η περίπτωση της Ελένης

Η Eλένη είναι 43 ετών και ήρθε στο Κέντρο Ημέρας για ψυχοθεραπεία. Είναι δυστυχισμένη και περιγράφει ένα γενικό αίσθημα ματαίωσης και κενού καθ΄ όλη την διάρκεια της ζωής της. Δημιουργεί συνεχώς δεσμούς οι οποίοι συνήθως καταλήγουν σε προδοσία ή εγκατάλειψη. Έχει κάνει 3 απόπειρες αυτοκτονίας μετά από αποτυχημένες προσπάθειες να συσχετιστεί με έναν ομαλό τρόπο με τους άλλους. Η Ελένη πάσχει από οριακή διαταραχή προσωπικότητας.

Τι σημαίνει αυτή η διάγνωση και πως θα μπορούσε η Ελένη να βοηθηθεί θεραπευτικά μέσα από την ψυχοθεραπεία;

Η έννοια την προσωπικότητας

Ο όρος προσωπικότητα χρησιμοποιείται για να περιγράψει την σταθερή και προβλέψιμη συμπεριφορά ενός ατόμου ως απάντηση στα εξωτερικά και εσωτερικά ερεθίσματα. Όταν η συμπεριφορά ωστόσο καθίσταται δυσπροσαρμοστική και μη λειτουργική σε σχέση με τον μέσο όρο άλλων συμπεριφορών τότε μπαίνει ο όρος διαταραχή προσωπικότητας (Κaplan & Sadock's, 2007).

Τα χαρακτηριστικά της οριακής διαταραχής προσωπικότητας

Η οριακή διαταραχή προσωπικότητας παρουσιάζεται στα πρώτα χρόνια της ενήλικης ζωής και συνήθως εμφανίζει (5) ή περισσότερα από τα παρακάτω χαρακτηριστικά που συνοψίζονται παρακάτω (Κaplan & Sadock's, 2007, Ζερβής 2003, Quin 2011):

1) χαμηλή αίσθηση εαυτού & αυτοεικόνας, διαταραχή ταυτότητας: Tο άτομο δεν έχει αίσθηση εαυτού, δείχνει να μην κατανοεί τα συναισθήματα του και την συμπεριφορά του τα οποία είναι ιδιαίτερα ασταθή και μη προβλέψιμα, συνεχώς σπάει και δοκιμάζει τα όριά του με τους γύρω του. Παρουσιάζονται δραματικές αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο βιώνει τον εαυτό του, αναπροσδιορίζοντας διαρκώς την δουλειά του, τις αξίες του, την σεξουαλική του ταυτότητα. Συνέπεια,  είναι η προβληματική κοινωνική του ένταξη.

2) αστάθεια στις διαπροσωπικές σχέσεις: Tο άτομο βιώνει τις σχέσεις έντονες και δυσκολεύεται πολύ να κάνει μακροχρόνιες και ουσιαστικές βαθιές σχέσεις. Συνήθως οι συγκρούσεις είναι έντονες και τα συναισθήματα του ατόμου αυτού χαρακτηρίζονται μεταξύ των άκρων εξιδανίκευσης και υποτίμησης των ανθρώπων που σχετίζεται. Ως αποτέλεσμα δυσκολεύεται να έχει μια πραγματική και ρεαλιστική εικόνα για τους άλλους και συνεχώς ζει με την  απειλή πως θα εγκαταλειφθεί. 

3) έντονη παρορμητικότητα: έντονη παρορμητικότητα και απρόβλεπτη συμπεριφορά σε διάφορους τομείς της ζωής (οικονομικά, σεξ, ουσίες, ριψοκίνδυνη συμπεριφορά, φαγητό κ.α)

4) υποτροπιάζουσα αυτοκτονική συμπεριφορά, αυτοτραυματισμοί και απειλές: τα άτομα προβαίνουν σε τέτοιες ακραίες πράξεις μετά από μια ματαίωση πραγματική ή όχι αλλά τις πιο πολλές φορές χρησιμοποιούν αυτές τις πράξεις για να προκαλέσουν τους και να χειραγωγήσουν το περιβάλλον τους και λιγότερο για να δώσουν τέλος στην ζωή τους.  Οπότε συνήθως οι πράξεις τους δεν φτάνουν στην αυτοκτονία

5) Αίσθημα εγκατάλειψης: το άτομο περιβάλλεται από μια διαρκή αίσθηση εγκατάλειψης από τους άλλους, και μια αδυναμία και φοβία του να μείνει μόνος/η. Ο φόβος της εγκατάλειψης κάποιες φορές ανταποκρίνεται σε κάποια πραγματικότητα και άλλες πάλι όχι, το άτομο καταναλώνει πολύ προσπάθεια για να αποφύγει αυτήν την εγκατάλειψη. Οι χωρισμοί βιώνονται ως εγκατάλειψη, οι οποίοι έχουν δυσμενή επίπτωση επάνω στο τρόπο με τον οποίο το άτομο βιώνει τον εαυτό του και στον τρόπο που αντιλαμβάνεται την γύρω πραγματικότητά του

6) αστάθεια διάθεσης και συναισθημάτων: Το άτομο παρουσιάζει έντονη ευερεθιστότητα, άγχος, αγωνία κ.α

7) χρόνια αισθήματα ματαιότητας: το άτομο βιώνει ένα συνεχές κενό, μια αίσθηση μη ικανοποίησης από την ζωή 8)θυμός: απρόσφορός, έντονος θυμός και δυσκολία πολλές φορές ελέγχου

8) παροδικά, παρανοειδής ιδεασμός συνδεόμενος με στρες κ.α.

Τι να ΜΗΝ περιμένω από την ψυχοθεραπεία μου;
3ωρο Online βιωματικό εργαστήριο του PSYCHOLOGY.GR
Θεματικές Ενότητες: Τι είναι για μένα η ψυχοθεραπεία, τι περιμένω από αυτήν τη διαδικασία; | Τι περιμένω από τον ψυχοθεραπευτή μου; | Ποια είναι τα όριά της ψυχοθεραπείας; | Πώς αντιλαμβάνομαι αν με ωφελεί ή αν τη χρησιμοποιώ ως άλλοθι για να μένω στην ουσία στάσιμος;

Ένα άτομο με οριακή διαταραχή προσωπικότητας παραμένει ένα μικρό παιδί που έχει ωθηθεί σε ένα κόσμο ενηλίκων του τραύματος και της προδοσίας από μικρή ηλικία. Σαν ενήλικος χρησιμοποιεί αγκαθωτά εξωτερικά σχήματα προκειμένου να προστατευτεί από έναν μη αξιόπιστο κόσμο που τον περιβάλλει» Quin 2011, p.p 487.

Θεραπευτική παρέμβαση στην οριακή διαταραχή προσωπικότητας

Η οριακή διαταραχή μπορεί να αντιμετωπιστεί τόσο με φαρμακοθεραπεία όσο και με την κατάλληλη ψυχοθεραπευτική παρέμβαση. Πολλές φορές ο συνδυασμός των δύο έχει καλύτερα αποτελέσματα στην θεραπεία. Η ψυχοθεραπευτική παρέμβαση με την Ελένη είχε ως βασικό συστατικό να δημιουργηθεί μια βαθιά, ουσιαστική και επανορθωτική σχέση μαζί της. Αυτό βέβαια προϋπόθετε την δέσμευση της ίδιας προς αυτόν τον στόχο. Χρειάστηκε ιδιαίτερη προσοχή διότι λόγω της ασταθούς προσωπικότητάς της, δυσκολευόταν πολύ να δεσμευτεί σε μια ουσιαστική θεραπευτική σχέση με τον ίδιο τρόπο που δυσκολεύεται και στην πραγματική της ζωή.

Έτσι πολύ συχνά έσπαγε τα όρια και είχε την τάση να εξιδανικεύει ή να υποτιμά τη διαδικασία θεραπείας. Αυτό κάποιες φορές μπλόκαρε την θεραπευτική συμμαχία και το αποτέλεσμα της θεραπείας. Αυτό βεβαίως ήταν κάτι αναμενόμενο, λόγω της συγκεκριμένης συμπτωματολογίας της συγκεκριμένης διαταραχής. Ως θεραπεύτρια χρειάστηκε λοιπόν να αναπτύξω μια θετική, επανορθωτική σχέση όπου θα είχε ως αποτέλεσμα οι διαστρεβλώσεις και οι ασυμφωνίες του εαυτού της να αφαιρεθούν και η διαδικασία αυτοπραγμάτωσης να κατευθυνθεί πάλι προς την θετική και έμφυτη τάση για εξέλιξη και αλλαγή (Quin, 2011).

Αυθεντικότητα, ενσυναίσθηση και άνευ όρων αποδοχή στην θεραπεία της Οριακησ διαταραχησ

Η Αυθεντικότητα σε συνδυασμό με την ενσυναίσθηση και την άνευ όρων αποδοχή είναι τεχνικές και διαδικασίες που δουλεύτηκαν εις βάθος και είναι συνθήκες που στο επίπεδο που επιτευχθήκαν είχαν στόχο να κάνουν την Ελένη να χαλαρώσει, να εμπιστευτεί, να νιώσει ασφάλεια και να δουλέψει τα δύσκολα και απειλητικά/διαστρεβλωμένα/τραυματισμένα της συναισθήματα και βιώματα. Στόχος ήταν η Ελένη σταδιακά να καλλιεργήσει την αυτοαποδοχή μέσα της, να νικήσει την ασυμφωνία και συγκρουσιακή σχέση με τον εαυτό της και κατ’ επέκταση με τους γύρω της(Rogers, 1957).

Έτσι λοιπόν η θεραπευτική παρέμβαση κατευθύνθηκε στο να βιώσει η Ελένη μια πιο ενοποιημένη δομή της προσωπικότητάς της, να οικοδομήσει μια σταθερή εικόνα εαυτού και σταδιακά να διαμορφώσει την δική της προσωπική ταυτότητα που στην οριακή διαταραχή είναι συγκεχυμένη.

Μέσα από την θεραπεία η Ελένη βοηθήθηκε να αντιληφθεί τις εσωτερικές και εξωτερικές εμπειρίες με ακριβή τρόπο μέσα από το καθρέφτισμα και την αντανάκλαση των συναισθημάτων και των βιωμάτων της, έτσι ξεκίνησε να κατανοεί περισσότερο τον εαυτό της και να δημιουργεί σταδιακά την αυτοεικόνα της. Aυτό την οδήγησε κατ’ επέκταση να κατευθυνθεί από μια «μη πραγματική-ρεαλιστική» εικόνα της εσωτερικής και εξωτερική πραγματικότητας στο να αρχίσει να ερμηνεύει την πραγματικότητα σε πιο ρεαλιστική βάση, μια κίνηση επίσης από μια κριτική ή αμυντική ματιά του κόσμου στην εγκαθίδρυση μια στάσης με περισσότερη αποδοχή και μη κριτικής στάσης προς εκείνη και τους γύρω της (Quin, 2011).

Τέλος σταδιακά μπόρεσε να αφομοιώσει παρελθοντικές απειλητικές εμπειρίες μέσα στην αυτοεικόνα της με αποτέλεσμα να αποδέχεται περισσότερο και να αγκαλιάσει τα δύσκολα της κομμάτια. Η καλλιέργεια της αυτοαποδοχής μέσα της ήταν κάτι που την βοήθησε να καθορίσει ένα εσωτερικό σύστημα αξιολόγησης για την ζωή της και της εμπειρίες της (Rogers, 1959). Μέσα στο θεραπευτικό πλαίσιο η Ελένη μπόρεσε σταδιακά να δουλέψει τις ματαιώσεις και το κενό που αισθάνεται με αποτέλεσμα να αποκτήσει και να επανακαθορίσει το νόημα στην ζωή της.

Βιβλιογραφία:

Ζερβής, Χ.(2003).Η Ψυχοπαθολογία του ενήλικα. Ηλεκτρονικές τέχνες: Eξάρχεια

Κaplan & Sadock's. (2007). Εγχειρίδειο Κλινικής Ψυχιατρικής. Ιατρικές Εκδόσεις: Αθήνα

Roger,C.R.(1957). The necessary and sufficient conditions of therapeutic personality change. Journal of consulting Psychology, 21, 95-103

Roger,C.R. (1959). A theory of therapy, personality and interpersonal relationships, as developed in the client –centered Framework. In H.Kirschenbaum & V.L.Hemderson (eds), The Carl Rogers Reader (pp.236-257). London: Constable

Quin, Adam. (2011). A Person Centered approach to the treatment of borderline personality Disorder,. Journal of Humanistic Psychology 51(4) 465–491,. SAGE PUBLICATIONS