Μήπως είμαι καταθλιπτικός; Πως η κατάθλιψη αλλοιώνει την εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας και πως να το αντιμετωπίσουμε

Τι νόημα έχει η κατάθλιψη τελικά; Γιατί να μου συμβαίνει; Θέλουμε διακαώς να την εκδιώξουμε από τη ζωή μας και όλο νιώθουμε να μας τρώει λίγο λίγο, κάθε μέρα, σαν τη σκουριά το σίδερο.

Όσο βυθιζόμαστε σε αυτή, τόσο εκείνη κλέβει και αλλοιώνει την ελπίδα μας, την αισιοδοξία, το νόημα, τους στόχους μας, τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας και τους άλλους, την αυτοεκτίμηση μας. Και όσο πιο βαθιά είναι η βουτιά, τόσο απομακρυνόμαστε από την προσωπική μας εξέλιξη. 

Όταν η θλίψη αρχίζει να επισκιάζει το "ποιός είμαι", τότε αναδύονται όλα τα σκοτεινά της αρώματα. Και αν υπάρχει κάποιο νόημα στη ζωή, τότε θα υπάρχει και αντίστοιχα στον πόνο, σε αυτή την ψυχική ταλαιπωρία που μας βάζει η κατάθλιψη.

Τα διαφορετικά πρόσωπα της κατάθλιψης

Πολλές φορές βαφτίζουμε μια μελαγχολική περίοδο ή την πεσμένη διάθεσή μας ως κατάθλιψη, κάνοντας μια κατάχρηση της λέξης χωρίς δεδομένα, με αποτέλεσμα να βάζουμε μια ταμπέλα στον εαυτό μας και στην συναισθηματική μας κατάσταση. 

Πολλοί άνθρωποι περνάνε από την κατάθλιψη χωρίς να κλονιστεί ιδιαίτερα η λειτουργικότητα τους στους τομείς της ζωής τους. Μπορούν να δουλεύουν, να εμπλέκονται σε κοινωνικές δραστηριότητες, να έχουν σεξουαλική επιθυμία, να κοιμούνται καλά, να γελάνε και να χαίρονται, αλλά μέσα τους να νιώθουν μια θλίψη, ένα εσωτερικό βαθύτερο κενό, σαν κάτι να τους λείπει. Όμως, αυτό το κενό δεν τους κάνει καταθλιπτικούς ανθρώπους. Άλλωστε και ποιος δεν έχει κενά ή ανεκπλήρωτες επιθυμίες, ειδάλλως ολόκληρος ο παγκόσμιος πληθυσμός θα ήταν καταθλιπτικός.

Επίσης, σε κάποιους ανθρώπους, τα συμπτώματα της κατάθλιψης είναι εμφανή και στους άλλους και μπορεί να διαρκούν για εβδομάδες ή μήνες, ενώ για ορισμένους να βιώνεται ως κάτι χρόνιο και επαναλαμβανόμενα.  

Βλέπουμε πλέον πόσο συχνό είναι το φαινόμενο της κατάθλιψης, όμως ο καθένας από εμάς που το περνάμε ή το έχουμε περάσει ή φοβόμαστε για μια υποτροπή στο μέλλον, και διανύοντας αυτό το ταξίδι που λέγεται ζωή, κουβαλάει τις προσωπικές του αποσκευές, γεμάτες με διαφορετικά βιώματα και εμπειρίες.

Έχουμε στις τσέπες διαφορετικές οικογενειακές φωτογραφίες (άλλες τραυματικές, άλλες χαρούμενες, άλλες κενές), αρώματα αξιών και πεποιθήσεων, επιτυχίες και αποτυχίες. Την τάξη ή την αταξία που έχουμε βάλει τα ρούχα μας στις αποσκευές μας, αυτά που πετάξαμε ή που συνεχίζουμε να κρατάμε, όσο φθαρμένα και να ειναι. Βέβαια, πόσο ανθεκτικές είναι από κάτω οι ρόδες για να αντέξουν τους κραδασμούς του δρόμου σε όλο αυτό το ταξίδι; 

Είμαι τελικά καταθλιπτικός; 

Κανένας δεν μπορεί να συγκριθεί με κάνέναν άλλον που μπορεί να πάσχει από το ίδιο πρόβλημα.

Όποια και να είναι η ρίζα της κατάθλιψης, δεν μπορούμε να λέμε ότι είμαστε καταθλιπτικοί. Και αν αμφιβάλλετε για αυτό, αναλογιστείτε τα εξής:

Είστε όλη μέρα, κάθε μέρα από τότε που θυμάστε τον εαυτό σας σε καταθλιπτική διάθεση, σε ανηδονία και έλλειψη ενδιαφέροντος; Θυμάστε τον εαυτό σας ποτέ διαφορετικά; 

Υπήρξαν περίοδοι που ήσασταν καλά, που νιώθατε ικανοποίηση/ευχαρίστηση; 
Ήσασταν πάντα στο σπίτι κλεισμένοι και αποσυρμένοι κοινωνικά;
Δεν είχατε ποτέ δραστηριότητες που σας έκαναν να νιώθετε ζωντανοί; Με τι δυνάμεις, ψυχικές και νοητικές, δουλεύατε μέχρι τώρα; Σπουδάζατε; Ήσασταν παραγωγικοί; Με τι ικανότητες λαμβάνατε αποφάσεις σημαντικές και μη, μέχρι τώρα; Με τι δυνάμεις καταφέρατε να πετύχετε στόχους στο παρελθόν;

Στην πραγματικότητα, ένας καταθλιπτικός άνθρωπος δυσκολεύεται ή αδυνατεί να κάνει αυτά τα πράγματα. 

Συνεπώς, θα αδικούσατε τον εαυτό σας αν βάζατε μια τέτοια ταμπέλα επειδή δεν αισθάνεστε καλά ή νιώθετε ότι είστε σε αδιέξοδο. Μια τέτοια ταμπέλα σίγουρα δεν σας βοηθάει να δείτε τον εαυτό σας ρεαλιστικά και αισιόδοξα, διαστρεβλώνοντας οτιδήποτε κινείται γύρω από εσάς. Γιατί, εάν πιστέψετε ότι είστε καταθλιπτικοί, τότε θα πιστεύετε ότι και οι άνθρωποι γύρω σας μπορεί να μην σας θέλουν, ότι δεν είστε αρκετά καλοί για αυτούς, ότι τίποτα δεν αξίζει τον κόπο, τίποτα δεν έχει νόημα. Παραμορφώνετε το αίσθημα της ελπίδας, και δεν έχετε να περιμένετε τίποτα από το μέλλον.

Ακούγεται σαν η ζωή σας να προσδιορίζεται από την κατάθλιψη, σα να σας καθορίζει και εσείς ταυτίζεστε με αυτήν την άποψη, λέγοντας, επί της ουσίας, ότι δεν έχετε ένα πρόβλημα, αλλά ότι είστε το ίδιο το πρόβλημα. 

Ποιός είμαι τελικά και που πάω; 

Όταν χάνουμε την αίσθηση της ταυτότητάς μας....

Ο παράγοντας αδράνεια

Πότε νιώθουμε ζωντανοί και ευτυχείς; Όταν κάνουμε πράγματα και όταν αλληλεπιδρούμε με ανθρώπους με τους οποίους συνδεόμαστε. Στην κατάθλιψη, νιώθουμε ότι έχουμε αποκοπεί από όσα μας έδιναν νόημα και ευχαρίστηση, δραστηριότητες, χόμπι, παρέες, πράγματα από τα οποία αντλούσαμε όλη την θετική ενέργεια και πληρότητα και που επενδύαμε συναισθήματα. Σιγά σιγά, η θέληση και η κινητοποίησή μας αρχίζουν να παγώνουν.

Η αδράνεια και η αναβλητικότητα ενισχύουν την σκέψεις όπως "δεν έχω κουράγιο να το κάνω", "ας το αφήσω για αργότερα", "είμαι πολύ κουρασμένος", "δεν έχει νόημα να το κάνω", "είναι μάταιο να προσπαθήσω για αυτό", και συνεχίζουμε να αφηνόμαστε. Η αδράνεια γενικεύεται και επηρεάζει την αυτοφροντίδα. Δεν έχουμε όρεξη να περιποιηθούμε τον εαυτό σας, να τον φροντίσουμε όπως συνηθίζαμε και σκέφτόμαστε "είμαι άσχημος", "πώς είμαι έτσι;", "ποιός θα με θέλει έτσι όπως είμαι;", πιστεύοντας πως η εικόνα και το πρόσωπο που βλέπουμε στον καθρέφτη είναι απωθητικά.

Αυτή η κατάσταση, καταλαβαίνουμε, ότι αποκλίνει από την αυτοεικόνα που είχαμε όταν ήμασταν κάποτε δραστήριοι, και αυτή η ακινησία μεγαλώνει τη θλίψη, αλλά συγχρόνως ενισχύει και την πεποίθηση ότι είμαστε ανήμποροι και αβοήθητοι να ανταπεξέλθουμε. 

Ο εσωτερικός κριτής

Το μυαλό παράγει σκέψεις, άλλωστε αυτή είναι η δουλειά του. 

Στην κατάθλιψη, όμως, το μυαλό και ο τρόπος σκέψης αρχίζουν να "παίζουν μια κασέτα" αρκετά επικριτική και επιθετική. Τείνουμε να στρογγυλοποιούμε τα πράγματα, να γενικεύουμε καταστάσεις και ανθρώπους, να έχουμε το σκεπτικό "όλα ή τίποτα", να κατηγορούμε τον εαυτό μας, επωμίζοντας ευθύνες για τις οποίες νιώθουμε ενοχές, καταστροφολογούμε. Γενικώς, δημιουργείται μια αρνητική και διαστρεβλωμένη εικόνα για τον εαυτό.

Μπορεί να βλέπουμε τον εαυτό μας σαν μια αποτυχία, να σκεφτόμαστε ότι έχουμε άσχημο χαρακτήρα, ότι είμαστε ανίκανοι και άχρηστοι, ότι δεν αξίζουμε, ότι τίποτα δεν κάνουμε σωστά, ότι είμαστε ανεπιθύμητοι στους άλλους, ότι είμαστε κακοί σύντροφοι, γονείς, φίλοι, άνθρωποι. 

Αδυνατούμε να δώσουμε εναλλακτικές ερμηνείες στα γεγονότα και στις αρνητικές απόλυτες σκέψεις που κάνουμε. 

Αν είναι όλα μαύρα, πως μπορούμε να δούμε τα πράγματα σε μια γκρίζα ζώνη; Ποιές είναι οι αποδείξεις που στηρίζουν όλα όσα σκεφτόμαστε για τον εαυτό μας όταν είμαστε σε κατάθλιψη;  Μήπως αυτές οι σκέψεις φαίνονται υπερβολικές σε σχέση με τη πραγματικότητα; Και γιατί όταν αισθανόμαστε καλά, δεν κάνουμε τις ίδιες δυσλειτουργικές σκέψεις; Η κατάθλιψη θα μπορούσε να μοιάζει με μια ψευδαίσθηση, αλλά και ως μια κρίση εαυτού αναλογα βέβαια με το τι περνάμε (δυστυχισμένος γάμος, επαγγελματική αποτυχία, ερωτική απογοήτευση κτλ.). 

Η αναπηρία της ελεύθερης βούλησης

"Νιώθω μπερδεμένος, δεν μπορώ να σκεφτώ"

Είναι σημαντική η ικανότητα για κάποιον άνθρωπο να μπορεί να πάρει αποφάσεις, να μπορεί να ζυγίζει τα υπέρ και τα κατά μιας κατάστασης ή μιας μελλοντικής επιλογής, να μπορεί να παίρνει πρωτοβουλίες και να υλοποιεί σχέδια, ώστε οι στόχοι του να παίρνουν σάρκα και οστά. Αυτό προϋποθέτει τη διαθεσιμότητα του ατόμου να σκεφτεί κριτικά και να επιλέξει ευέλικτα, κάτι που χάνεται όταν μας επισκέπτεται η κατάθλιψη. 

Όταν αυτό που κυριαρχεί είναι το συναίσθημα της ανηδονίας και του εσωτερικού κενού, είναι τόσο έντονο, που παραλύει την ικανότητά μας πρώτα από όλα να συγκεντρωθούμε σε ένα έργο, πόσο μάλλον να σκεφτούμε εναλλακτικές επιλογές. Σε μια δουλειά, για παράδειγμα, δεν μπορούμε να σκεφτούμε καθαρά  τι πλεονεκτήματα και τι μειονεκτήματα έχει αυτή η δουλειά, οπότε νιώθουμε ότι είμαστε στάσιμοι, μη παραγωγικοί, απομακρυσμένοι από τους στόχους μας, τόσο τους βραχυπρόθεσμους, όσο και τους μακροπρόθεσμους. 

Γιατί στην κατάθλιψη, συνήθως, δεν υπάρχουν σκέψεις για '"υπέρ και κατά", υπάρχουν μόνο "κατά". Υπάρχουν μόνο τα εμπόδια, τα "δεν θα πετύχει", "δεν έχει νόημα", σα να βλέπουμε ένα μονόδρομο γεμάτο λακούβες μπροστά μας και θολούς όλους τους υπόλοιπους ανοιχτούς δρόμους που μπορούν να μας βοηθήσουν να φτάσουμε στον προορισμό που θέλουμε. 

Μπορώ να επαναπροσδιορίσω την χαμένη μου ταυτότητα απέναντι στην κατάθλιψη; 

Η πρόληψη είναι πάντα σημαντική. Βέβαια εάν κάποιος παρόλο που νιώθει τα συμπτώματα να τον καταβάλουν θέλει να δώσει λίγο χρόνο στον εαυτό του δεν είναι κακό, γιατί ο καθένας επεξεργάζεται και βιώνει τις καταστάσεις και τα συναισθήματα με τους δικούς του ρυθμούς. Ωστόσο, θα είναι πολύ ωφέλιμο για εσάς να συζητήσετε τις ανησυχίες σας με έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας, γιατί όσο αμελείτε τα συμπτώματα τόσο εκείνα θα διαιωνίζονται και θα φουντώνουν, όπως συμβαίνει και με τα σωματικά προβλήματα.

Η κατάθλιψη είναι αντιμετωπίσιμη. 

Η Γνωστική Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία είναι η επιστημονικά τεκμηριωμένη θεραπευτική προσέγγιση για τις διαταραχές διάθεσης. Εστιάζουμε:

1. στην ενεργοποίηση και την ανάκτηση της επαφής μας με δραστηριότητες ευχαρίστησης και συναισθηματικής πληρότητας,
2. στον διαστρεβλωμένο τρόπο σκέψης και τις βαθύτερες δυσλειτουργικές πεποιθήσεις που κουβαλάμε για τον εαυτό μας, για τον κόσμο,
3. στην επίλυση πραγματικών προβλημάτων εάν υπάρχουν (πχ προβλήματα στην οικογένεια που δυσχαιρένουν την κατάθλιψη του ατόμου),
4. στη ψυχοεκπαίδευση του ατόμου να αναγνωρίζει τις πιθανές απειλές που μπορεί να του πυροδοτήσουν την κατάθλιψη, καθώς και να αντιμετωπίζει τις άγνωστες και στρεσογόνες προκλήσεις που μπορεί να προκύψουν στο μέλλον.

Η θεραπεία μπορεί να εμπλουτιστεί με τεχνικές του Mindfulness, ως ένα συμπληρωματικό έργαλείο. 

Είμαι πάντα ο εαυτός μου

Πέρα από αυτά όμως το άτομο χρειάζεται να θυμάται ότι ακόμη και αν βιώνει την κατάθλιψη, είναι ακόμη ο εαυτός του. Υπάρχουν τρόποι, ακόμη και αν ζούμε με τη "φίλη" κατάθλιψη, να διατηρούμε τις αξίες μας, τους στόχους μας, να αναθεωρούμε τον τρόπο σκέψης μας, να ενεργοποιούμαστε, να συνδεόμαστε ουσιαστικά με τους σημαντικούς μας άλλους,  να νιώθουμε ότι δεν χάνουμε τον εαυτό μας. 

Μπορεί η κατάθλιψη να "κλέβει" προσωρινά πολλά από τον εαυτό μας, αλλά δεν σημαίνει ότι αποτελεί βασικό μέρος της ταυτότητάς μας. 

Ποτέ δεν είναι αργά για να δημιουργήσουμε τις συνθήκες της ευτυχίας μας, και να βρούμε τον τρόπο να διατηρούμε την αίσθηση της ταυτότητάς μας, ποιοί είμαστε και που πάμε, τους στόχους μας και την αυτοεκτίμηση, τόσο στις ευχάριστες, όσο και στις συναισθηματικά δυσάρεστες περιόδους.