Πώς ο δεσμός μητέρας - βρέφους επηρεάζει τις ερωτικές μας σχέσεις ως ενήλικες

Οι ανθρώπινες σχέσεις είναι ιδιαίτερα περίπλοκες και σε καμία περίπτωση δεν είναι εύκολες, ούτε ως προς τη δημιουργία τους, αλλά ούτε ως προς τη διατήρησή τους.

Είμαστε όντα κοινωνικά, κι έτσι η ανάγκη μας για προσεταιρισμό, δηλαδή το να ερχόμαστε σε επαφή με άλλους ανθρώπους, είναι ισχυρή και διέπει τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνουμε τις διάφορες σχέσεις μας. Υπάρχουν φυσικά και στιγμές που έχουμε ανάγκη από ιδιωτικότητα, δηλαδή να μείνουμε μόνοι μας και να απολαύσουμε ποιοτικό χρόνο με τον εαυτό μας. Και αυτό είναι απολύτως υγιές, αλλά και απαραίτητο.

Ωστόσο, όλοι μας υπήρξαμε πλήρως εξαρτημένοι από ένα άλλο άτομο σε μια συγκεκριμένη περίοδο της ζωή μας. Αυτή η περίοδος δεν είναι άλλη από τη βρεφική μας ηλικία, κατά την οποία ο δεσμός προσκόλλησης με τη μητέρα μας ήταν ζωτικής σημασίας, καθώς από εκείνη εξαρτιόταν η επιβίωσή μας.

Ως προσκόλληση εννοούμε το θετικό συναισθηματικό δεσμό που αναπτύσσεται μεταξύ του βρέφους και του ατόμου που το φροντίζει.

Το βρέφος διαθέτει μια έμφυτη ανάγκη για ασφάλεια και την ασφάλεια αυτή μπορεί να του την παρέχει ο βασικός φροντιστής του, που είναι συνήθως η μητέρα του, γι’ αυτό και ο δεσμός που αναπτύσσεται μεταξύ τους είναι μοναδικός και ποιοτικά διαφορετικός από οποιονδήποτε άλλο δεσμό που το βρέφος δημιουργεί με άλλα άτομα, συμπεριλαμβανομένου και του πατέρα.

Όσο το βρέφος μεγαλώνει, η προσκόλληση που έχει με το άτομο που το φροντίζει του προσφέρει μια “ασφαλή βάση”, ώστε να μπορεί για αρχή να εξερευνά το περιβάλλον, ενώ σταδιακά απομακρύνεται και ανεξαρτητοποιείται.

Ο βρετανός ψυχίατρος John Bowlby ήταν ο πρώτος που μελέτησε την προσκόλληση και τη σημασία της για τον άνθρωπο. Η θεωρία του Bowlby υποστηρίζει πως υπάρχουν ατομικές διαφορές στο δεσμό, δηλαδή διαφορετικά βρέφη μπορεί να έχουν μια διαφορετική εμπειρία προσκόλλησης με το άτομο που τα φροντίζει. 

Η συνθήκη του ξένου

Βάσει των παραπάνω ιδεών, η Ainsworth και συν. (1978) διεξήγαγαν ένα πείραμα που ονομάζεται “Συνθήκη του ξένου”, έτσι ώστε μέσα από την άμεση παρατήρηση της αλληλεπίδρασης μητέρας-παιδιού (σε ένα κατάλληλα διαμορφωμένο εργαστηριακό περιβάλλον) να διαπιστώσουν τις ατομικές διαφορές στους τύπους δεσμού.

Στη “Συνθήκη του ξένου” το ενός έτους βρέφος αρχικά εξερευνά ελεύθερα το χώρο με την παρουσία της μητέρας του. Έπειτα ένα άγνωστο άτομο (“ξένος”) εισέρχεται στο χώρο και μιλάει πρώτα στη μητέρα και μετά στο βρέφος. Ύστερα, ζητείται από τη μητέρα να φύγει από το δωμάτιο, αφήνοντας το βρέφος μόνο του με τον άγνωστο και μετά από τρία λεπτά να επιστρέψει.

Αφού η μητέρα επιστρέψει και καθησυχάσει το βρέφος, ξαναφεύγει μαζί με το άγνωστο άτομο, αφήνοντάς το βρέφος μόνο του. Μετά από λίγα λεπτά η μητέρα επιστρέφει και επανασυνδέεται με το βρέφος, ενώ το άγνωστο άτομο έχει φύγει από το χώρο.

Στο πείραμα αυτό οι ψυχολόγοι παρατήρησαν τον τρόπο με τον οποίο αντιδρούν τα βρέφη σε πρώτη φάση όταν η μητέρα τους αποχωρεί από το δωμάτιο και σε δεύτερη φάση όταν επιστρέφει και επανασυνδέεται με το βρέφος.

Με βάση αυτές τις παρατηρήσεις βρέθηκαν τρεις τύποι δεσμού: ασφαλής, αποφευκτικός και αγχώδης-αμφιθυμικός.

Στην πειραματική συνθήκη της Ainsworth βρέθηκε πως τα περισσότερα βρέφη, περίπου το 70%,  είχαν ασφαλή τύπο προσκόλλησης με τη μητέρα τους.  Περίπου το 20% είχε αποφευκτικό τύπο προσκλησης, ενώ το 10% των βρεφών χαρακτηρίστηκαν ως αγχώδη-αμφιθυμικά.

Πέρα από αυτές τις τρεις κατηγορίες προσκόλλησης που εντόπισε η Ainsworth, πρόσφατες έρευνες, μέσω της ίδιας πειραματικής συνθήκης, ανακάλυψαν μια ακόμα κατηγορία, στην οποία ανήκει το 5%-10% των βρεφών: αποδιοργανωμένη-αποπροσανατολισμένη προσκόλληση.

Ασφαλής τύπος προσκόλλησης

Το βρέφος χρησιμοποιεί τη μητέρα ως “ασφαλή βάση” για να εξερευνήσει το χώρο, ενώ μοιάζει να είναι ήρεμο και άνετο όταν εκείνη είναι παρούσα. Όταν η μητέρα φύγει το βρέφος ίσως αναστατωθεί (δεν συμβαίνει πάντα), όμως όταν επιστρέψει πηγαίνει αμέσως κοντά της, ανακουφίζεται γρήγορα από την παρουσία της και επιστρέφει στο παιχνίδι.

Αγχώδης-αποφευκτικός τύπος προσκόλλησης

Το βρέφος δεν επιδιώκει να είναι κοντά στη μητέρα όσο εκείνη είναι παρούσα. Κατά τον αποχωρισμό της, διαμαρτύρεται λίγο, όμως δεν δείχνει ιδιαίτερη δυσφορία. Όταν η μητέρα επιστρέψει, το βρέφος συμπεριφέρεται σαν να έχει θυμώσει μαζί της και την αποφεύγει ενεργά, είτε στρέφοντας το βλέμμα ή το κεφάλι αλλού είτε με το να απομακρύνεται από αυτή.

Αγχώδης-αμφιθυμικός τύπος προσκόλλησης

Το βρέφος αρχικά έχει τόσο στενή επαφή με τη μητέρα που σπάνια εξερευνά ελεύθερα το περιβάλλον. Δυσφορεί έντονα κατά τον αποχωρισμό, όμως όταν η μητέρα επιστρέφει εκφράζει ένα συνδυασμό θετικής και αρνητικής ανταπόκρισης. Ενώ επιζητάει έντονα την αγκαλιά της, ταυτόχρονα εκφράζει θυμό, χτυπώντας και κλοτσώντας ή μπορεί να στριφογυρίζει επιμένοντας να το αφήσει η μητέρα του κάτω.

Αποδιοργανωμένη-αποπροσανατολισμένη προσκόλληση

Το βρέφος εμφανίζει μια συγκεχυμένη, ασταθή και συχνά αντιφατική συμπεριφορά προς τη μητέρα. Όταν εκείνη επιστρέψει στο δωμάτιο, το βρέφος μπορεί να προσπαθήσει να την προσεγγίσει, αλλά να μην την κοιτάζει ή να δείχνει αρχικά ήρεμο και έπειτα να ξεσπάει σε κλάμα ή να “παγώσει”. Βρέφη αυτής της κατηγορίας έχουν ίσως τη λιγότερο ασφαλή προσκόλληση.

Η σημασία του δεσμού προσκόλλησης για την ενήλικη ζωή μας

Σύμφωνα με τον Bowlby, η προσκόλληση δεν αποτελεί απλώς ένα χαρακτηριστικό της βρεφικής μας ηλικίας, αλλά είναι μια διαδικασία που διατηρείται ενεργή καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής μας. Το ύφος προσκόλλησης που αναπτύσσει κανείς με τη μητέρα του, δύναται να υπερισχύσει στις σχέσεις κατά την ενήλικη ζωή και να επηρεάσει τον τρόπο που συνδέεται  με σημαντικά πρόσωπα.

Οι Hazan & Shaver (1987) υποστηρίζουν πως οι ενήλικες ερωτικές σχέσεις αποτελούν στην ουσία μια έκφραση του είδους προσκόλλησης που είχαμε βιώσει στο παρελθόν.

Περιέγραψαν τρεις τύπους προσκόλλησης που παρατηρούνται κατά την ενήλικη ζωή και επηρεάζουν την ποιότητα των ερωτικών δεσμών: ασφαλής, αποφευκτικός, αγχώδης-αμφιθυμικός . Άτομα με διαφορετικό τύπο προκόλλης βιώνουν διαφορετικά τις πιο σημαντικές ερωτικές τους σχέσεις.

Ακόμη, έχουν διαφορετικές πεποιθήσεις σχετικά με το τι είναι μια τέτοια σχέση, βιώνουν διαφορετικά τη μοναξιά και ανακαλούν με διαφορετικό τρόπο τη σχέση που είχαν με τους γονείς τους όταν ήταν παιδιά. 

Οι ενήλικες με ασφαλή προσκόλληση αναπτύσσουν εύκολα εγγύτητα με τους άλλους, μπορεί να εμπιστεύονται χωρίς δεύτερες σκέψεις το/τη σύντροφό τους και δεν ανησυχούν αν θα εγκαταλειφθουν. Επίσης, θεωρούν πως παρουσιάζουν συναισθηματική σταθερότητα στις σχέσεις τους. Ως εκ τούτου, οι σχέσεις που συνάπτουν διέπονται από τρυφερότητα και είναι κατά κανόνα μακροχρόνιες. 

Από την άλλη πλευρά, τα άτομα με αποφευκτικό τύπο προσκόλλησης δεν νιώθουν άνετα να αναπτύξουν οικειότητα με τους άλλους, ούτε να αποκαλύψουν βαθύτερα πράγματα για τον εαυτό τους. Δεν πιστεύουν πως μια ερωτική σχέση δύναται να κρατήσει για πάντα και θεωρούν πως σπάνια μπορεί κανείς να βρει ένα άτομο να αγαπήσει πραγματικά. Έχουν χαμηλή ανοχή στα λάθη μέσα σε μια σχέση, εμπιστεύονται δύσκολα το/τη σύντροφό τους και τείνουν να εκδηλώνουν ζήλεια, η οποία συχνά δημιουργεί προβλήματα στο ζευγάρι. 

Τέλος, ενήλικες με αγχώδες-αμφιθυμικό ύφος προσκόλλησης έχουν την τάση να ερωτεύονται εύκολα, αλλά σπάνια καταφέρνουν να βρουν την αληθινή αγάπη. Ανησυχούν αν ο/η σύντροφός τους ανταποδώσει την επιθυμία τους για οικειότητα και συχνά δημιουργούν σχέσεις ιδιαίτερα έντονες και με πολλά συναισθηματικά σκαμπανεβάσματα, ενώ μάλιστα έχουν περισσότερες πιθανότητες να είναι δυστυχισμένοι μέσα στη σχέση. 

Ωστόσο, έρευνες δείχνουν πως οι τύποι προσκόλλησης των ατόμων μπορεί να μην είναι απόλυτα σταθεροί.

Για παράδειγμα, ένα άτομο με μη-ασφαλή προσκόλληση μπορεί να νιώθει περισσότερο ασφαλές αν ο/η σύντροφός του είναι ασφαλής και δημιουργεί μια αίσθηση εμπιστοσύνης στη σχέση.

Από την άλλη, ένα ασφαλές άτομο αν προσπαθήσει να συνάψει σχέση με ένα αγχώδες-αμφιθυμικό άτομο, τότε μπορεί να παρουσιάσει αποφευκτικά χαρακτηριστικά. Ακόμα, ένα ασφαλές άτομο είναι πιθανόν να συμπεριφερθεί ως αγχώδες στη σχέση του με ένα/μια αποφευκτικό/ή σύντροφο. Αυτού όμως του είδους οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ ενηλίκων με διαφορετικού τύπου προσκόλληση είναι καλό να εξεταστούν ανεξάρτητα. 

 

Βιβλιογραφία

Ainsworth, M. D. S., Blehar, M. C., Waters, E., & Wall, S. N. (2015). Patterns of attachment: A psychological study of the strange situation. Psychology Press.

Brennan, K. A., & Shaver, P. R. (1995). Dimensions of adult attachment, affect regulation, and romantic relationship functioning. Personality and social psychology bulletin, 21(3), 267-283.

Hazan, C., & Shaver, P. (1987). Romantic love conceptualized as an attachment process. Journal of personality and social psychology, 52(3), 511.

Holmes, J. (2014). John Bowlby and attachment theory. Routledge.