Εργασιακή Εξουθένωση (Σύνδρομο Burn Out) - Μάστιγα στα χρόνια της οικονομικής κρίσης

Πρέπει ή Θέλω; Χρήμα ή Δουλειά των ονείρων μου; Δουλειά δική μου ή Υπάλληλος άλλου; Καριέρα ή Οικογένεια; Επαγγελματική Ανέλιξη ή Ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής; Συνδυάζονται τα παραπάνω; Ατέλειωτα ερωτήματα που οδηγούν σε ατέρμονες σκέψεις, σε μια εποχή εκφοβισμού και λίγων ευκαιριών.

Σε μια εποχή όπου όλοι θεωρούνται αναλώσιμοι και η φράση «ουδείς αναντικατάστατος» ακούγεται σαν μότο.
Σε μια τέτοια ακριβώς εποχή λοιπόν, το άγχος κυριαρχεί και εδραιώνεται, ειδικά στον τομέα της εργασίας, δημιουργώντας πολυποίκιλα προβλήματα σε βάρος της ψυχικής και της σωματικής υγείας. Συχνά μάλιστα καταντά χρόνιο οδηγώντας σε εργασιακή εξουθένωση και πλήρη εξασθένιση τόσο των νοητικών όσο και των σωματικών δυνατοτήτων.

Σύνδρομο Εργασιακής Εξουθένωσης (Burn Out)

Ο πιο περιεκτικός ορισμός για την εργασιακή εξουθένωση δόθηκε από την Maslach (1976;1982). Συγκεκριμένα όρισε την εργασιακή εξουθένωση, ως την απώλεια ενδιαφέροντος για τους συνεργάτες, συμπεριλαμβανομένης της σωματικής εξάντλησης και χαρακτηρίζεται από τη συναισθηματική εξάντληση, κατά την οποία ο εργαζόμενος δεν έχει κανένα θετικό συναίσθημα ως προς τους ανθρώπους που έρχεται σε επαφή κατά τη διάρκεια της εργασίας του. Αποτελείται από τις διαστάσεις της συναισθηματικής κούρασης, της αποπροσωποίησης και της μειωμένης προσωπικής επίτευξης.

Το πιο πρόσφατο ερευνητικό μοντέλο για την εργασιακή εξουθένωση είναι το μοντέλο «εργασιακών απαιτήσεων-πόρων» (job Demands - job Resources Model). Στις εργασιακές απαιτήσεις ανήκουν ο εργασιακός φόρτος, η πίεση χρόνου, οι βάρδιες και το άσχημο εργασιακό περιβάλλον. Η ύπαρξη των παραπάνω σε υπερβολικό βαθμό οδηγούν σε εξουθένωση. Ενώ στους εργασιακούς πόρους ανήκουν οι αμοιβές, η εργασιακή ασφάλεια, η ανατροφοδότηση, η συμμετοχή, η ύπαρξη των οποίων σε υψηλά επίπεδα οδηγεί σε θετικές εργασιακές συμπεριφορές. Συμπερασματικά, οι εργασιακές απαιτήσεις σχετίζονται με την συναισθηματική κόπωση, ενώ αντίστοιχα, η έλλειψη εργασιακών πόρων σχετίζεται με την «ψυχική απομάκρυνση» (disengagement).

Tο σύνδρομο της εργασιακής εξουθένωσης είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την μειωμένη εργασιακή ικανοποίηση. Η παρακίνηση κλονίζεται, γεγονός που έχει αρνητικό αντίκτυπο στην αποδοτικότητα. Σε τέτοιες περιπτώσεις είναι σύνηθες το φαινόμενο των αδικαιολόγητα πολλών απουσιών, το μειωμένο ενδιαφέρον για το αντικείμενο της εργασίας και η πρόθεση για παραίτηση.

Αίτια επαγγελματικής εξουθένωσης

Τα αίτια που οδηγούν στην επαγγελματική εξουθένωση ποικίλουν και σχετίζονται με τη κατάσταση που βιώνει το άτομο αλλά και με τα στοιχεία της προσωπικότητάς του. Πιο συγκεκριμένα, η «υποστήριξη» διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη εργασιακή ζωή του ατόμου. Η υποστήριξη αυτή μπορεί να προέρχεται από τις καλές σχέσεις μεταξύ συναδέλφων, τον άμεσο προϊστάμενο και τον manager του τμήματος, καθώς επίσης και από την ηγεσία. Η έλλειψη αυτής, επηρεάζει άμεσα την ύπαρξη ή μη της εργασιακής εξουθένωσης.

Ακόμη, η υπερφόρτωση και η ασάφεια των ρόλων μπορούν να οδηγήσουν σε εργασιακή εξουθένωση. Ένα μη οργανωμένο εργασιακό περιβάλλον, στο οποίο απαιτείται από τον εργαζόμενο να αναλάβει επιπλέον αρμοδιότητες πέραν του αντικειμένου του ή να αναλάβει πολλές αρμοδιότητες ταυτόχρονα την ίδια στιγμή ή να πραγματοποιεί υπερωρίες σε συστηματική βάση, μπορούν να τον εξαντλήσουν ψυχολογικά και να τον οδηγήσουν στην εργασιακή εξουθένωση. Επίσης, η φύση της εργασίας, αυτή καθέ αυτή, μπορεί να αποτελέσει πηγή επαγγελματικής εξουθένωσης. Πολλά επαγγελματικά πεδία και αντικείμενα απορρέουν πολλές ευθύνες. Για παράδειγμα, οι γιατροί που έρχονται σε επαφή και κουράρουν ασθενείς που πάσχουν από ανίατες ασθένειες.

Ωστόσο, το παραπάνω μπορεί να συνδεθεί και με την προσωπικότητα και τον χαρακτήρα του κάθε επαγγελματία. Μπορεί, ακόμη, να συνδεθεί και με την ροπή του κάθε ατόμου προς την επαγγελματική εξουθένωση. Είναι γεγονός πως οι αντοχές, τόσο οι σωματικές όσο και οι ψυχικές, διαφέρουν από άτομο σε άτομο.

Έρευνα έχει δείξει πως η αυτό-εικόνα που έχει κάθε εργαζόμενος σχετίζεται με την εργασιακή εξουθένωση. Εργαζόμενοι οι οποίοι πιστεύουν πως εκείνοι έχουν τη δύναμη να διαμορφώσουν την κατάσταση γύρω τους έχουν λιγότερες πιθανότητες να αναπτύξουν το σύνδρομο της εργασιακής εξουθένωσης. Αντίθετα, οι εργαζόμενοι που θεωρούν πως εξωτερικοί παράγοντες ή άλλοι άνθρωποι ευθύνονται για την κατάσταση την οποία βιώνουν έχουν την τάση να αναπτύξουν το σύνδρομο της εργασιακής εξουθένωσης.

Σημαντικό, επίσης, εύρημα της έρευνας είναι η αρνητική συσχέτιση που υπάρχει μεταξύ ηλικίας και εργασιακής εξουθένωσης. Αυτό σημαίνει πως οι νεότεροι εργαζόμενοι υποφέρουν περισσότερο από το εν λόγω σύνδρομο σε σύγκριση με τους μεγαλύτερους . «Η Maslach (1982) σχολιάζει ότι σημαντική χρονική περίοδος για έναν νέο επαγγελματία είναι ο πρώτος με τον πέμπτο χρόνο της σταδιοδρομίας του. Εάν έχουν δυσκολίες στο να αντιμετωπίσουν συνθήκες εργασιακής εξουθένωσης και δεν τα καταφέρουν στα πρώτα αυτά χρόνια, αυτό σημαίνει ότι υπάρχει αυξημένη πιθανότητα να εγκαταλείψουν τον οργανισμό ή να εμφανίσουν εργασιακή εξουθένωση μένοντας».

Σύνδρομο χρόνιας κόπωσης και εργασιακή εξουθένωση

Το σύνδρομο της χρόνιας κόπωσης είναι μια από τις εκφάνσεις του συνδρόμου της εργασιακής εξουθένωσης και κατά περίπτωση ένα από τα αποτελέσματα αυτής. Πρόκειται για μια περίπλοκη διαταραχή που χαρακτηρίζεται από έντονη κόπωση, η οποία δεν βελτιώνεται με την ξεκούραση και επιδεινώνεται με κάθε φυσική ή νοητική δραστηριότητα. Χαρακτηριστικό είναι ότι, στα άτομα που εμφανίζουν αυτήν τη διαταραχή, παρατηρείται σημαντική μείωση του επιπέδου ενεργητικότητας.

Οι αιτίες που μπορούν να προξενούν το σύνδρομο της χρόνιας κόπωσης μπαίνουν στο μικροσκόπιο. Έχουν γίνει πολλές προσπάθειες για να εντοπιστούν οι οργανικές αιτίες του συνδρόμου. Οι επικρατέστερες είναι αυτές των ιών Epstein Bar και Coxsachie. Επίσης, έχουν γίνει αναφορές και στην υπαιτιότητα της ανοσολογικής δυσλειτουργίας. Ωστόσο, όλο και περισσότερο έδαφος κερδίζει η άποψη πως η προσωπικότητα του ατόμου συμβάλλει κατά πολύ στην ανάπτυξη του συνδρόμου.

Έρευνες αναφέρουν πως το στρες είναι μια από τις κύριες αιτίες του συνδρόμου της χρόνιας κόπωσης. Η εργασιακή εξουθένωση, όπως προαναφέρθηκε, είναι έκφραση χρόνιου στρες και βασική αιτία του συνδρόμου χρόνιας κόπωσης. Επίσης, κι άλλα προσωπικά χαρακτηριστικά που σχετίζονται με τον προσανατολισμό υψηλών επιτεύξεων, την τελειοθηρία, τα υψηλά στανταρτς εργασιακής απόδοσης, τη συνεχή πάλη για ανταπόκριση στις κοινωνικές συναναστροφές και προδιαγραφές, δείχνοντας πάντα αποφασιστικότητα και θάρρος.

Συμπερασματικά, η εργασιακή εξουθένωση είναι ένα σύνδρομο με πολλές εκφάνσεις και συμπτωματολογία. Το άγχος, η δυσαρέσκεια και όλα τα αρνητικά συναισθήματα που είναι κυρίαρχα στη πλειοψηφία των εργάσιμων ημερών, μειώνουν την άμυνα του οργανισμού. Η ψυχολογική εξάντληση οδηγεί, σιγά σιγά, στη εξασθένηση όλων των ανθρώπινων δυνατοτήτων. Άλλωστε σώμα και πνεύμα είναι ένα και πρέπει να δίνεται και στα δύο η ίδια σημασία.

Όπως είπε και ο Ιπποκράτης «είναι ανόητο να νομίζει κανείς ότι μπορεί να θεραπεύει το κεφάλι μόνο ξεχωριστά από το υπόλοιπο σώμα κι επιχειρούν να θεραπεύσουν το μέρος μαζί με το σύνολο… Όπως ακριβώς δεν πρέπει να επιχειρεί κανείς να θεραπεύσει τα μάτια ξεχωριστά από το κεφάλι, ούτε το κεφάλι ξεχωριστά από το υπόλοιπο σώμα, έτσι ούτε το σώμα πρέπει να επιχειρεί κανείς να θεραπεύσει ξεχωριστά από την ψυχή»

 

Βιβλιογραφία:

Βακόλα, Μ. & Νικολάου, Ι. (2012). Οργανωσιακή Ψυχολογία και Συμπεριφορά. Αθήνα: Rosili.

Brouwers, A. & Tomic, W. (1999). Teacher burnout, perceived self-efficacy in classroom management, and student disruptive behavior in secondary education. Curriculum and Teaching, 17, 7-26.

Butler S, Chalder T, Ron M, Wesseley S. Cognitive behaviour therapy in chronic fatigue syndrome. J Neurol Neurosurg Psychiatry 1991, 54: 153-158.

Cherniss, C.(1980). Professional burnout in human service organizations. New York: Praeger.

Demerouti,E., Bakker, A.B., Nachreiner, F. & Schaufeli, W.B.(2001). The job demands- resourcew model of burnout. Journal of Applied Psychology, Vol 86 (No 3), 499-512.

Demitrack, M.A.(1994). Chronic fatigue syndrome: A disease of the hypothalamic-pituitary-adrenal axis? Ann Med , 26,1-5.

Δημόπουλος, Μ. (2004). Οι θεραπείες του καρκίνου από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Αθήνα : ΕΥΑΝΔΡΟΣ.

Freudenberger, H.J. (1974). Staff burnout. Journal of social issues, 30(1), 159-165. Maslach, C. (1982). Burnout, the cost of caring: The Cost of Caring. Englewood Cliffs, N: Prentice Hall.

Maslach, C. (1976). Burn-out. Human Behavior, Vol 5, 16-22.

Sharpe M, Hawton K, Simkin S ET AL. (1996). Cognitive therapy for chronic fatigue syndrome: A randomized controlled trial. Br Med J , 312, 22-26.

Smhmitz, N., Neumann, W., & Oppermann, R. (2000). Stress, burnout and locuw of control in German nurses. International Journal of Nursing Studies, 37(2), 95.