Ακρόαση άρθρου......

Ο εσωτερικός κόσμος ενός παιδιού σε μεγάλο βαθμό δεν διαφέρει από αυτόν των ενηλίκων. Κατοικείται και αυτός, μεταξύ άλλων και από βίαια συναισθήματα όπως εκδίκηση, φθόνο, ζήλια, χαιρεκακία κ.α.

Τα παιδιά ζουν σε μια κατάσταση συνεχούς εξάρτησης, επίμονων αναγκών και έντονων συναισθημάτων. Φοβούνται ότι οι ανάγκες τους θα μείνουν ανικανοποίητες.

Καλούνται από το περιβάλλον τους να μετριάσουν αυτά τα συναισθήματα, αν και απολύτως φυσιολογικά, κάτι που τους προκαλεί όχι μόνο άγχος και ενοχή αλλά, σε κάποιες περιπτώσεις επιτείνει τα συναισθήματα μίσους και οργής.

Τα παραμύθια βοηθούν ως εκφραστές των συναισθημάτων του παιδιού. Πολλά από τα παραμύθια είναι σκληρά, όπως η Κοκκινισκουφίτσα, ο Κοντορεβυθούλης, η Χιονάτη. Πρωταγωνιστές είναι μάγισσες, κακές μητριές, γίγαντες, λύκοι, δράκοι κ.ο.κ. Όμως, μέσα από αυτούς τους χαρακτήρες επιτρέπεται στο παιδί να αναπαριστά τους πιο τρομακτικούς και κρυμμένους φόβους του.

Το παραμύθι δίνει τη δυνατότητα στο παιδί να ταυτιστεί με τα πρόσωπα, να δει οικείους συμβολισμούς τόσο στους ήρωες όσο και στους αντιήρωες και να βιώσει την ιστορία από μέσα. Αυτό του επιτρέπει να μεταβολίσει τα πιο τρομακτικά συναισθήματα και να μειώσει το άγχος, που νιώθει από αυτά.

Ένα παιδί δεν αντέχει να σκεφτεί ότι η μάγισσα ή μητριά και ο δράκος ή ο κακός γίγαντας είναι επίσης τρόποι με τους οποίους βλέπει τη μητέρα του και τον πατέρα του αντίστοιχα, τους οποίους χρειάζεται τόσο πολύ.

Ο παιδοψυχολόγος και ψυχαναλυτής Μπρούνο Μπέτελχαϊμ θεωρεί ότι τα παραμύθια βγάζουν τα παιδιά από δύσκολες συναισθηματικές καταστάσεις, διότι αποτελούν συμβολικές αποδόσεις των εμπειριών της ζωής.

Ένα σημαντικό στοιχείο επίσης είναι ότι τα παραμύθια διαδραματίζονται σε απροσδιόριστο χρόνο («Μια φορά και έναν καιρό…») αλλά και σε χώρο. Συχνά μάλιστα, σε μυθικά μέρη, όπως για παράδειγμα τα σικελικά παραμύθια, τα οποία συχνά αναφέρονται στο «Μικρό Πριγκιπάτο της Πορτογαλίας».

Αυτή η απόσταση επιτρέπει στο παιδί να βιώσει τα συναισθήματα, που προέρχονται από τη σύγκρουση με τα αγαπημένα του πρόσωπα, κρατώντας ταυτόχρονα μια απόσταση χωροχρονική. Στο τέλος δε, έρχεται και η επιστροφή στην πραγματικότητα με το «…και έζησαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα.».

Διαβάστε στο Psychology.gr το σχετικό άρθρο: Μια φορά κι έναν καιρό...Γιατί οι ιστορίες και τα παραμύθια είναι σημαντικά

Άστο γι’ αύριο! Ξεπερνώντας την αναβλητικότητα στο χώρο εργασίας
Το διαδικτυακό σεμινάριο διοργανώνεται από το PSYCHOLOGY.GR, με εισηγήτρια την ψυχολόγο – ψυχοθεραπεύτρια, Άρτεμις Αντωνίου.

Ο Freud ερεύνησε το βαθύτερο νόημα των παραμυθιών και είδε στα παραμύθια παρόμοιες εικόνες με αυτές των ονείρων. Για τον ίδιο τα παραμύθια εκφράζουν εσωτερικές συγκρούσεις, άγχη, κρυφούς φόβους και επιθυμίες τα οποία βρίσκονται παγιδευμένα στο ασυνείδητο του ατόμου.

Ωστόσο, ο πιο γνωστός ερευνητής υπήρξε ο Jung, ο οποίος έδωσε μια άλλη διάσταση. Έλεγε ότι «στα παραμύθια η ψυχή διηγείται την ιστορία της» και πίστευε πως ο συμβολισμός των παραμυθιών θα πρέπει να βασίζεται σε κάτι πιο γενικό και όχι απλά στις ιδιαίτερες ατομικές συγκρούσεις μεμονωμένων ατόμων.

Για τον Jung είναι δυνατόν, να αποκαλύπτουν και αρχέτυπα του «συλλογικού ασυνείδητου». Με τον όρο αυτόν αναφέρεται στις αρχέτυπες ιδέες που έχουν αποτυπωθεί από γενιά σε γενιά ως ένα πανανθρώπινο φαινόμενο και ο καθένας από εμάς τις κουβαλά μέσα του, ανεξάρτητα από την κοινωνία που προερχόμαστε. Τέτοιες αρχέτυπες ιδέες είναι για παράδειγμα, η τροφοδότης μητέρα-φύση, ο κύκλος της ζωής, το σκοτεινό και μαύρο άγνωστο ή το νερό σαν έκφραση αναγέννησης.

Κρυφοί συμβολισμοί στα παραμύθια

Αρκετά συχνά οι ήρωες των παραμυθιών πέφτουν σε βαθύ ύπνο ή πεθαίνουν πρόσκαιρα και ξαναγεννιούνται, όπως και η Ωραία Κοιμωμένη, η Χιονάτη και η Κοκκινοσκουφίτσα. Κάθε αφύπνιση ή αναγέννηση οδηγεί σε ένα υψηλότερο στάδιο ωριμότητας. Πιο συγκεκριμένα όμως, παρατηρούμε πολλούς κρυφούς συμβολισμούς στα πιο δημοφιλή παραμύθια:

Η ωραία κοιμωμένη

Η ωραία κοιμωμένη γεννήθηκε με την κατάρα στο 15ο έτος της ηλικίας της να τρυπηθεί στο δάχτυλο από ένα αδράχτι και να πέσει σε έναν βαθύ ύπνο για εκατό χρόνια. Για αυτό ο Βασιλιάς πατέρας της την έκλεισε σε έναν ψηλό πύργο, για να την προστατεύσει, αλλά τελικά η ηρωίδα τρυπιέται από ένα αδράχτι. Ο γοητευτικός πρίγκιπας έρχεται και με ένα φιλί ξυπνάει την ωραία Κοιμωμένη.

Δυστυχώς δεν διάλεξα τους γονείς μου
Σε αυτό το ανατρεπτικό βιβλίο, η έγκυρη κλινική ψυχολόγος Lindsay Gibson αποκαλύπτει την καταστροφική φύση των συναισθηματικά ανώριμων γονέων, τα τοξικά μοτίβα με τα οποία μας έχουν σημαδέψει και μας παρέχει πολύτιμους τρόπους για να θεραπευτούμε

Οι συμβολισμοί είναι αρκετά εμφανείς όπως και το διδακτικό νόημα. Η ωραία κοιμωμένη βίωσε ως έφηβη την έμμηνο ρήση (τρύπημα δαχτύλου, αιμορραγία, ηλικιακό ορόσημο). Ο Βασιλιάς (ως βασιλιάς βιώνεται για κάθε κορίτσι ο πατέρας της) την κλείνει σε ένα ψηλό πύργο (οιδιπόδειο σύμπλεγμα, φαλλικός συμβολισμός). Όταν πλέον είναι ώριμη η πριγκίπισσα, ο γοητευτικός πρίγκιπας την ξυπνάει με ένα φιλί (ψυχοσεξουαλική ωριμότητα). Έτσι βλέπουμε πως απαιτείται ένα χρονικό διάστημα (συμβολικά 100 χρόνια ύπνου) ως αναγκαία προϋπόθεση για την διαμόρφωση μιας  ώριμης σεξουαλικής ενέργειας (libido).

Η Κοκκινοσκουφίτσα

Ένα μικρό κορίτσι, που φοράει ένα παλτό με κόκκινη κουκούλα, πηγαίνοντας προς το σπίτι της γιαγιάς της στο δάσος, παρασύρεται από τον κακό λύκο. Αυτός υποδύεται τη γιαγιά της, αφού προηγουμένως την είχε φάει, με σκοπό να φάει και το μικρό κορίτσι, γεγονός που συμβαίνει. Την τελευταία στιγμή, ένας καλός χωρικός σώζει τη κοκκινοσκουφίτσα, σκοτώνοντας τον λύκο.

Συνοψίζοντας το γνωστό παραμύθι, ο Μπρούνο Μπέτελχαϊμ, έγραψε πως «η Κοκκινοσκουφίτσα έχασε την παιδική της αθωότητα, συνάντησε τους κινδύνους που βρίσκονται μέσα της και στον κόσμο και την αντάλλαξε με τη σοφία που μπορούν να κατέχουν μονάχα όσοι «γεννήθηκαν δύο φορές»: εκείνοι που όχι μόνο υπερνίκησαν μια υπαρξιακή κρίση, αλλά και συνειδητοποίησαν ότι η ίδια τους η φύση τούς έσπρωξε σε αυτήν. Η παιδική αθωότητα της Κοκκινοσκουφίτσας πεθαίνει καθώς αποκαλύπτεται ο λύκος ως αυτό, που είναι και την καταπίνει. Όταν βγαίνει από την κοιλιά του λύκου, ξαναγεννιέται συνειδητοποιημένη πια».

Η Χιονάτη και οι επτά νάνοι

Το παραμύθι αναφέρεται σε ένα νεαρό κορίτσι, που χάνει τον πατέρα της και αναθρέφεται από την ζηλόφθονη μητριά της, ο οποία την εγκαταλείπει στο δάσος. Εκείνη βρίσκει καταφύγιο στο σπίτι επτά νάνων που τη συμπονούν και την περιθάλπουν, αλλά η μητριά της καταφέρνει να τη δηλητηριάσει με ένα μήλο. Η Χιονάτη μπαίνει σε ένα γυάλινο φέρετρο, ώσπου την σώζει ένας πρίγκιπας.

Η παραμονή της Χιονάτης (λευκή σαν το χιόνι - αγνότητα), στο σπίτι των νάνων, συμβολίζει την προσπάθεια των παιδιών να αποφύγουν το δύσκολο έργο της ενηλικίωσης. Η απουσία αλλαγής στη ζωή τους είναι ανάλογη με τη ζωή του παιδιού πριν από την εφηβική ηλικία. Έτσι οι νάνοι, καθηλωμένοι στη συνθήκη του αιώνιου παιδιού, δεν θα γευτούν ποτέ τη χαρά του έρωτα. Το μήλο συμβολίζει τον σεξουαλικό πειρασμό. Τρώγοντας το κόκκινο μέρος του μήλου, η Χιονάτη θέτει το τέλος της αθωότητάς της. Το παιδί μέσα της πεθαίνει και θάβεται σ’ ένα διαφανές φέρετρο. Ο ύπνος της Χιονάτης στο φέρετρο, που μοιάζει με τον θάνατο, είναι μια περίοδος κυοφορίας, η τελική φάση της προετοιμασίας δηλαδή της για την ωριμότητα. 

Η Σταχτοπούτα

Οι ρίζες του παραμυθιού βρίσκονται στην Αίγυπτο του 3ου αιώνα μ.Χ., όμως για πρώτη φορά καταγράφτηκε στην Κίνα τον 9ο αιώνα μ.Χ., πριν διαδοθεί στην Ευρώπη ως ένα λαϊκό παραμύθι από τη συλλογή των αδελφών Γκριμ.

Ένα ορφανό από μητέρα κορίτσι εξαναγκάζεται από την φθονερή μητριά και τις ζηλόφθονες αδελφές της να καθαρίζει τις στάχτες από το τζάκι. Όμως, μια καλή νεράιδα τη βοηθά να πάει στο χορό του βασιλιά. Το γοβάκι, που θα χάσει στη βιασύνη της, θα αλλάξει τη μοίρα της και θα οδηγήσει τον πρίγκιπα στο να την αναζητήσει και να την παντρευτεί.

Το παραμύθι αποκαλύπτει συμβολισμούς, όπως των προηγούμενων παραμυθιών. Ξεχωρίζει όμως για τα διδάγματά του, όπως η νίκη της απλότητας έναντι του ναρκισσισμού, ο μόχθος και οι πρωτοβουλίες που τελικά αποδίδουν, η πίστη στον εαυτό μας και πολλά άλλα.

Σημαντικότερο όλων είναι η υγιής ψυχική ανάπτυξη της ηρωίδας, η οποία χωρίς μνησικακία προς την μητριά της και τις θετές αδερφές της, καταφέρνει να ξεπεράσει τα εμπόδια που της έβαζαν και να εξελιχθεί. Όλα αυτά τα κατάφερε επειδή έλαβε αγάπη από την μητέρα της, πριν αυτή αποβιώσει.

Με τον τρόπο αυτόν το παραμύθι παρουσιάζει τα βήματα ανάπτυξης της προσωπικότητας και λειτουργεί παραδειγματικά και για τους γονείς υποδεικνύοντάς τους ότι για να ανεξαρτητοποιηθεί το παιδί τους πρέπει να του επιτρέψουν να αντιμετωπίσει μόνο του τα προβλήματα, διαφορετικά δεν θα αυτονομηθούν ως υπάρξεις, όπως ακριβώς οι θετές αδελφές της Σταχτοπούτας μένουν κακέκτυπα της μητριάς τους.

Online Ασύγχρονο σεμινάριο: Εισαγωγή στη Λακανική Ψυχανάλυση. Το σεμινάριο λειτουργεί ως μια εισαγωγή στη ζωή και το έργο του Ζακ Λακάν, τη θεωρία αλλά και την εφαρμογή της λακανικής προσέγγισης στην κλινική. Παρέχεται βεβαίωση παρακολούθησης.

Συνοψίζοντας συμπεραίνουμε ότι η ψυχανάλυση μας καταδεικνύει, ότι τα παραμύθια μας γοητεύουν, διότι συμβολίζουν τις βασικές συγκρούσεις, τα συναισθήματα και τις επιθυμίες που είναι καθολικά βιώματα στην πορεία της ανθρώπινης ανάπτυξης.

Ωστόσο, η αξία του παραμυθιού καταστρέφεται όταν επεξηγείται διδακτικά, όταν δηλαδή εκπίπτει σε ηθικοπλαστική ιστορία όπως σημειώνει ο Μπρούνο Μπέτελχαϊμ. Το παραμύθι αποκτά την πλήρη σημασία του μόνο όταν το παιδί ή ο ενήλικας ανακαλύπτει διαισθητικά τα κρυμμένα νοήματά του, όταν το αναδημιουργεί ανάλογα με τις δικές του ανάγκες.

Συγγραφή - Επιμέλεια Άρθρου

Νικόλαος Τριμανδήλης

trimandilis nikolaosEκπαιδευόμενος Ψυχαναλυτικός Ψυχοθεραπευτής.
Email: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε. | Τηλέφωνο: 6938.938.812